Τα «κιριτζίδικα» της Ζαγοράς

    Τα κιριτζίδικα είναι μια διάλεκτος, μια συντεχνιακή γλώσσα, με λίγες λέξεις που χρησιμοποιούσαν οι οργανοπαίχτες όταν ήθελαν να συνεννοηθούν μεταξύ τους χωρίς να τους καταλαβαίνουν οι γλεντοκόποι. Κυρίως τα χρησιμοποιούσαν όταν οι άντρες που κάνανε τις «παραγγελιές» ήταν μεθυσμένοι. (πχ Κάνε τον μπαλαμό να οσλαντίσει πέντε τσουρβαλοί, αν θέλει να κάνουμε κιρίζ= Πες στο νοικοκύρη να δώσει πέντε κατοστάρικα, αν θέλει να παίξουμε)

Προέρχονται από τη λέξη «κιρίζ» =μουσικά όργανα και είναι λέξεις που χρησιμοποιούσαν οι παλιοί «τουρκόγυφτοι» οργανοπαίχτες του Βόλου. Αυτοί ήταν κυρίως κλαριντζήδες.  Πολύ γνωστός τουρκόγυφτος κλαριτζής ήταν ο Μέτος, που έφυγε με την ανταλλαγή των πληθυσμών και είχε μαθητή το βολιώτη (με αλμυριώτικη καταγωγή) σπουδαίο κλαριντζή Γιώργο Ζήση, το γνωστό Γυφτογιώργη ή Καραγιώργη. Οι  μουσικοί των γλεντιών, γάμων και πανηγυριών τότε, ήταν χριστιανοί εκτός από τους τουρκόγυφτους κλαριντζήδες,

Οι περισσότερες λέξεις είναι τσιγγάνικες, αλλά και τούρκικες. Έτσι τα «κιριτζίδικα», τα μιλούσαν μόνον οι «κιριτζίδες», δηλαδή οι βιολιτζήδες κι οι άλλοι οργανοπαίχτες.

Τη «γλώσσα» αυτή την κατέγραψε στη Ζαγορά του Πηλίου, ο μεγάλος γλωσσολόγος Μανόλης Τριανταφυλλίδης. Ίσως την γνώριζαν και την χρησιμοποιούσαν στα θεσσαλικά Τρίκαλα ή κι αλλού.

ΛΕΞΙΛΟΓΙΟ

-αενελί= καλός, όμορφος (καφές εναλίδικος)

-ανασίζικος= κακός, άσχημος (καφές ανασίζικος)

-ατές= φωτιά

-γκανίκω= γυναίκα

-γκιοτ= πισινός

-ζαριά= μαλλιά

-ζουζουλάμ= αναχώρηση, φευγιό (κάνουμε ζουζουλάμ)

-ζνταπ= ξύλο, δάρσιμο (θα μας κάνουν ζνταπ)

-κιρίζ= μουσικά όργανα (θα κάνουμε κιρίζ)

-καϊαρτό= συνουσία ( κάνω καϊαρτό)

-καϊαρτίζομαι= συνουσιάζομαι & καϊαρτίσκι- καϊάρτσι

-κουρέλα & χορέλα= χορός

-κτζισλάμ= φεύγουμε (κάνουμε  κτζισλάμ; )

-λιμπάμ= πέρδομαι (έκανε λιμπάμ ! )

-μαγκίζ= χρήματα

-μαγκιζλής= πλούσιος

-μαρίζ= καβγάς, ξύλο

-ματίζ= μεθυσμένος

-ματζλής= μπεκρής

-ματς= κρέας

-μορτ= νεκρός

-μουρτέλα= αφόδευση, ούρηση

-μπαγκός= κουτσός

-μπακρό= σφαχτό (αρνί-γίδα-τράγος-πρόβατο)

-μπαλαμός= άνθρωπος νοικοκύρης & μπαλαμίνα

-μπιάβ= γάμος

-μπισίζ= χορός

-μπαρός= άνθρωπος πλούσιος, καλός νοικοκύρης

-μπάρ(ι)κος= πλούσιος (μπάρκο μπιάβ=πλούσιος γάμος)

-νταουσάνης= λαγός

-ντινιλός & ντενελός= χαζός, παλαβός, κουτός

-ντικίλ & ντικέλα= κοίτα

-ντομάνι-ντουμάνι= καπνός, τσιγάρο

-ντιίζ= πισινός

-ντούκα= ανδρικό μόριο

-οσλαντίζω-ομαι= έρχομαι, δίνω-παίρνω

-οσλαντίζω τσόρκα= κλέβω, παίρνω κρυφά

-παπέλι= χαρτί

-πάνι= νερό

-πεκίζ= σπίτι

-πελέ –πιλέ= όρχεις (ζαριά απ’ τα πελέ= τρίχες από … )

-πιίζ =κρασί

-πουλούρια= λεφτά -παράδες

-σαρκάφ= ρούχα, καπέλο, άλλα αντικείμενα

-σερό= κεφάλια

-σουίζ= ύπνος (θα κάνουμε σουίζ)

-ταούκ= κότα, πετεινός

-ταϊακά= μάτια

-τάτος = καφές & τατοτζής = καφετζής

-τζιγαλίκι= άφραγκος-απένταρος

-τζίγας= καλοπληρωτής

-τοτζάρ & τογκάρ= αγόρι

-τσάη= κοπέλα

-τσόρας= κλέφτης

-τσουλάρα= γυναίκα

-τσουκέλι= σκύλος

-τσινίζ-τσουνίζ= μαχαίρι

-τσουρβαλός-τσορβαλός= γέρος παπάς, εκατοδραχμο

-τσουρβάλω= γριά

-τσούτης= χωροφύλακας, αστυνόμος, αγροφύλακας

-χαίζ-χιίζ= ουρώ, αφοδεύω (κάμω χιίζ τα μούτρα του)

-χιρ= ζώο, γάιδαρος, άλογο

Ο Φιλικός Γαζής και το Πήλιο -πρόταση για έδρα της Φιλικής Εταιρίας

Ο αρχιμανδρίτης Άνθιμος Γαζής, είναι γνωστό πως στα 1814 ίδρυσε, χρηματοδότησε και οργάνωσε μαζί με τον εξάδελφό του Γρηγόριο Κωνσταντά τη Σχολή των Μηλεών (Λύκειο). Στις 6 Αυγούστου 1815 έγιναν τα εγκαίνια και οι ίδιοι δίδαξαν σ’ αυτήν.

Ο Γαζής όμως δεν ήρθε αμέσως στο Πήλιο, παρά πήγε στην Οδησσό για να μαζέψει με εράνους χρήματα για τη Μηλιώτικη Σχολή. Εκεί έμαθε για τη Φιλική Εταιρία. Οι ιδρυτές της ήθελαν οπωσδήποτε τον αρχιμανδρίτη στο αρχηγικό σχήμα κι αυτό γιατί τον εκτιμούσαν βαθύτατα όλοι οι Έλληνες και γιατί ήταν και γνωστός του Ιωαν. Καποδίστρια. Ο Σκουφάς ανέλαβε να τον κατηχήσει για να γίνει μέλος, αλλά ο Γαζής γνωρίζοντας καλά τα ευρωπαϊκά πολιτικά πράγματα, αρνήθηκε όπως του προτάθηκε να μπει μπροστά. Θεωρούσε πως το Γένος έπρεπε να έχει πολύ καλά προπαρασκευαστεί και να έχει ισχυρή προστασία για να ριχτεί στον Αγώνα.  Γι’ αυτό και η απάντησή του ήταν: «Σκουφά, σεις είστε νέοι και καλά θα κάνετε ν’ αφίσετε εμάς τους γέροντες […] Ήκουσα τι, περί του οποίου με προβάλλετε, αλλά δεν είμαι σύμφωνος, μολονότι δεν είμαι εναντίος».

Όπως φαίνεται στη συνέχεια ο Γ. Σέκερης προσπάθησε να τον πείσει να γίνει μέλος και ο Σκουφάς με τους άλλους αρχηγούς διέσωσαν πως η συμμετοχή του αρχιμανδρίτη Γαζή ήταν σίγουρη. Ο Τσακάλωφ είχε αναλάβει να τον παρακολουθεί μήπως και τον μεταπείσει, αλλά κι αυτός απέτυχε.

Οι αρχηγοί πάντως δεν άφησαν το σκοπό τους.

Τότε στο Πήλιο αρχές του 1818 ήρθε προσπαθώντας ο Ξάνθος. Πίστευαν πως αν γίνει Φιλικός ο Γαζής ίσως έπειθε και τον Ιωαν. Καποδίστρια ν’αναλάβει την αρχηγία και να φέρει σε πέρας το δύσκολο εγχείρημα.

Το Μάρτιο ήρθε κι ο Αθαν. Τσακάλωφ, αφού πρώτα πέρασε από τα παράλια της Θράκης και Μακεδονίας για κατηχήσεις. Έφτασε πρώτα στο Τρίκερι και στις 24 του μήνα, κατευθύνθηκε στις Μηλιές. Εκεί συνάντησε τον Άνθιμο Γαζή, και κοντά του έμεινε πέντε μέρες. Ο ίδιος γράφει σε μεταγενέστερη επιστολή του «επέρασε δε παρά τω φίλω, θαυμασίαν ζωήν λαβών το ανήκον του και εξέκαμε καθώς επιθυμούσε» .

Όμως, όπως σημείωνει κι ο Τάκης Κανδηλώρος,  δεν  έκαμε όπως κι ο Σκουφάς επιθυμούσε. Γιατί σκοπός της μεταβάσής του δεν ήταν να πείσει το Γαζή να εργασθεί υπέρ της Φιλικής Εταιρίας, το οποίο θεωρούσε εκείνος κατόρθωμα. Αυτό ανεπιφύλαχτα του το αναγνωρίζει και ο Φιλήμονας, αλλά για να συσταθεί σαν τόπος εργασιών τής Φιλικής Εταιρίας το Πήλιο!

 Ο Γαζής, όπως λέγει ο Εμμ. Ξάνθος, υποπτευόμενος πως ο Γρηγόριος Κωνσταντάς, ο γνωστός δάσκαλος και συνεργάτης του στις Μηλιές, ως συντηρητικός, φιλύποπτος και δειλός, δε θα δεχόταν, επρότεινε τη Μάνη. Η περιοχή όμως αυτή δεν ήταν κατηχημένη και, καθώς «ο Τσακάλωφ εν τη νωθρότητι της σκέψεώς του τα εύρισκεν όλα διά μεν τους άλλους απλά και εύκολα, διά τον εαυτόν του όμως βουνά» .

Τότε ο Τσακάλωφ εγκατέλειψε το Πήλιο γιατί, όπως έλεγε, αμέσως με την εμφάνισή του στο Βόλο, είχε τραβήξει την προσοχή αυτών που φύλαγαν τα μέρη Αλβανών του Αλήπασα φοβούμενος μην κινήσει πάλι υποψίες.

Ο σκοπός της κατήχησης του Γαζή είχε επιτευχθεί και εμφανίζεται από το 1818 σαν Φιλικός. Έκτοτε η δραστηριότητά του ήταν αξιοθαύμαστη. Περιέτρεχε τον ελλαδικό χώρο κατηχώντας νέα μέλη, αλλά και ζητώντας να συντρέχουν και τη Μηλιώτικη Σχολή, πιστεύοντας πως χωρίς μάθηση και πολιτισμό δεν ήταν δυνατή η επιτυχία της εξέγερσης. Στις Μηλιές έμεινε ελάχιστα, αλλά όταν άρχισε η Επανάσταση στο Πήλιο ήρθε αμέσως.

Πάντως έγινε ο θερμότερος κήρυκας και επαναστάτης της Θεσσαλομαγνησίας βοηθώντας τους συμπατριώτες μας.

ΠΗΓΕΣ:

-ΑΠΟΜΝΗΜΟΝΕΥΜΑΤΑ ΠΕΡΙ ΤΗΣ ΦΙΛΙΚΗΣ ΕΤΑΙΡΙΑΣ, Εμμανουήλ Ξάνθος, Αθήναι 1845.

-ΔΟΚΙΜΙΟΝ ΙΣΤΟΡΙΚΟΝ ΠΕΡΙ ΤΗΣ ΦΙΛΙΚΗΣ ΕΤΑΙΡΙΑΣ, Ι. Φιλήμονος, Εν Ναυπλία 1834,

-ΕΚΚΛΗΣΙΑΣΤΙΚΟΣ ΦΑΡΟΣ, Εν Αλεξανδρεία , Ιούλιος-Σεπτέμβριος 1916.

-Η ΦΙΛΙΚΗ ΕΤΑΙΡΙΑ (1814-1821), Τάκης Κανδηλώρος, Αθήναι 1926.