Πηλιορείτικα νταούλια

Παραδοσιακά νταούλια και ζουρνάδες έχουμε και σ’ άλλα μέρη της Ελλάδας. Κι ενώ αλλού τα λένε «ζυγιά» ή «ζουρνάδες» εμείς στο Πήλιο τα λέμε «νταούλια».

Διαφορά δεν υπάρχει στην ουσία της παραδοσιακής αυτής ορχήστρας. Αποτελείται από ένα νταούλι (μεγάλο τύμπανο) και έναν ή δύο ζουρνάδες (πίπιζες). Ο τρόπος παιξίματος στο Πήλιο, δεν μοιάζει με το παίξιμο της Μακεδονίας, όπου εκεί ο ένας απ’ τους δυο ζουρνάδες κρατάει το ίσο (μπασαδόρος) κι άλλος παίζει τη μελωδία(πριμαδόρος) . Εδώ, παίζουν το μέλος και οι δύο ζουρνάδες ίδια.

 Το νταούλι παίζεται με δύο ξύλα. Το ξύλο του αριστερού χεριού είναι πολύ λεπτό και ελαφρύ και λέγεται βέργα ή βίτσα «νταουλόβιργα». Χτυπάει τη  δερμάτινη επιφάνεια και δίνει τους αδύνατους ήχους. Το «νταουλόξ’λο», ξύλο του δεξιού χεριού είναι χοντρότερο και βαρύτερο και λέγεται και κόπανος, για δυνατότερους ήχους.

Ο ζουρνάς (πνευστό) είναι ξύλινος με πιπίνι καλαμένιο και το νταούλι (κρουστό) επίσης ξύλινο με δέρμα.

-----------------------------------------------------------------------------

Τα χωριά του κεντροδυτικού Πηλίου έχουν να επιδείξουν άφθονία λαϊκών οργανοπαικτών. Είναι οι γνωστοί "νταουλ'τζήδες" ή "τυμπανάρ'δες" κι οι "ζουρνατζήδες".

 Ο Άγιος Λαυρέντης, η Δράκια, το Καραμπάσι, η Μακρινίτσα, η Ζαγορά κι άλλα χωριά  πρωτοστατούν. Στο νταούλι με τους διαπρέψαντες Σπίνα, Δημητρίου, Γεωργατζή, Αϋφαντή, Βενούτσο, Αποστολόπουλο….Στο ζουρνά με τους Δέσπο, Μαυρίκο, Τσούκα, Βενούτσο, Ζιάκα, Καραμανιώλα, Πατσιούρη, Βούλγαρη ή Μπότσαρη, Αποστ. Μωρό κ.ά.

Μάλιστα οι Δημητρίου και Δέσπος είχαν φτιάξει και τη «Θορυβώδικη Κομπανία» που γύριζε σε γάμους, πανηγύρια και εκδηλώσεις στα χωριά!

Σήμερα έχουμε νέα πρόσωπα που κρατάνε και σ’ αυτό το χώρο την παράδοση: Σπίνας, Καραμανιώλας, Νίτης, Γούσιος, Σκαμαγκούλης, Βενούτσος κ.ά.   

Βέβαια στο Πήλιο υπάρχει και το έθιμο με το «σφάξιμο του νταουλιού», όπου ένας της παρέας των συνδαιτυμόνων με μαχαίρι στο τέλος ενός γλεντιού έσκιζε το δέρμα του νταουλιού για να μη χρησιμοποιηθεί κι από άλλους το ίδιο όργανο που τους διασκέδασε!

Κι ένα ποίημα γραμμένο στο Καραμπάσι (Άγιο Βλάση) από τον γνωστό στιχοπλόκο Ιωάν. Μακρυγιώργο το 1930, για το σπάσιμο ενός νταουλιού κατά τη διάρκεια του πανηγυριού, μας δίνει μια εικόνα της εποχής. Είναι αντιγραφή από το βιβλίο «Άγιος Βλάσης ή Καραμπάσι Πηλίου» του Λευτέρη Αϋφαντή :

Μάθετε τα νεότερα από το Καραμπάσι,

ίσως ο πλέον σκυθρωπός θα πρέπει α γελάσει.

Στο πανηγύρι γίνεται χορός με το νταούλι,

 όπου διασκεδάζουνε και που χορεύουν ούλοι.

Την τελευταία τη βραδιά ο Γιωργατζής θυμώνει

 και διακόπτει το χορό κι άρχισε να μαλώνει.

Τεντώνει τα ποδάρια του λυγάει το κορμί του

 Και μέσα ακουγότανε όπου ‘βραζε η ψυχή του.

Ντζαβέλας ο παληκαράς άρχισε να φωνάζει

έβγαζλε το μαχαίρι του και το νταούλι σπάζει.

                       Του δίνει δύο μαχαιριές,μπαμ μπουμ ηκούσθη κρότος,                       .

σαν αστραπές και σα βροντές μες στο μεγάλο σκότος.

Ντζαβέλας καθησύχασε μα ο καυγάς δε σβήνει,

 ήταν κι ο Παντελής εκεί τι ήθελες να γίνει;

Ούτε αρχάς ούτε θεσμούς αυτός δε χαμπαρίζει,

στρατεύματα ολόκληρα αυτός τα φοβερίζει.

Θελήσαν να τον δέσουνε μα δεν το κατορθώσαν,

πιστεύω ότι μήνυση πήγαν και του σκαρώσαν.

Και έτσι ετελείωσε η φασαρία ούλη

του χρόνου θα χορεύωμε με καινούργιο νταούλι!

Νικ. Δημητρίου με το νταούλι (Άνω Λεχώνια),
αριστερά Νίκος Δέσπος (Αϊ-Λαυρέντης)
 και δεξιά με το ζουρνά Βαγγέλης Τσούκας (Μακρινίτσα)

Με το Λύκειο Ελληνίδων δεκαετία του '30 σε εκδήλωση στην Αθήνα. 
(Η φωτογραφία υπάρχει και στο ΔΗΚΙ)
 Καθιστοί από αριστερά οργανοπαίκτες:
Γ. Γεωργατζής  (νταουλτζής) Άγιος Βλάσιος, Βαγ.Τσούκας και
Ν. Δέσπος (ζουρνατζήδες) Μακρινίτσα-Άγιος Λαυρέντιος,
Νικ. Δημητρίου (Κολήγας) με το νταούλι (Άνω Λεχώνια)

ΥΓ 1:  Απ' το νταούλι έχουν βγει κι οι φράσεις: "Γίν'κι ντιπ νταούλι"(=πρήστηκε) , 

"Άι ρε τύμπανε!"(βρισιά από την τυμπανιαία κατάσταση, ψοψίμι),

"Πρήσ'κα κι γίν'κα τύμπανους ή τουμπρούκ". 

Από το ζουρνά: "Άι ρε ζουρνά!"(=γουρούνι!). 

Επίσης κι οι γνωστές παροιμίες: "Αν δε χτυπήσ' ι τύμπανους, πώς θα κινήσ' ι γάμους;", 

"Για ψάλτ' τουν στείλαμι, ζουρνατζής βγήκι" και 

"Αγαπούσι η Μάρου του χουρό, πήρι άντρα ζουρνατζή"

ΥΓ 2: Ο Ντζαβέλας του ποιήματος ήταν ο γνωστός καραμπασιώτης  Ν. Τζαβέλας ή Καρότσας. Ήταν γνωστός πότης, ρωμαλέος, αψύς και "φίλερις"(=καυγατζής).

ΥΓ 3: Διαβάστε κι (ΕΔΩ)