Η άρδευση των Άνω Λεχωνίων

Άρδευση
(Εγγραφή-ανάρτηση, έστω και στο τέλος της αρδευτικής περιόδου)

Τα Άνω Λεχώνια ως φρουτοπαραγωγικό και ελαιοπαραγωγικό χωριό έχει σ’ όλη την κτηματική περιφέρειά του οπωρώνες και ελαιοπερίβολα. Κατά την περίοδο του καλοκαιριού όλα τα φυτά και τα δέντρα χρειάζονται άρδευση.

Οι οπωρώνες του κάμπου και οι κοντινές στην ακρογιαλιά περιοχές οι «μαμάτσες», με καλλιέργειες αχλαδιάς, κυδωνιάς και ξινόδεντρων-εσπεριδοειδών,  δεν έχουν μεγάλη ανάγκη νερού, επειδή τα εδάφη είναι υγρά, «βαρκά». Παλιότερα δε, κάποια τήματα δεν αρδεύονταν ποτέ. Σήμερα με την οικοπεδοποίηση και τη δόμηση κι επειδή έγινε αποστράγγιση των εδαφών με τα «ποτόκια» (=αποστραγγιστικοί τάφροι, χωματαύλακα), το έδαφος έχει ανάγκη νερού. Όσο ανεβαίνουμε προς τους πρόποδες του βουνού, οι ανάγκες αυξάνουν. Η περιοχή του κέντρου του χωριού, όπου τα εδάφη είναι «ρεβένια» και «πετρωτά» έχει ανάγκη τουλάχιστον μηνιαίας άρδευσης των λιοπερίβολων, δεκαπενθήμερης άρδευσης των φρουτόδεντρων και εβδομαδιαίας των κηπευτικών.

(Άρθρο του Άθω Τριγκώνη στη ΘΕΣΣΑΛΙΑ της 18ης Αυγούστου 1933,
που δίνει μια εικόνα της εποχής)

Τα αρδευτικά νερά προέρχονται:  

α) από τις πηγές του Αϊ-Γιάννη, της περιοχής «Κουφάλα» στα σύνορα των κτηματικών περιφερειών Αγίου Λαυρεντίου, Αγίου Γεωργίου και Αγίου Βλασίου, απ’ όπου υδρεύονται και τα χωριά Άγιος Βλάσιος και Άνω Λεχώνια. Η ποσότητα του νερού είναι μεγάλη, αφού τα νερά των πηγών κατά τη θερινή περίοδο, μοιράζονται μεταξύ των οικισμών Αγίου Βλασίου, Παλιοκάστρου και Άνω Λεχωνίων. Τη χειμερινή περίοδο τα νερά χύνονται μέσω του ομώνυμου ρέματος, στον Παγασητικό.

Η κατανομή των ποσοτήτων μεταξύ των οικισμών έγινε τον καιρό της τουρκοκρατίας και συνεχίζεται ως σήμερα.

Η μεταφορά των νερών γίνεται με ανοιχτούς υδραύλακες που αρδεύουν το μεγαλύτερο μέρος του χωριού. Γίνεται επίσης, με φυσική ροή λόγω υψομετρικής διαφοράς και μέσω του μεγάλου αυλακιού κατασκευής Γ. Δημόπουλου, στο πάνω μέρος των Άνω Λεχωνίων. Εκεί υπάρχουν κι οι «κόφτρες διανομής» σε υδραύλακες χωρητικότητας μικρότερων ποσοτήτων.

Το κεντρικό αυλάκι κατασκευής Δημόπουλου

Τα αρδευτικά αυλάκια που είναι κεντρικά, είναι συνήθως σήμερα τσιμεντένια και τα περιφερειακά μικρότερα τσιμεντένια ή και χωμάτινα. Πριν την εποχή του τσιμέντου ήταν λιθόκτιστα και πλακόστρωτα.

Η διανομή της ποσότητας γίνεται με το σύστημα «των κλωναριών». Κάθε «κλωνάρ’» ή «κουλνάρ’» είναι μια ποσότητα ίση σχεδόν με τη διάμετρο σωλήνα που αντιστοιχεί στο  μέσο μέγεθος κλωναριού δέντρου. Η ποσότητα «τ’ κουλναριού, κανουνίζετι μι του μάτ’» και μπορεί να αυξηθεί ή να ελαττωθεί αναλόγως της ζήτησης, της εποχής και της χωρητικότητας-μεγέθους του κάθε αυλακιού.

Η μεγάλη δεξαμενή ΒΔ του χωριού και πίσω απ' το Νεβεστίκι

Παλιότερα η άρδευση γινόταν συνεχώς όλο το εικοσιτετράωρο. Σήμερα υπάρχουν υδατοδεξαμενές ή «στέρνες», όπου συγκεντρώνεται το νερό τις νυχτερινές δώδεκα ώρες και την ημέρα όλα τα νερά -μαζί με αυτό των πηγών- μοιράζεται. Αυτό έγινε γιατί το πότισμα τη νύχτα με τις λάμπες, ήταν επίπονη εργασία κι επίσης τα νερά δύσκολα «μαζεύονταν», οπότε χανόταν αρκετή ποσότητα.

β) από τις πηγές Τζοάνη, που βρίσκονται στη ρεματιά της Κουφάλας απέναντι απ’ το Παλιόκαστρο. Το νερό των πηγών αυτών, που δεν ήταν ποιοτικά το καλύτερο, ως το 1980 ήταν για την ύδρευση των Άνω Λεχωνίων. Σήμερα αρδεύει τα αγροκτήματα και τους κήπους περιοχών που βρίσκονται στο πάνω μέρος του χωριού, που έχουν δικαιώματα άρδευσης στις πηγές αυτές.

Η κατανομή των νερών γίνεται στ’  Άνω Λεχώνια από τρεις υδρονομείς, που διαχειρίζονται την άρδευση και φυσικά η θέση είναι έμμισθη. Ο μισθός καθορίζεται από την εκάστοτε κοινοτική ή δημοτική αρχή σύμφωνα με την απασχόλησή τους. Η επιλογή τους γίνεται τις αρχές της Άνοιξης, μετά από έγκριση της αίτησής τους στην τοπική αρχή με εξάμηνη απασχόληση, από ντόπιους αγρότες και γνώστες οπωσδήποτε της κάθε περιοχής.

Ο υδρονομέας ή νεροκράτης ή «μπικτσής ή μπεχτσής» -στο πηλιορείτικο γλωσσικό ιδίωμα- ήταν ένα πρόσωπο του χωριού, που όλοι υπάκουαν και δεν έφερναν ποτέ αντίρρηση στις ενέργειές του, για λόγους τάξης και γιατί οι ίδιοι τον επέλεγαν για να «τ’ς «δένει κι να τ’ς βάνει στ’ν αράδα του νι(ε)ρό».

Αυτός εργαζόταν  και εργάζεται συνεχίζοντας ως σήμερα, σ’ όλα τα χωριά του Πηλίου, μόνον την αρδευτική περίοδο, τη θερινή, για ένα εξάμηνο.

Κύριο μέλημά του είναι να «πααίνει στ’ δέση κι να βάνει του νι(ε)ρό στ’ αυλάκι»,«να του μοιράζ’» στους καλλιεργητές των ελαιοπερίβολων, οπωρώνων-μπαχτσέδων και κήπων.

Οι μπεχτσήδες έβαζαν και βάζουν το νερό «στ’ αυλάκια», «στ’ σειρά, στ’ν αράδα», απ’ τον Απρίλη ως και τον Οκτώβριο, «κανουνίζοντας» το πότε θα «ποτίσ’» ο καθένας και θα «κόψ’» το νερό απ’ «τ’ν κόφτρα ή τ’ν ζάπκα»(=σημείο αλλαγής κατεύθυνσης υδραύλακα). 

Το «δικαίουμα»(=σειρά και ωράριο) των αρδευόμενων κτημάτων είναι διαχρονικά σταθερό και καταγραμμένο.

Η μεγαλύτερη αρδευτική περιοχή των Άνω Λεχωνίων, είναι στο κέντρο του χωριού όπου το νερό μοιράζεται σε τρία ή περισσότερα «κλωνάρια»- τμήματα, από έναν υδρονομέα.

Η δεύτερη σε μέγεθος αρδευτική περιοχή είναι αυτή που ποτίζεται απ’ το νερό «τ’ς Συκιάς», μ’ ένα κλωνάρι. Είναι η περιοχή στο κάτω μέρος του χωριού και ως και τα Πλατανίδια. Τα νερά της αρδεύσιμης αυτής περιοχής προέρχονται απ’ τις πηγές Κουφάλα.

Η τρίτη περιοχή είναι αυτή που αρδεύεται επίσης μ’ ένα αυλάκι, απ’ τα νερά «πηγών Τζοάνη».

Στην περιοχή των Άνω Λεχωνίων υπάρχουν επίσης και δυο αντλιοστάσια που λειτουργούν ανάλογα με τις αρδευτικές ανάγκες των καλλιεργητών και της παραγωγής. Απ’ αυτές, οι κτηματίες «παίρνουν» νερό με «τ’ν ώρα» και με αντίτιμο, όποτε αυτοί το χρειαστούν.

Η πρώτη γεώτρηση που παλιότερα υδρευόταν και το χωριό είναι «του Λιβανού» κι η άλλη στις παρυφές των Πλατανιδίων. Υπάρχει και μία νεότερη στην περιοχή του πρώην παγοποιείου Δημόπουλου, που χρησιμοποιείται για συμπλήρωμα της ύδρευσης τους καλοκαιρινούς μήνες.

Τέλος, πότισμα των κήπων ή των μικρών μπαχτσέδων γίνεται κι από ιδιόκτητες γεωτρήσεις του κάμπου, που παλιότερα ήταν «τουλούμπες» ή πηγάδια.

Σημείωση:

1. Τα τελευταία είκοσι χρόνια με την αλματώδη αύξηση της δόμησης στην περιοχή, τον ωχαδελφισμό και τον νεοπλουτισμό μας, οι κήποι δεν ποτίζονται πια με νερά της άρδευσης. Αρκετοί κάτοικοι άλλαξαν τη χρήση του πόσιμου νερού, του νερού της βρύσης και το χρησιμοποιούν αντί του «νερού της σειράς» για την άρδευση. Αυτό έχει σαν συνέπεια να μην υπάρχει επάρκεια στο νερό της ύδρευσης τους τελευταίους καλοκαιρινούς μήνες, που «πέφτουν» κι οι πηγές.

 Έτσι, εκτός από την αύξηση των αναγκών σε νερό πόσιμο λόγω υπερπληθυσμού, σε λίγο θα έχουμε και έλλειψη λόγω υπέρμετρης κατανάλωσης.
2. Πολύ συχνό φαινόμενο είναι η χρήση των υδραυλάκων ως ...αποχετεύσεων. Εδώ ο "πολιτισμός μας" είναι για τους ...άλλους. Ως τώρα καμιά κοινοτική ή δημοτική ή άλλη αρχή, δεν επιλήφθηκε -παρά τις κατά καιρούς καταγγελίες- του μεγάλου αυτού προβλήματος που μολύνει την περιοχή και ίσως οδηγήσει σε κίνδυνο την υγεία των κατοίκων!  (Αδιάψευστος μάρτυρας οι παρακάτω φωτογραφίες)

Ο διανομέας του νερού "Συκιάς" με ...αφρούς σκόνης πλυντηρίων.

Υδραύλακας με υπολείμματα αφρού πλύσης!