Το εμβατήριο του Εύζωνα («ιγώ ιμ’ ιγώ, βζουνάκ’ γουργό») είναι ίσως το μακροβιότερο άσμα του είδους αφού η δημοτικότητά του διαπερνά πολλές γενεές, από την δημιουργία του το 1913 ως τις μέρες μας. Όμως, ελάχιστοι ίσως γνωρίζουν οτι ο εμπνευστής και δημιουργός του «εμβατηρίου του τσολιά» είναι ο Αργαλαστιώτης ηθοποιός Άγγελος Σαρηγιάννης.... (Απόσπασμα από το κείμενο)
Το κείμενο του φίλτατου εκπ/κού και ερευνητή κ. Γιάννη Κονιόρδου που θα βρείτε στην παρακάτω σελίδα, πραγματεύεται τη ζωή του αργαλαστιώτη ηθοποιού, άγνωστου στο ευρύ κοινό.
Τον ευχαριστούμε!!
Διαβάστε:
https://drive.google.com/file/d/1iMsPNWUQB_aahmpmKI7dd4reRwtWkcMP/view?usp=sharing
ΑΓΓΕΛΟΣ ΣΑΡΗΓΙΑΝΝΗΣ
ΕΝΑΣ ΑΓΝΩΣΤΟΣ ΑΡΓΑΛΑΣΤΙΩΤΗΣ ΗΘΟΠΟΙΟΣ
Το εμβατήριο του Εύζωνα («ιγώ ιμ’ ιγώ, βζουνάκ’ γουργό») είναι ίσως το μακροβιότερο άσμα του είδους αφού η δημοτικότητά του διαπερνά πολλές γενεές, από την δημιουργία του το 1913 ως τις μέρες μας. Όμως, ελάχιστοι ίσως γνωρίζουν οτι ο εμπνευστής και δημιουργός του «εμβατηρίου του τσολιά» είναι ο Αργαλαστιώτης ηθοποιός Άγγελος Σαρηγιάννης. Με αφορμή την ιστορία του εμβατηρίου που έφερε στη δημοσιότητα ο δημοσιογράφος του θεατρικού ρεπορτάζ (και εγγονός του αδελφού του Άγγελου, Γιώργου) Γιώργος Σαρηγιάννης με δημοσίευμά του σε Αθηναϊκή εφημερίδα[1], προσπάθησα να διερευνήσω και να αναδείξω ευρύτερα την καλλιτεχνική πορεία του Άγγελου Σαρηγιάννη, αξιοποιώντας διαθέσιμες πηγές.
Ο Άγγελος Δήμου Σαρηγιάννης γεννήθηκε στην Αργαλαστή του Πηλίουτο 1874. Σε νεαρή ηλικία έφυγε απ’ το χωριό, πιθανά ακολουθώντας κάποιον περιοδεύοντα θίασο και κατέβηκε στην Αθήνα για να γίνει ηθοποιός, παρά τις αντιδράσεις της οικογένειάς του[2]. Το 1900 το όνομά του εμφανίζεται στα προγράμματα θερινών παραστάσεων στο θέατρο ο «Κήπος Εδέμ» της Καλαμάτας, όπου έπαιζε με τον θίασο των Πεταλά-Λοράνδου και το 1901 εμφανίζεται με τον θίασο της Σοφίας Νέρηστο ρόλο του Κρέοντα στη «Μήδεια» του Ευριπίδη[3]. Το 1907 έπαιξε στο «θέατρο Συντάγματος» στο έργο «Κασσιανή» του Αριστείδη Κυριακού μαζί με την Μαρίκα Κοτοπούλη, τον Ευτύχιο Βονασέρα και άλλους γνωστούς ηθοποιούς της εποχής[4] , ενώ το χειμώνα του 1907-08 εγκαθίσταται στην Κων/πολη για παραστάσεις με τον θίασο Ταβουλάρη-Λεπενιώτη[5]. Ακόμα, εμφανίστηκε στο θέατρο «Νεαπόλεως» και στη «Νέα Σκηνή» και έπαιξε στο έργο του Πολύβιου Δημητρακόπουλου «Η έξωσις του Όθωνος»[6]. Στην Αθήνα γνώρισε και παντρεύτηκε την Αθηνά Σταματοπούλου, καταγόμενη κι αυτή από θεατρική οικογένεια[7] και το 1907 απέκτησαν τον πρώτο τους γιό τον Δήμο. Στα τέλη του 1909 ο Άγγελος με τη γυναίκα του μεταναστεύουν στην Αμερική, αφήνοντας τον Δήμο ως «ψυχογιό» στην οικογένεια της θείας του Πολυξένης Παπανικολάου στην Αργαλαστή[8].
ΣΤΗΝ ΑΜΕΡΙΚΗ
Ο Σαρηγιάννης είχε ήδη διανύσει μια αξιόλογη καριέρα στα αθηναϊκά θέατρα όταν έφτασε στη Νέα Υόρκη τον Δεκέμβριο του 1909[9], γι’ αυτό και η εφημερίδα «Ατλαντίς» τον υποδέχεται και τον συστήνει στο κοινό της ομογένειας ως έναν «από τους συμπαθεστέρους Θιασώτας του Ελληνικού Θεάτρου» και έναν «των κρατίστων ηθοποιών μας», ευελπιστώντας η παρουσία του να αποτελέσει ευκαιρία για διοργάνωση κάποιων ψυχαγωγικών εκδηλώσεων διότι, κατά την εφημερίδα, «μόνοι ημείς εν Νέα Υόρκη εμείναμεν έξω πάσης Ελληνικής διασκεδάσεως»[10]. Φτάνοντας στην Αμερική, ο Σαρηγιάννης συνεργάζεται αμέσως με τον θίασο «Ο Σοφοκλής» του Γεώργιου Βοργή[11] και πρωτοεμφανίζεται στο κοινό με τον ρόλο του μπάρμπα Χρόνη στο έργο «ο Αγαπητικός της Βοσκοπούλας»[12], ενώ στις 3 Ιανουρίου του 1910 εμφανίζεται στο θέατρο «Νέο Άμστερδαμ» της Ν. Υόρκης ως Γερο-Νικόλας στο έργο «Η Λύρα του γερο-Νικόλα»[13]. Η «Ατλαντίς» αναφέρει με ιδιαίτερα κολακευτικά σχόλια την συμμετοχή του Σαρηγιάννη στο θίασο, δημοσιεύει μάλιστα και τη φωτογραφία του: «Θα διέλθωσιν όλοι, όσοι ευτυχήσουν να ευρεθώσιν εις το θέατρον Amsterdam Opera House απόψε μιαν ωραιοτάτην εσπερίδα, κατά την οποίαν, εκτός των γνωστών καλλιτεχνών του θιάσου «ο Σοφοκλής», θα κάμη και την πρώτην εμφάνισίν του ο γνωστός Έλλην ηθοποιός κ. Σαρηγιάννης ο και πρωταγωνιστής απόψε. Ο κ. Σαρηγιάννης του οποίου την εικόνα δημοσιεύομεν, θα καταμαγεύσει το ακροατήριον, διότι μεταξύ των Ελλήνων ηθοποιών κατέχει επίζηλον θέσιν και ίσως είναι μοναδικός δια τον «Μπαρμπα Νικόλα» του οποίου το πρόσωπον θα υποδυθεί […] Ο κ. Σαρηγιάννης είναι από τους ηθοποιούς της νέας σχολής και ως τοιούτος έχει καταλάβει πολύ καλά ποία είνε η αποστολή του θεάτρου σήμερον [...] Ο κ. Σαρηγιάννης από θεατρικής απόψεως είναι εύρημα και εις τούτο θα συμφωνήσουν όλοι όσοι τον παρακολουθήσουν εις την αποψινήν παράστασιν»[14]. Η παράσταση αυτή ήταν μέρος της καμπάνιας οικονομικής ενίσχυσης για τον Ελληνικό Στρατό, που διενεργούσε τότε στην Αμερική ο Σπύρος Ματσούκας, μια ιδιάζουσα προσωπικότητα της εποχής[15]. Σύμφωνα με δημοσίευμα της εφημερίδας «Ατλαντίς» την επομένη, την παράσταση παρακολούθησαν «άνω των 2.500 θεατών» και «Πάντες οι ηθοποιοί έπαιξαν καλά το μέρος των, αλλά ο κ. Σαρηγιάννης εδικαίωσε άλλη μίαν φοράν ακόμη την δικαίαν φήμην του ως καλλιτέχνης πρώτης γραμμής. Ως «Γερω Νικόλας» πραγματικώς υπήρξε έξοχος και αμίμητος, σαν αληθινός Πλακιώτης, καταχειροκροτηθείς επανειλημμένως υπό των θεατών. Μετά την παράστασιν επαρουσιάσθη εκ νέου επί της σκηνής ο κ. Σαρηγιάννης με πολυτελεστάτην φουστανέλλα και ετραγούδησε πολύ εύμορφα το «ποιός είδε την πεντάμορφη» υπό τους ήχους της καλώς κατηρτισμένης ορχήστρας»[16].
Αμέσως μετά ο Σαρηγιάννης αποχωρεί από τον θίασο και ξεκινά την οργάνωση δικού του θιάσου. Από δημοσίευμα της «Ατλαντίς» μαθαίνουμε οτι με τη σύμπραξη ερασιτεχνών ηθοποιών προσφέρθηκε να παρουσιάσει για πρώτη φορά στην Αμερική την αγγλική κωμωδία «Η θεία του Καρόλου»[17] με τον ίδιο στο ρόλο της Αμερικανίδας «ψευτοθείας». Το έργο ανέβηκε στις 4 Φεβρουαρίου 1910 στο Amsterdam Opera House [18].
Λίγους μήνες αργότερα, ο Σαρηγιάννης εμφανίζεται ως θιασάρχης του θιάσου «Παναθηναϊκός» στην Νέα Υόρκη, όπου μάλιστα παρουσιάζει έργο «γραφέν επίτηδες δια τους Έλληνας μετανάστας της Αμερικής»[19]. Ως το «Νεοϋορκέζικο Λιγ’ απ΄ όλα» το αναγγέλει η «Ατλαντίς», παραπέποντας στην πρώτη επιθεώρησημε τίτλο «Λίγο απ όλα» που είχε παιχτεί στην Αθήνα, πρόκειται, ωστόσο, για την τρίπρακτη κωμωδία «Τα χάλια μας στην Αμερική» που έγραψε ο Σαρηγιάννης. Στην κωμωδία καταδεικνύονται τα ελαττώματα των Ελλήνων μεταναστών, με κύριο την τεμπελιά [20]. Το έργο ανέβηκε για πρώτη φορά στο θέατρο Amsterdam Opera House της Νέας Υόρκης την 3η Οκτωβρίου 1910[21]. Τον Νοέμβριο του 1910, ο Σαρηγιάννης συνεργάζεται με τον θίασο Βοργή και ανεβάζουν το ιστορικό δράμα «Κατοχή» του Γεράσιμου Βώκου[22]. Έκτοτε, δεν μπόρεσα να εντοπίσω άλλες πληροφορίες για τη θεατρική δράση του Άγγελου Σαρηγιάννη στην Αμερική. Το μόνο βέβαιο είναι οτι μέσα στο 1911 γεννήθηκε εκεί ο δεύτερος γιός του Γεώργιος[23].
ΕΠΙΣΤΡΟΦΗ ΣΤΗΝ ΕΛΛΑΔΑ-Η ΔΗΜΙΟΥΡΓΙΑ ΤΟΥ ΕΥΖΩΝΑ
Άγνωστο πότε ακριβώς επέστρεψε ο Άγγελος Σαρρηγιάννης στην Ελλάδα. Σύμφωνα με πληροφορία επέστρεψε ως εθελοντής, με την κήρυξη του Α΄ Βαλκανικού Πολέμου τον Οκτώβρη του 1912, όπως και πολλοί άλλοι συμπατριώτες του από την Αμερική και έλαβε μέρος στον πόλεμο ως εύζωνας[24]. Στο μικρό διάλειμμα ειρήνης μεταξύ των δύο Βαλκανικών Πολέμων συμμετέχει ως ηθοποιός στο θίασο της Μαρίκας Κοτοπούλη όταν η τελευταία ανέβασε τα «Πολεμικά Παναθήναια» τον Μάϊο του 1913 στην Αθήνα. Η επιθεώρηση αυτή ήταν τα ετήσια «Παναθήναια» που πήραν τον τίτλο «Πολεμικά», αποτυπώνοντας το κλίμα εθνικής έξαρσης και ενθουσιασμού που επικρατούσε στην περίοδο των νικηφόρων για την Ελλάδα Βαλκανικών Πολέμων. Το έργο παίχτηκε από το τέλος Μάη έως τις αρχές Νοέμβρη του 1913, κάνοντας ρεκόρ συνεχών παραστάσεων[25]. Σ’ αυτό το έργο ο Σαρηγιάννης ενσάρκωσε με επιτυχία τον χαρακτήρα του εύζωνα Μήτρου, με εφόδιο τη γνήσια πηλιορείτικη προφορά του και με επί σκηνής «αρκούδα» που παρέπεμπε στην Βουλγαρία[26]. Οι στίχοι του τραγουδιού («ιγώ είμ’ ιγώ, βζουνάκ’ γουργό») είναι δικοί του, προσαρμοσμένοι πάνω σε σκοπό αμερικανικού εμβατηρίου[27] που γνώριζε καλά από τη θητεία του στην Αμερική[28]. Από τη στιγμή της εμφάνισής του, ο χαρακτήρας του Μήτρου και το άσμα του τσολιά ενθουσίασαν το αθηναϊκό κοινό της εποχής και ο απόηχός του παρέμεινε ζωντανός για πολύ αργότερα. Η εφημερίδα «Αθήναι» σε κύριο κριτικό άρθρο της για τις επιθεωρήσεις της εποχής τρία χρόνια μετά, αναφέρεται στον Εύζωνα ως τον «ημίθεο των επιθεωρήσεων», το οποίο «έγινε το προσφιλές πρόσωπο των αθηναϊκών επιθεωρήσεων», που «με τα τετράστιχά του [...] προεκάλει θύελλαν ενθουσιασμού». Το ποίημα του Ευζώνου «χιλιάκις απαγγελθένπροεκάλει την αυτήν συγκίνησιν και τα αυτά χειροκροτήματακαι τας επευφημίας του λαού [...] Από της σκηνής των «Παναθηναίων» το επήραν όλα τα στόματα, όλοι οι φωνογράφοι, όλα τα οργανέτα και το μετέφεραν εις στα πέρατα της Ελλάδος. Τοιαύτην δημοτικότητα δεν ενθυμούμαι ποτέ να είχε ουδέν έτερον άσμα» καταλήγει ο συντάκτης[29].
Το τραγούδι εκδόθηκε και κυκλοφόρησε σε δίσκους γραμμοφώνου[30]. Χωρίς την αναφορά και κατοχύρωση του αρχικού δημιουργού, αποδόθηκε αργότερα λανθασμένα η δημιουργία του στην Άννα Καλουτά[31], ρίχνοντας στην αφάνεια και τη λήθη το όνομα του Άγγελου Σαρηγιάννη.
Μετά τους Bαλκανικούς Πολέμους ο Σαρηγιάννης συνέχισε να ζει και να εργάζεται στην Αθήνα. Το 1916 εμφανίστηκε στην επιθεώρηση της Θεώνης Φαρέα «Σφίξε με» με το θίασο Κ. Προβελέγγιου στο θέατρο «Θησείο»[32]. Εντοπίζεται ως ηθοποιός σε θεατρικά προγράμματα θιάσων όπως του Αλέκου Γονίδη στο θέατρο Κυβέλης με «Το Καμπαρέ-Σινεμά»του 1919 και «Καμπαρέ του 1920» και στο «Εθνικό Θέατρο» στο έργο «Δαιμονισμένη» το 1924[33].
Ο ξεχασμένος αυτός Αργαλαστιώτης που υπήρξε αναγνωρισμένος ηθοποιός, θιασάρχης, θεατρικός συγγραφέας και δημιουργός του δημοφιλέστερου και μακροβιότερου ίσως εμβατηριακού άσματος, πέθανε στην Αθήνα το Μάιο του 1936.
Γιάννης Κονιόρδος
Εκπαιδευτικός
ΣΗΜΕΙΩΣΕΙΣ
[1] Γ. Σαρηγιάννης, «Τα πολεμικά Παναθήναια και ο ξεχασμένος Αργαλαστιώτης», εφημ. «Τα Νέα», 31/10/2003, ανακτημένο από https://www.tanea.gr/2003/10/31/lifearts/culture/ta-polemika-panathinaia/
[2] Την πληροφορία μου έδωσε ο ΓιώργοςΣαρηγιάννης, όπως την είχε ακούσει ο ίδιος στο περιβάλλον του.
[3]Λ. Μαράκα (επιμ.), Ελληνική θεατρική Επιθεώρηση 1894-1926, τέσσερα κείμενα,τ. β΄, Αθήνα 2000, σ. 193 .
[4] Θ. Έξαρχος, Έλληνες ηθοποιοί: αναζητώντας τις ρίζες, Αθήνα 1995, σ. 244.
[5]Λ. Μαράκα, ό.π. τ. α΄, σ. 238.
[6]Εφημ. «Ατλαντίς» (Νέα Υόρκη), αρ. φ. 2358, 3/01/1910, σ. 4.
[7]Η Αθηνά Σταματοπούλου ήταν αδελφή του ηθοποιού του Εθνικού Θεάτρου Παναγιώτη Σταματόπουλου (παππού του ποιητή Τίτου Πατρίκιου) και εργαζόταν ως ράφτρα κοστουμιών στα θέατρα. Προφορική πληροφορία του Γιώργου Σαρηγιάννη.
[8] Ο Δημήτριος Παπανικολάου ήταν πλούσιος Αργαλαστιώτης έμπορος.
[9] Από δημοσίευμα της εφημ. «Ατλαντίς» (Νέα Υόρκη), αρ. φ. 2366, 12/01/1910, σ. 4 μαθαίνουμε οτι διέμενε στο ξενοδοχείο «Αβέρωφ» στην Madison Sq.
[10] Εφημ. «Ατλαντίς» (Νέα Υόρκη), αρ. φ. 2340, 13/12/1909, σ. 4.
[11] Πρόκειται για τον θεατρικό όμιλο «Δραματικός Θίασος Σοφοκλής», που ίδρυσε στην Νέα Υόρκη το 1907 ο Γεώργιος Βοργής με πρωταγωνίστρια την σύζυγο του (σχετικά δες: http://el.wikipedia.org/wiki.
[12] Εφημ. «Ατλαντίς» (Νέα Υόρκη), αρ. φ. 2381, 29/01/1910, σ. 4.
[13]Πρόκειται για το έργο του Δημήτριου Κόκκου (1856-1891) «Η λύρα του γερο-Νικόλα».
[14]Εφημ. «Ατλαντίς», ό.π.
[15] Για τον Σ. Ματσούκα υπάρχει πλούσιο πληροφοριακό υλικό στο διαδίκτυο.
[16] Εφημ. «Ατλαντίς» (Νέα Υόρκη), αρ. φ. 2359, 04/01/1910, σ. 4.
[17] Εφημ. «Ατλαντίς» (Νέα Υόρκη), αρ. φ. 2366, 12/01/1910, σ. 4. Πρόκειται για θεατρικό έργο τουThomas, Walter Brandon «Charlie’s Aunt».
[18]Εφημ. «Ατλαντίς» (Νέα Υόρκη), αρ. φ. 2381, 29/01/1910, σ. 4.
[19]Εφημ. «Ατλαντίς» (Νέα Υόρκη), αρ. φ. 2591, 01/10/1910, σ. 4
[20] Α.Διακουμοπούλου – Ζαραμπούκα, «Η ταυτότητα των Ελλήνων δραματουργών στην Αμερική κατά το πρώτο μισό του20ου αι».Ανακτημένο από https://www.eens.org/EENS_congresses/2010/Diakoumopoulou_Kat.pdf. Χειρόγραφο του έργου βρίσκεται στη Βιβλιοθήκη του Θεατρικού Μουσείου στην Αθήνα.
[21] Εφημ. «Ατλαντίς» (Νέα Υόρκη), αρ. φ. 2591, 01/10/1910, σ. 4.
[22] Εφημ. «Ατλαντίς» (Νέα Υόρκη), αρ. φ.2627, 12/11/1910, σ. 4. Το έργο έκανε πρεμιέρα στις 14/11/1910 στο Murrag Hill Syccum. Το θέμα του είναι η Κατοχή του Πειραιά από τα Αγγλογαλλικά στρατεύματα την εποχή του Κριμαϊκού πολέμου.
[23] Η πληροφορία από Δ. Καραγκούνη, «Ημερολόγιο της Κατοχής», Αθήνα 1989. Ο Γιώργος Σαρηγιάννης υπήρξε κι αυτός καλλιτεχνική προσωπικότητα. Από το 1933 έως το 1936 εργαζόταν ως σκιτσογράφος στον «Ριζοσπάστη» με το ψευδώνυμο «Σαρ». Στην Κατοχή ήταν υπεύθυνος έκδοσης της Εαμικής εφημερίδας «Λευτεριά» στην Εύβοια. Δολοφονήθηκε τον Αύγουστο του 1946 από παρακρατικούς έξω απ’το σπίτι του στη Χαλκίδα. Στο ίδιο, σ. 466.
[24]Λ. Μαράκα, ό.π., σ. 78 και Εφημ. «Αθήναι», 18/09/1916.
[25]Λ. Μαράκα, ό.π., σ. 52. Στο ίδιο, αναλυτική μελέτη για τα «Πολεμικά Παναθήναια» του 1913.
[26] Προφορική πληροφορία του Γιώργου Σαρηγιάννη.
[27]Πρόκειται για σύνθεση τουαμερικανούσυνθέτη στρατιωτικών εμβατηρίων και μαέστρου John Philip Sousa. Προφορική πληροφορία του Γιώργου Σαρηγιάννη.
[28]Λ. Μαράκα, ό.π. σ. 78, 192.
[29] Άρθρο του Θεόδωρου Βελλιανίτη με τίτλο «Η Θεατρική χλεύη» στην εφημ. «Αθήναι», 18/09/1916.
[30] Για τη δισκογραφική ιστορία του τραγουδιού δες: https://www.vmrebetiko.gr/item/?id=4358.
[31]Γ. Σαρηγιάννης, ό.π.
[32]Θ. Έξαρχος, ό.π.
[33]Τα θεατρικά προγράμματα εντοπίστηκαν στο ψηφιακό αρχείο του ΕΛΙΑ: http://eliaserver.elia.org.gr
Το θέατρο «NewAmsterdamOpera» στηΝ. Υόρκη(1905)
όπου έδωσε παραστάσεις ο
ΆγγελοςΣαρηγιάννης (φωτο από το διαδίκτυο).
Ο πρώτος γιός του Άγγελου Σαρηγιάννη Δήμος, με την ανάδοχη οικογένεια του Δημητρίου Παπανικολάου στην Αργαλαστή, γύρω στα 1912 (Αρχείο: Γ. Κονιόρδου)
Ο δεύτερος γιός του Άγγελου Σαρηγιάννη, Γιώργος
(φωτο από το βιβλίο Δ. Καραγκούνη, «Ημερολόγιο Κατοχής», Αθήνα 1989, σ. 466.
