Αρχιμανδρίτης Πολύκαρπος Ζάχος

Ο αρχιμανδρίτης Πολύκαρπος Ζάχος (*)

Η οικογένεια Ζάχου

Η οικογένεια Ιωάννη Ζάχου
(από www.siatistanews.gr)

Ήταν μια απ’ τις πολυμελείς γνωστές οικογένειας της Μακεδονίας κι ειδικά της Σιάτιστας Κοζάνης.  Ο εμπόρος  Ιωάννης Ζάχος -που ήταν αδελφός του Αθανασίου πατέρα του γνωστότατου απ’ τις εξαιρετικές εκκλησίες του Βόλου, αρχιτέκτονα Αριστοτέλη Ζάχου- ήρθε στο Βόλο όπου και παντρεύτηκε, κάνοντας  οκτώ παιδιά (Κων-νος, Πλούταρχος, Θρασύβουλος, Νικόλαος, Αγαμέμνων, Δήμητρα Ζάχου-Νικαρούση, Ανδρομάχη Ζάχου-Λώρη και Αδελαϊδα Ζάχου-Λιαπίδου)

Τα αγόρια της οικογένειας τράβηξαν ο καθένας το δρόμο του,  με πιο γνωστούς στο Βόλο τους  Κων-νο, αρχιμ. Πολύκαρπο, Αγαμέμνονα και Νικόλαο. Ο Θρασύβουλος ήταν εμποροράπτης.

Το πρώτο αγόρι της οικογένειας ο Νικόλαος (Βόλος 1875- Αθήνα 1941) ήταν ο γνωστός αρχιτέκτονας που σχεδίασε κι έφτιαξε με την προτροπή του λαογράφου  Νικ. Πολίτη, το κτήριο της Ελληνικής Φοιτητικής Εστίας στο Παρίσι, όπου κι είχε σπουδάσει. Ήταν οπαδός του Βενιζέλου και πολέμησε σαν εθελοντής στους Βαλκανικούς πολέμους.(Δείτε περισσότερα για τον Νικόλαο, στο "Εν Βόλω" τχ 6ο απ' όπου κι οι φωτογραφίες του- ΕΔΩ)

Μετά ο Αγαμέμνων Ζάχος, (1879- 1959) επίσης διαπρεπής δικηγόρος Βόλου αρχικά και στο Κάιρο της Αιγύπτου στη συνέχεια. Υπηρέτησε εθελοντής δεκανέας, στο σώμα του  Γεώργ. Μπουρνιά στην απελευθέρωση της Χίου το 1912 (μάχη Αίπους).

Ήταν συγγραφέας με αρκετές εκδόσεις. Επίσης με διαθήκη του άφησε οικία στο Ψυχικό σαν κληροδότημα, που και σήμερα δίνει υποτροφίες σε δύο φοιτήτριες, καταγόμενες από Βόλο και Πήλιο ή και Σιάτιστα.

[ Έργα του είναι: 1) Ο Περικλής ως πολιτικός, Εν Αθήναις- Τύποις Αγκύρας,   2) Σινά και Αγία Αικατερίνη : εντυπώσεις και μελέται (μετά πολλών προτύπων εικόνων- Τύποις Γ.Κ. Ρόδη, 1937,  3) Τα πρώτα επινίκια : η εκδίκησις της Ελλης : ιστορικόν ποίημα- Τύποις Φωτός, 1945,  4)  Ωραίαι τέχναι : μουσική και ευγονική - Πατριαρχικόν Τυπογραφείον- 1932,  5) Μπετόβεν: Επί τη εκατονταετηρίδι του Μπετόβεν 1827-1927, μηνιαίον περιοδικόν «Έρευνα», έτος Α΄, 6^ος-7ος 1927, 6)  Η μόνη αληθής πρόοδος: Πίστις, πατρίς, παιδεία. Συλλογή λόγων και δημοσιευμάτων, Φως-Κάιρο, 1932, 7) Το μυστηριώδες Σύμπαν –Τζήνς μεταφρ. Αλεξάνδρεια 1927].

Ο επόμενος γιος Κωνσταντίνος (Βόλος 1881- Θεσ/νίκη 1966),  δικηγόρος Βόλου, συνδικαλιστής και ιδρυτής της σοσιαλιστικής εφημερίδας ΕΡΓΑΤΗΣ καθώς και πρωτεργάτης της δημιουργίας του Εργατικού Κέντρου Βόλου (νομικός σύμβουλος, εμπνευστής  και ουσιαστικός ηγέτης) στα 1908. Ανέπτυξε πλούσια πολιτική δράση και ήταν επίσης δημοτικιστής. Μαζί με άλλους δέκα (Δελμούζο κλπ) ήταν  κατηγορούμενος στη δίκη των «Αθεϊκών» του Ναυπλίου. Μετά τη δίκη μετακόμισε στη Θεσσαλονίκη, όπου συνέχισε τη δικηγορία ως τα 1958.

Οι κατηγορούμενοι στα "Αθεϊκά".
Μεταξύ τους κι ο Κων-νος Ζάχος (με το παπιγιόν)

Ο αρχιμανδρίτης Πολύκαρπος Ζάχος

Καταγωγή - Σπουδές - Υπηρεσία

Ο άλλος αδελφός ο Πλούταρχος, δευτερότοκος, γεννήθηκε στο Βόλο στα 1877. Για την καταγωγή του γράφει στα «ΠΟΛΕΜΙΚΑ»:

Από μικρός αγαπούσε τα γράμματα κι αφού τελείωσε τα γυμνασιακά χρόνια στο Βόλο, πήγε στη Θεολογική Σχολή Χάλκης, αποφοιτώντας στα 1902.

Από τα παιδικά του χρόνια ήθελε να υπηρετήσει την Εκκλησία, γι’ αυτό στα 1901 εκάρη αρχικά μοναχός -άγνωστο από ποιον ηγούμενο- και μετονομάστηκε σε Πολύκαρπο (**). Αργότερα έγινε διάκονος, με άγνωστο επίσης τον επίσκοπο που τον χειροτόνησε.

Μετά την πενταετή φοίτησή του στη Χάλκη, διορίστηκε ιεροκήρυκας στην Καρδίτσα. Το Μάρτιο του 1907, χειροτονήθηκε από τον μητροπολίτη Δημητριάδος Γρηγόριο (Φουρτουνιάδη) ιερέας-αρχιμανδρίτης και μετατέθηκε στο Βόλο.

Υπηρέτησε για περίπου μια 20ετία στις Μητρόπολεις Θεσσαλιώτιδος (Καρδίτσα) 1902-1906, Τρίκκης (Τρίκαλα) 1909-1911 και Δημητριάδος (Βόλο).

Στα χρόνια των Βαλκανικών πολέμων 1912-13, ήταν εθελοντής στρατιωτικός ιερέας του 5^ου Συντάγματος Πεζικού της Α΄ Μεραρχίας, ακολουθώντας το στρατό στις μάχες της Ηπείρου και Μακεδονίας σαν ιεροκήρυκας και εμψυχωτής.  Αυτό έγινε με δικό του αίτημα στα 1911. Αργότερα περνάει αποσπασμένος στη Β. Ήπειρο, κηρύττοντας, ώσπου απολύεται από το Αργυρόκαστρο.  Από τη θητεία-εμπειρία του αυτή έγραψε τα «Πολεμικά».

Ο αρχιμανδρίτης Πολύκαρπος στρατιωτικός ιερέας.
Για τη δράση του τιμήθηκε με τον αργυρό σταυρό
του Τάγματος των Ιπποτών του Σωτήρος.

Οι «Τρεις Ιεράρχαι»

Το σπουδαιότερο έργο που άφησε στο Βόλο και την περιοχή του Πηλίου, ήταν η δημιουργία του γνωστού Θρησκευτικο-Φιλολογικού Συλλόγου «Τρεις Ιεράρχαι», καθώς και η οργάνωση της σπουδαίας τότε και σήμερα βιβλιοθήκης του. Κι αυτό έγινε, γιατί ο δραστήριος, ανήσυχος και μορφωμένος Πολύκαρπος, διαβλέποντας τη γενική  πρόοδο του Βόλου, πραγμάτωσε την ανάγκη των ανθρώπων της πόλης, ιδρύοντας το σύλλογο και τη βιβλιοθήκη όπως την οραματίστηκε.   

Το οίκημα των "Τριών Ιεραρχών"

Το πρώτο Διοικητικό Συμβούλιο το Φεβρουάριο του 1907, στους «Τρεις Ιεράρχες» απαρτιζόταν από τους:

Ιεροδιάκονο Πολύκαρπο Ζάχο Πρόεδρο, Δημ Σαράτση,γιατρό, μετέπειτα δήμαρχο Παγασών, Αντιπρόεδρο, Τρύφωνα Κοντογεωργίου, εκπ/κό, Γεν Γραμματέα, Κίμωνα Αγγελίδη, Ταμία, Παν.Φρέμπο & Ηρακλ. Σχοινά, Έφορους βιβλιοθήκης, Αλεξ. Σαμαρά, Νικ. Παπαδήμο & Χρ. Παπαχρήστο, Μέλη.

Η μαγιά για τη σύσταση της βιβλιοθήκης ήταν τα πάμπολλα για την εποχή εκείνη βιβλία του γνωστού μας Ζωσιμά Εσφιγμενίτη. Αυτά (συνολικά 3200 τόμοι) αρχικά δωρήθηκαν στο υποκατάστημα της Εθνικής Τράπεζας Βόλου, σύμφωνα με τη διαθήκη του καλόγερου Ζωσιμά το 1902, αφού η τότε Δημοτική αρχή δεν έδειξε κανένα ενδιαφέρον!
Η βιβλιοθήκη έμεινε για μια 6ετία πεταγμένη σε αίθουσα της 1^ης Δημ. Σχολής Αρρένων (Δημοτικού Σχολείου). Τότε η βολιώτικη εφημερίδα ΚΗΡΥΞ πρωανακίνησε το θέμα της βιβλιοθήκης Ζωσιμά κι αυτό από αντιπολιτευτική βασικά διάθεση, απευθυνόμενη στο Δήμο, αλλά και στο Σύλλογο.

Έτσι απευθύνθηκαν οι «Τρεις Ιεράρχαι» στο Δήμο Παγασών-Βόλου και με τις ενέργειες και του ιεροδιακόνου-θεολόγου-ιεροκήρυκα Πολύκαρπου, πέρασαν όσα βιβλία δεν έγιναν «προσανάμματα» (1908) στο Αναγνωστήριο του Συλλόγου και στο κτήριο της κατοικίας του δικηγόρου Νικ. Χαρισιάδη (ΕΔΩ), που δωρήθηκε στο Σύλλογο.

Ο ιεροκήρυκας κι ο…Γερμανός

Ο αρχιμανδρίτης Πολύκαρπος ήταν αρκετά μορφωμένος και γνώστης ξένων γλωσσών (Γαλλικά, Γερμανικά, Λατινικά, αρχ. Εβραϊκά). Αυτό φαίνεται στο συγγραφικό του έργο που είναι μεγάλο.
 Είχε το χάρισμα του λόγου και με την ομιλητική(=εκκλησιαστική ρητορική) τέχνη του καθήλωνε τους ακροατές. Η ρητορική του έγινε η αφορμή να πολεμηθεί από το γνωστό μας δεσπότη Δημητριάδος Γερμανό, (ΕΔΩ) καθώς και να μην γίνει ποτέ του επίσκοπος, αφού κάποιοι εκκλησιαστικοί κύκλοι κι όχι μόνον, αντέδρασαν όταν προτάθηκε για τον γ΄ αυτό βαθμό της ιερωσύνης.

Η στάση του αρχιμ. Πολύκαρπου αρχικά ήταν υπέρ του Γερμανού, όπου και τον προσφώνησε στην ενθρόνισή του, λόγω του σεβασμού του στον Επίσκοπο. Μάλιστα στους λόγους του τον στήριξε και στο θέμα των «Ψαλτικών». 
Ο ίδιος κλήθηκε και μίλησε στα εγκαίνια του εργατικού Κέντρου, όπου και καταχειροκροτήθηκε. Η ομιλία έγινε στο Σύλλογο «Τρεις Ιεράρχες» στις 14 Δεκεμβρίου 1908. Εκεί η ομιλία του ήταν λιγόλογη και εξυμνούσε τον ιερό σκοπό του Κέντρου. Επίσης συγχάρηκε τους εργάτες και τους συνέστησε αγάπη και ομόνοια!
Ο δεσπότης συνεχίζει τον πόλεμο στον ιεροκηρυκα αρχιμανδρίτη με κατηγορίες «περί αγραμματοσύνης (!) και ανεπαρκείας» και γιατί μίλησε χωρίς άδεια, στο Εργατικό Κέντρο Βόλου. 
Γίνανε τότε εκκλησιαστικές ανακρίσεις με τον έξαρχο-ανακριτή δεσπότη Σπάρτης, όπου και αθωώθηκε, «λόγω του αβασίμου των κατηγοριών». 

Στα 1909 δόθηκε  εντολή απ’ το δεσπότη στον αρχιμανδρίτη και στο λαϊκό ιεροκήρυκα Θεόδωρο Ζωγράφο να μιλήσουν -όπως κι έγινε- στον Άγιο Νικόλαο και στους Τρεις Ιεράρχες «Περί μασονίας». Οι μασόνοι κι ο δεσπότης (;) αντέδρασαν. Ο Πολύκαρπος τότε μετατίθεται στη Λευκάδα. Όμως η αντίδραση των εφημερίδων και των Βολιωτών ακυρώνει τη μετάθεση!

Στα «Αθεϊκά» του Ναυπλίου ο «καλός» δεσπότης ως κατήγορος, είπε: « Εγώ είχα ιεροκήρυκα τον Πολ. Ζάχο, κατόπιν μετετέθη ούτος εις τα Τρίκαλα. Τούτο δεν απήρεσεν εις εμέ, διότι ήτο αδελφός του Κων-νου Ζάχου και οπωσδήποτε ο κόσμος χάριν του Πολυκάρπου είχε εμπιστοσύνην εις τον Κων-νον Ζάχον. Εγίνετο φροντίς να μετατεθή εκ Τρικάλων πάλιν εις τον Βόλον, αλλ’ εγώ δι’ εγγράφου μου εξέθεσα τους λόγους δια τους οποίους δεν έπρεπε να επανέλθη …»    

Ωστόσο παρουσίασε κι ένα τηλεγράφημα του Πολύκαρπου(;) που τον στήριζε λέγοντας: «…Τον ενθουσιασμόν μου επί τω θαρραλέω αγώνι κατά του μαλλιαρισμού, σοσιαλισμού, μασονισμού». Αν αυτό ήταν πραγματικό, τότε ή ο Πολύκαρπος «λόγω σεμνότητος, ακραιφνούς πίστεως ταπεινότητος και ενθουσιασμού» έδωσε τόπο στην οργή ή ο Γερμανός για να πετύχει του σκοπού του μεταχειριζόταν όλα τα μέσα!

Ο Δημ. Σαράτσης στην απολογία του στη δίκη, είπε πως ο αρχιμανδρίτης ήταν απ’ τα ιδρυτικά μέλη του Ε.Κ.Β. Είναι αλήθεια, πως ο αρχιμανδρίτης επίσης βοήθησε με δράσεις, εισηγήσεις κι ενέργειες, τους εργάτες του Βόλου, στην κατοχύρωση της αργίας της Κυριακής στα 1912. 

Αργότερα στα 1914, ερχόμενος στο Βόλο, τον κατηγορούν πάλι για συγγραφή αντιχριστιανικών βιβλίων! Πανηγυρικά αθωώνεται από την Ιερά Σύνοδο, μετά από απολογία!  

Το τέλος

Ο αρχιμανδρίτης Πολύκαρπος λόγω των φιλοβασιλικών(***) του αισθημάτων, έπεσε θύμα κι αυτός στα χρόνια του Διχασμού μεταξύ βασιλικών-βενιζελικών. Αυτό βέβαια έγινε με τις «ενέργειες» του δεσπότη Γερμανού, που εξαρχής δεν τον ήθελε κοντά του. (Μάλλον φοβόταν τη …σύγκριση!)

Έτσι, όταν ο Βόλος το Μάιο του 1917 αποκλείστηκε από τα γαλλικά στρατεύματα που υποστήριζαν το Βενιζέλο, ο αρχιμανδρίτης μαζί με τον Ιωάννη Ζάχο πατέρα του (Πρόεδρο για χρόνια του Εμπορικού Συλλόγου Βόλου), που ήταν και ακραιφνείς βασιλόφρονες και του «Λαϊκού», κατηγορήθηκαν απ’ τους φιλοβενιζελικούς παράγοντες. Ο δεσπότης Γερμανός βρήκε ευκαιρία ν' απαλλαχτεί απ' τον αρχιμανδρίτη και κατηγόρησε στους Γάλλους τον Πολύκαρπο μαζί με το διάκο Ευάγ. Γαλιρόπουλο σαν φιλογερμανούς!  Οι κληρικοί εκτοπίστηκαν σαν πολιτικοί κρατούμενοι σε στρατόπεδο της Μυτιλήνης. Την επόμενη χρονιά με τη νίκη των συμμάχων επέστρεψε στο Βόλο.

Η υγεία του όμως  λόγω των κακουχιών απ’ τους πολέμους και τον εγκλεισμό του στο στρατόπεδο, κλονίστηκε βαριά. Είχε πάθει  φυματίωση και απομονώθηκε στη μοναξιά του –όπως κι όλοι οι φυματικοί τότε. Κλεισμένος σ’ ένα σπίτι στα Παλιά, πέθανε σε ηλικία μόλις 48 ετών, στις 14 Ιουλίου 1923.

Τα χρόνια της αρρώστειας του δεν σταμάτησε να ασχολείται με τη συγγραφή. Κύρια σχολήθηκε με τη σύνταξη ενός Θεολογικού Λεξικού. Κανένα απ’ τα έργα του όμως δεν εκδόθηκε μετά το θάνατό του και τα χειρόγραφα του Λεξικού κάηκαν, από το φόβο μετάδοσης της φυματίωσης. Κάποια όμως υπάρχουν σωσμένα στους «Τρεις Ιεράρχες».

Εργογραφία:

1.  ΠΟΛΕΜΙΚΑ, 2τομο, Αθήνα 1915 (ΕΔΩ)

2.  ΛΟΓΟΙ ΕΚΚΛΗΣΙΑΣΤΙΚΟΙ (Πανηγυρικοί –Εγκωμιαστικοί- Περιστατικοί), Βόλος 1904

3.  ΝΟΜΟΚΑΝΟΝΙΚΗ ΜΕΛΕΤΗ ΠΕΡΙ ΤΩΝ ΣΧΕΣΕΩΝ ΕΚΚΛΗΣΙΑΣ ΚΑΙ ΠΟΛΙΤΕΙΑΣ ΚΑΘΟΛΟΥ ΚΑΙ ΕΙΔΙΚΩΤΕΡΟΝ ΠΕΡΙ ΤΗΣ ΤΑΣ ΤΩΝ ΔΥΟ ΤΟΥΤΩΝ ΑΡΧΩΝ ΣΧΕΣΕΙΣ (ΕΝ ΤΩ ΗΜΕΤΕΡΩ ΚΡΑΤΕΙ ΚΑΘΟΡΙΖΟΥΣΗΣ ΕΚΚΛΗΣΙΑΣΤΙΚΗΣ ΝΟΜΟΘΕΣΙΑΣ ΜΕΤ' ΑΤΟΜΙΚΩΝ ΤΙΝΩΝ ΕΠΙΣΤΑΣΕΩΝ ΚΑΙ ΤΡΟΠΟΛΟΓΙΩΝ ΕΠ' ΑΥΤΗΣ), Τρίκαλα, 1911 (ΕΔΩ)

4.  ΜΕΛΕΤΗ ΘΕΟΛΟΓΙΚΗ ΠΕΡΙ ΠΡΟΟΡΙΣΜΟΥ, 1911

5.  ΟΜΙΛΗΤΙΚΑ ΠΡΩΤΟΛΕΙΑ (3 ομιλίες στη Σχολή Χαλκης).
-----------------------------------------

(*) Ο αρχιμανδρίτης Πολύκαρπος Ζάχος (εξάδελφος του αρχιτέκτονα Αριστοτέλη Ζάχου) είναι μια απ' τις εξέχουσες προσωπικότητες που γέννησε ο Βόλος. Επειδή έζησε λίγο και πέθανε σε συνθήκες δύσκολες, είναι σχετικά άγνωστος στους πολλούς. 
Ας τον γνωρίσουμε κι ας πούμε "ένα ευχαριστώ" στη μνήμη του, μια που ο ίδιος έβαλε το πρώτο λιθαράκι στον τομέα της ίδρυσης βιβλιοθηκών στο Βόλο, αν εξαιρέσουμε το "Κονόν Αναγνωστήριον" της βιβλιοθήκης του Ζωσιμά. 
(**)Οι μοναχοί κι οι μοναχές καθώς κι οι άγαμοι κληρικοί, στη χειροθεσία τους, αλλάζουν το κοσμικό του όνομα με άλλο παρεμφερές, που συνήθως  έχει το ίδιο αρχικό γράμμα. Παίρνουν επιλέγοντας βασικά όνομα, ασκητή ή σπουδαίου Όσιου. Έτσι έχουμε πχ το Φίλιππο να ονομάζεται Φιλόθεος, τον Ιωάννη Ιωαννίκιο, το Ζήση Ζωσιμά κτλ.
(***) Εκτός της φιλίας του με τους φιλοβασιλικούς Καρτάληδες, στα ΠΟΛΕΜΙΚΑ υπάρχει κι η παρακάτω αφιέρωση στο βασιλιά:

Πηγές:

1.  ΟΙ ΠΗΛΙΟΡΕΙΤΑΙ ΕΝ ΑΙΓΥΠΤΩ- Αποστ. Κωνσταντινίδης- Αλεξάνδρεια 1936

2.  ΤΟ ΠΑΡΘΕΝΑΓΩΓΕΙΟ ΤΟΥ ΒΟΛΟΥ –Χαράλαμπος Χαρίτος-Αθήνα 1989

6.   ΠΟΛΕΜΙΚΑ- Πολύκαρπος Ζάχος, Αθήνα 1915

3.  ΕΦΗΜΕΡΙΔΕΣ

4.  ΕΞΕΧΟΥΣΑΙ ΦΥΣΙΟΓΝΩΜΙΑΙ ΕΝ ΠΗΛΙΩ & ΒΟΛΩ κλπ. –Δημ. Ξενάκης- Βόλος 1933

5.  ΜΑΓΝΗΣΙΑ, ΔΗΜ. ΤΣΙΛΙΒΙΔΗΣ, Ο ΑΡΧΙΜΑΝΔΡΙΤΗΣ ΠΟΛΥΚΑΡΠΟΣ ΖΑΧΟΣ- Περιοδικό τχ. 6 –Βόλος Μάιος 2006
6. Η ΠΟΛΙ ΤΗΣ ΓΚΑΡΝΤΕΝΙΑΣ, Γ.Κοντομήτρος, ΕΘΕ Βόλος 2009

6.  Διαδίκτυο www.siatistanews.gr