Η Αργαλαστή

Η Αργαλαστή και τα γύρω χωριά κατά Αργύρη Φιλιππίδη (1815).

(Αντιγραφή από το «ΤΑ ΠΕΡΙΣΩΘΕΝΤΑ ΕΡΓΑ ΤΟΥ ΑΡΓΥΡΗ ΦΙΛΙΠΠΙΔΗ- ΜΕΡΙΚΗ ΓΕΩΓΡΑΦΙΑ - ΒΙΒΛΙΟΝ ΗΘΙΚΟΝ», Θεοδόσης Σπεράντσας, Αθήναι 1978 , σελ. 174-178.)

[ Εβγαίνοντας από τον Λαύκο δυτικά, έως μία ώρα, ευρίσκεις χωρίον της Αργαλαστής Μ ε τ ό χ ι. Έχει και αυτό υπέρ τα εβδομήντα σπήτια Χριστιανών· οι εγκάτοικοι εδώ είναι. άνθρωποι αγαθοί, κιτάζουν όλο τα μούλκια τους και με τα μαξούλια των ζουν. Κάμνουν ολίγον σιτάρι, κριθάρι, λινάρι, σύκα, κρασί και ελιαίς. Ο τόπος οπού κατοικούν είναι της Αργαλαστής, είναι και αυτοί ωσάν ίδιοι Αργαλαστιώται. Όλας τας υποθέσεις των τας θεωρούν εις Αργαλαστήν εις Αργαλαστήν κρίνονται, εκεί πλερώνουν όλα τα δοσίματά των. Απάνωθεν τούτου του μικρού χωρίου, έως ένα κάρτο και περισσότερον, ευρίσκεις την χώραν Α ρ γ α λ α σ τ ή. Πρώτη και ιδία χώρα της παλαιάς Μαγνησίας, έχει υπέρ τα πεντακόσια σπήτια χριστιανών. Είναι εις ένα τόπον χαριέστατον. Και από τέσσερα μέρη την βλέπει ο Ήλιος. Οι εγκάτοικοι σήμερα είναι υγιείς διά τον εύφορον αέρα οπού έχουν. Είναι όμως αμαθείς, και δεν παρααγαπούν να μάθουν εκείνα οπού δεν ξέρουν, δηλαδή τα της Ορθοδοξίας. Έχουν και εδώ σπήτια μεγάλα και καλά. Εδώ γίνεται κάθε Κυριακή παζάρι, και συνάζονται από τα έξω χωρία της Δημητριάδος και κάμνουν πραγμάτεια. Νερά όμως δεν παραέχουν. Ένα νερό έχουv εις την άκρια της χώρας αρκετόν και καλό και ονομάζεται η βρύσι κ ο ύ β λ ο ς. Εδώ μπροστά βάνουν μερικοί μπακτζέδες μόνον διά τα σπήτια των. Τό καθολικόν τους, η εκκλησία τους οπού συνάζονται, είναι επ’ ονόματι των άγίων Αποστόλων Πέτρου και Παύλου των κορυφαίων. Εβγαίνοντας δυτικά κατά νότον, έως εκατόν πενήντα βήματα, έρχεσαι εις το παζάρι τους όπου συνάζονται κάθε Κυριακή, μερικοί και κάθε ημέρα. Εδώ έχουν τα ξενοδοχεία τους, εδώ έχουν και τα εργαστήριά των, οπού παίρνουν και δίδουν ότι τους χρειασθούν. Εδώ είναι και το μακελλείον.

Ο τόπος εν ω είναι εκτεταμένη η Αργαλαστή είναι όλος ίσωμα· τόπος εύμορφος, γη καλή, έχουν τόπον πολύ. Εκτείνεται από την θάλασσα του κόλπου Δημητριάδος, έως την θάλασσαν τον Θερμαϊκού κόλπου, της Θεσσαλονίκης και έως εις το Διακόπι των Τρικέρων. Και αυτού οπού είναι τα Τρίκερι σήμερα, το πάλαι ήταν της Αργαλαστής, και το έδωκαν, ως εις την ιστορίαν των Τρικέρων είπομεν. Έχουν σήμερον και εξουσιάζουν όλον το βουνόν της Μαγνησίας, δυτικά και ανατολικά. Έχουν σκάλαις οπού μπαρκάρουν το πράγμα τους και εβγαίνουν από την θάλασσαν, τρεις. Η μία είναι ανατολικά εις την θάλασσα του Θερμαϊκού κόλπου, ήτις καλείται Μορτίτζα· η δευτέρα είναι δυτικά, κατά τον νότον, εις την θάλασσαν του κόλπου Δημητριάδος, ήτις καλείται Κάλαμος, (εδώ εβγήκεν προ τριάντα χρόνια ο καπετάν Νικόλας, ληστής και πήγε και πάτησε την Αργαλαστή). Η τρίτη σκάλα η καλλήτερη είναι απάνω εις την όστρια σορόκο, και ονομάζεται Χόρτος. Ο κομερκιάρης τους είναι αυτός οπού κάθεται εις τον Λαύκο, οπού μπιτερτίζει το βασιλικόν κoμέρκι, των όσων πραγμάτων πωλούν και αγοράζουν.

Οι δρόμοι οπού έρχονται μέσα εις την χώραν οι καθολικοί, είναι τέσσαροι. Ο πρώτος οπού έρχεται απ’ έξω δυτικά, από την Θεσσαλία και Δημητριάδα. Ο δεύτερος έρχεται από το Νέχώρι, ο τρίτος έρχεται ανατολικά από τον Λαύκο, ο τέταρτος έρχεται από τον Χόρτο. Έχει και άλλους δρόμους, οι οποίοι μην όντας καθολικοί δεν τους γράφω. Οι Αργαλαστιώται είναι άνθρωποι δουλευτάδες πάρα πολύ. Δουλεύουν τα μούλκια των χρονικώς, κάμνουν σιτάρι και κριθάρι πολύ, κάμνουν λινάρι και ολίγον βαμπάκι, σύκα κάμνουν πολλά, οπού από αυτά εμβαίνει εις την χώραν τους μία καλή ποσότης· πρώτα μόνον όσο να φαν είχαν, τώρα ως είπομεν, η επιμέλειά των η καλή τους έκαμε να παίρνουν τόσα. Ελαιώνας έχουν πολλούς, και κάμνουν λάδι πολύ· και όλο φυτεύουν τοιαύτα δένδρα, εληαίς και συκαίς· κρασί κάμνουν όσο πίνουν, και εις τούτο κάμνουν καλά. Η Αργαλαστή πρώτον ήτον σπαϊλίκι δέκατον, και την εξουσίαζον από την Λάρισσα, και ήταν υποκειμένη εις της Λάρισσας τον μουλάν. Και τώρα προ πενήντα χρόνια, την έδωσαν εις το μετινέ -βακούφι, και την ελευθέρωσαν από την Λάρισσαν· και φέρνουν από την Πόλι τον καθέκαστον βοϊδόντα, οπού τους διαφεντεύει. Και την κρίσιν της την εμετοίκησαν από Λάρισσα, εις Λιβαδία. Εις την Αργαλαστήν εδόθησαν εν ταυτώ Λαυκος και Μπρoμήρι· και μετά ταύτα Βεζίτζα, Πηνακάταις, άγιος Γεώργιος, άγιος Λαυρέντιος, Δράκια, Μακρινίτζα, και τα τέσσαρα χωρία του Θερμαϊκού κόλπου, Μακριά Ράχη, Ανίλιο, Κισσός Μούρεσι· ύστερον και ένα μικρόν χωρίον από τα Χάσια Σμόλανι. Και είναι ως είπωμεν όλα τα χωρία υποκείμενα εις Αργαλαστή. Οι Αργαλαστιώται πρώτον ήταν άνθρωποι με γνώσιν, τώρα όμως βλέπω όλα το εναντίον. Οι προπάτορες προείδαν, και έκαμαν τούτο το ειρημένον καλό. Βλέποντας και τα λοιπά χωρία, ως είπoμεν, εδόθησαν εις την Αργαλαστήν και αυτά να έχουν εξουσιαστήν και διαφεντευτήν τους τον βοϊβόντα Αργαλαστής. Η κατηραμένη αμέλεια και αμάθεια τους κάμνει να είναι εις εκείνο οπού είναι σήμερον. Ίσως όμως εις το μετά ταύτα και στοχασθούν το καλόν τους. Οι γείτονες οπού τους συνορεύουν δυτικά είναι το Νεχώρι, από τον κόλπον Δημητριάδος έως την θάλασσαν του κόλπου της Θεσσαλονίκης ανατολικά συνορεύουν με τον Λαύκον· από το απάνω μέρος την θάλασσαν τον κόλπου Θεσσαλονίκης, από κάτω κατά τον νότον, την θάλασσαν τον κόλπου Δημητριάδος. Υπόκεινται εις τα της εξουσίας από τον ίδιον βοϊβόντα τους, εις τα εκκλησιαστικά υπό τον άγιον Δημητριάδος.

Ανατολικά της χώρας Αργαλαστής είναι δύο χωρία μικρά αυτής  Κ α τ ζ ι λ ο χ ώ ρ ι  και  Κ α μ ά ρ α. Έχουν και αυτά υπέρ τα είκοσι σπήτια χριστιανών, ζουν οι εγκάτοικοι εδώ, ωσάν τους Αργαλαστιώταις. Η γη τους και τα μούλκια τους δηλαδή, όσα και αν έχουν, είναι εις την γην της Αργαλαστής και είναι και αυτοί ίδιοι Αργαλαστιώται. Εβγαίνοντας από εδώ, έρχεσαι ανατολικά έως μία ώρα, ευρίσκεις άλλο χωρίον της Αργαλαστής Μ π ι σ τ ι ν ί κ α. Έχει και αυτό υπέρ τα ογδοήντα σπήτια χριστιανών. Ζουν και οι εδώ ωσάν τους Αργαλαστιώταις. Η γη τους και όλα τους είναι της Αργαλαστής, και είναι και αυτοί ως ίδιοι Αργαλαστιώται. Επιστρέφοντας πίσω ένα τέταρτον ώρας, ευρίσκεις άλλο χωρίον μικρόν  Μ π ί ρ. Έχει υπέρ τα τριάντα σπήτια χριστιανών. Ζουν και οι εδώ ωσάν τους Αργαλαστιώταις επειδή και είναι τόπος της Αργαλαστής. Τούτοι όμως δεν παραέχουν μούλκια, και έχουν ένδεια από κάθε πράγμα. Είναι υποκείμενοι εις όλα τους εις την άνωθεν χώραν.]