Καιρικά εκ Πηλίου

Σε όλα τα πηλιορείτικα χωριά στα παλιότερα χρόνια και πριν την καθιέρωση της Μετεωρολογίας, υπήρχαν οι προβλέψεις για τον καιρό (ΕΔΩ), οι δεισιδαιμονίες, οι σχετικές λέξεις, οι φράσεις κ.ά. Σήμερα κάποιες από αυτές υπάρχουν στο ελάχιστα ομιλούμενο πηλιορείτικο γλωσσικό ιδίωμα. Οι υπόλοιπες είναι πια μέρος της Λαογραφίας...   
Λεξιλόγιο:

-αγάν’(το)= λεπτό στρώμα χιονιού, πασπάλι(από το αγανό=λεπτό)

-ανι(ε)μίδι(ε)ς (οι)=αραιές χιονονιφάδες
-ανι(ε)μ’κή(η)= ισχυρός άνεμος, θύελλα
-ανι(ε)μουσούρ'(το)=συσσωρευμένο χιόνι λόγω ανέμου
-αστραπόβουλους(ι)=αστραπή

-αστρουπιλέκ’(το)=κεραυνός
-βρουχάδι(ε)ς(οι)=βροχές

-δαρτή (η)= ραγδαία βροχή
-δγιακαμός(ι)=διάλειμμα καλοκαιρίας μέσα στην κακοκαιρία (τουρκ.yakamoz=φωσφορισμός)

-δρουλάπ’ς (ι)=δρολάπι(αρχ. υδρολαίλαψ), ραγδαιότατη βροχή

-δρουσιά(η)=δροσιά, υγρασία
-ζουμπαρούκ’(το)=κακοκαιρία πάνω απ’ τη στεριά.
-ηλιάκους(ι)=ζεστός χειμωνιάτικος ήλιος
-θιουβρουντή(η)=μπουμπουνητό (απ' το Θεός & βροντή)
-θιοπόντ'(το)=νεροποντή, κατακλυσμός (απ' το Θεός & πόντος)

-καγκιόλα(η)=βροχή με ανεμοστρόβιλο

-καθόρ’(το)=πολλή και ραγδαία βροχή (απ' το καταρροή)
-κακαήλιους(ι)=ήλιος που καίει πολύ

-καλουσύν’(η)=καλοκαιρία

-καταμπούκ’(το)=πυκνή ομίχλη (κατικνιά)

-καταχνιά(η)=ομίχλη, αντάρα
-κουκάλα(η)=παγωνιά
-κουκουσέλ'(το)=χιόνι σπυρωτό
-κρέμασ'(η)=μαύρα σύννεφα-προμήνυμα κακοκαιρίας
-κρυαδάκ'(το)=κρύο, ψύχος
-κρυότ'(η)=ψύχρα, κρύο

-κ’φόβρασ’(η)= αποπνικτική ζέστη με συννεφιά και άπνοια, συννι(ε)φόκαμα

-μουγγάδα(η)=ηρεμία πριν τη θύελλα ή τη βαρυχειμωνιά
-μουλυβόχι(ο)νου(το)=χιόνι που πιάνει, η υδροχιών
-μουχλαντάρα(η)-πυκνή ομίχλη

-μπαμπακούλα(η)=χοντρές & πυκνές  χιονονιφάδες

-μπόρα(η)=ραγδαία βροχή χωρίς διάρκεια

-μπουμπουν’τό(το)=βροντή

-μπουρίν’(το)= δυνατό ανεμόβροχο

-μπουρμπουλουτό(το)=χιόνι σπυρωτό

-ν’χιάς(ι)=μεγάλη παγωνιά που παγώνουν τα νύχια και πονούν
-ξι(ε)χαντρώματα(τα)=προσωρινή καιρική βελτίωση

-παγάδα(η)=ησυχία, ηρεμία του καιρού

-παταγούδ’(το)=το πολύ κρύο

-πασπάλ’(το)=ελαφριά χιονόστρωση

-πάχν’(η)=παγωμένη δροσιά, πάχνη

-πουλιμπριά(η)=πολλή-άφθονη βροχή (προέρχεται από την  πολυομβρία)
-προυβέντζου(το)=ξαφνική αλλαγή ανέμου (νοτιά σε βοριά)

-ραγάν’(το)=θυελλώδες ανεμόβροχο

-σίφτους(ι)=αντάρα πριν τη βροχή (ίσως από το σίφων>σίφουνας)

-σιτζιμουτή(η)= πολλή βροχή σαν σιτζίμι(=λεπτή τριχιά)

-στραγαλιά(η)=σπυρωτό χιόνι, μπουρμπουλωτό

-στύλους(ι)=δυνατή κάθετη βροχή

-συννι(ε)φόκαμα(το)=κουφόβραση, ζέστη με συννεφιά

-χιουν’στής(ι)=καιρός με χιονιά

-χιουνόνερου & νιρόχιουνου(το)= βροχή με χιόνι

-ψ’χάλα(η)=ψιχάλα

Φράσεις:

-Αν δεν παχνιαστούν τα λάχανα, δε  νουστ’μεύνι! (λάχανα=καρπολάχανα)

-Γιέν’τι του κριλέσ’= γίνεται καταστροφή. (το κριλέσι: φασαρία, καταστροφή)

-Ρίχτ’ μι του καρδάρ’= ρίχνει πολλή βροχή (το καρδάρι: δοχείο αρμέγματος)

-Ψέν’ φίδια, απόψ’!=έχει ισχυρό παγετό.

Παραδόσεις:

-Όταν απάν’ στα σύννεφα  ι Θιός κουρουκλάει(=κατρακυλά) βαρέλια, τότες μπουμπ’νίζ’!

-Όταν τα βαρέλια κτυπιώντι μιταξύ  τ’ς , τότες βγάν’νε σπίθις! Αυτό είν’ ι αστραπόβουλους!

Παροιμίες:

-Άσπρους ήλιους; Μαύρ’ ημέρα!

-Είδις δόξα(=ουράνιο τόξο) του βραδί; Καλουσύνη του προυί!

-Ήλιους κι βρουχή παντριεύουντι οι φτουχοί.
-Ήλιους κι φιγγάρ’, παντρεύουντι οι γαϊδάρ’.

-Ήλιους κι χαλάζ’ παντριεύουντι οι δασκάλ’.

-Ήλιους κι χιόν’ παντριεύουντι οι αρχόντ’.

-Ήλιους κι χιόν’ παντριεύουντι οι γειτόν’.

-Πουνέντ’ς(=δυτικός ,ζέφυρος) κι Γαρμπής(=νοτιοδυτικός ), θα φέξει κι θα ιδείς!

-Στιγνά Χριστούγιννα, Φώτα βρεχούμινα.

-Τ’ Αϊ-Λιός γυρίζ’ ι κιρός αλλιώς.

-Τ’ ήλιου ι κύκλους άνεμους κι τ’ φιγγαριού  χειμώνας!

-Χριστούγιννα βρεμένα, Φώτα χιουν’σμένα.

Δεισιδαιμονίες:

-Όταν καίγονταν τα ξύλα στο τζάκι και έκαναν θόρυβο, τότε προσεχώς θα ερχόταν κακοκαιρία!

-Όταν η πυροστιά(=μεταλλικός τρίποδας στήριξης τσουκαλιού ή κατσαρόλας πάνω  στη φωτιά) κοκκίνιζε, τότε θα ερχόταν χιονιάς!

-Όταν κάποιος  έγλειφε το τηγάνι, τότε θα έβρεχε!

-Βροχερή θα ήταν  η μέρα του γάμου κάποιου/ας, αν έτρωγε κατευθείαν απ’ την τσουκάλα!

-Δε ρίχνανε καλάμια στο τζάκι, για να μη σηκωθεί αέρας!

-Η στάχτη του τζακιού σβόλιαζε; Τότε θα ερχόταν κρύο!

-Η φωτιά πετούσε σπίθες; Φίλος θα ερχότανε!

-Η φωτιά πετούσε γλώσσες; Κάποιοι τους γλωσσοτρώγανε!

-Τα κάρβουνα σβήνανε μόνα τους; Θα ερχόταν βροχή!

-Σε περιπτώσεις κακοκαιρίας, το άναμμα της φυλαγμένης πασχαλιάτικης λαμπάδας έφερνε πάλι  καλοκαιρία!

Άνεμοι:

-γαρμπ’νό(το)=ΝΔ (νοτιοδυτικός) ζεστός άνεμος, ο γαρμπής

-γραιολι(ε)βαντου(το)= ΒΑ (βορειοανατολικός)

-γραιοτραμουντάνα(η)=ΒΒΑ (βόρειο-βορειοανατολικός)

-καραγυαλής(ι)=ΒΔ (βορειοδυτικός), μαΐστρος

-όστρια(η)=Ν (νότιος)

-πουνεντουγάρμπ’το)=ΝΝΔ (νότιος νοτιοδυτικός)

-σουρόκους(ι)=ΝΑ (νοτιοανατολικός), σιρόκος

-σουροκολεβάντ’ς(ι)=ΝΝΑ (νότιος νοτιοανατολικός)

-τραμουντάνα(η)=(Β) βόρειος
-φόρτσους(ι)=δυνατός άνεμος

ΥΓ: όπου (ι) το αρσενικό άρθρο ο

Πηγές:

-ΛΑΟΓΡΑΦΙΑ, περιοδικό, τόμος Ε’, 1915

-ΣΤΟ ΠΗΛΙΟ ΤΗΣ ΠΑΡΑΔΟΣΗΣ, Κ.Λιάπης, ΠΥΛΗ, 1990

-ΤΟ ΓΛΩΣΣΙΚΟ ΙΔΙΩΜΑ ΤΟΥ ΠΗΛΙΟΥ, Κ.Λιάπης, 1996

-Διηγήσεις