Ο Φιλικός Γαζής και το Πήλιο -πρόταση για έδρα της Φιλικής Εταιρίας

Ο αρχιμανδρίτης Άνθιμος Γαζής, είναι γνωστό πως στα 1814 ίδρυσε, χρηματοδότησε και οργάνωσε μαζί με τον εξάδελφό του Γρηγόριο Κωνσταντά τη Σχολή των Μηλεών (Λύκειο). Στις 6 Αυγούστου 1815 έγιναν τα εγκαίνια και οι ίδιοι δίδαξαν σ’ αυτήν.

Ο Γαζής όμως δεν ήρθε αμέσως στο Πήλιο, παρά πήγε στην Οδησσό για να μαζέψει με εράνους χρήματα για τη Μηλιώτικη Σχολή. Εκεί έμαθε για τη Φιλική Εταιρία. Οι ιδρυτές της ήθελαν οπωσδήποτε τον αρχιμανδρίτη στο αρχηγικό σχήμα κι αυτό γιατί τον εκτιμούσαν βαθύτατα όλοι οι Έλληνες και γιατί ήταν και γνωστός του Ιωαν. Καποδίστρια. Ο Σκουφάς ανέλαβε να τον κατηχήσει για να γίνει μέλος, αλλά ο Γαζής γνωρίζοντας καλά τα ευρωπαϊκά πολιτικά πράγματα, αρνήθηκε όπως του προτάθηκε να μπει μπροστά. Θεωρούσε πως το Γένος έπρεπε να έχει πολύ καλά προπαρασκευαστεί και να έχει ισχυρή προστασία για να ριχτεί στον Αγώνα.  Γι’ αυτό και η απάντησή του ήταν: «Σκουφά, σεις είστε νέοι και καλά θα κάνετε ν’ αφίσετε εμάς τους γέροντες […] Ήκουσα τι, περί του οποίου με προβάλλετε, αλλά δεν είμαι σύμφωνος, μολονότι δεν είμαι εναντίος».

Όπως φαίνεται στη συνέχεια ο Γ. Σέκερης προσπάθησε να τον πείσει να γίνει μέλος και ο Σκουφάς με τους άλλους αρχηγούς διέσωσαν πως η συμμετοχή του αρχιμανδρίτη Γαζή ήταν σίγουρη. Ο Τσακάλωφ είχε αναλάβει να τον παρακολουθεί μήπως και τον μεταπείσει, αλλά κι αυτός απέτυχε.

Οι αρχηγοί πάντως δεν άφησαν το σκοπό τους.

Τότε στο Πήλιο αρχές του 1818 ήρθε προσπαθώντας ο Ξάνθος. Πίστευαν πως αν γίνει Φιλικός ο Γαζής ίσως έπειθε και τον Ιωαν. Καποδίστρια ν’αναλάβει την αρχηγία και να φέρει σε πέρας το δύσκολο εγχείρημα.

Το Μάρτιο ήρθε κι ο Αθαν. Τσακάλωφ, αφού πρώτα πέρασε από τα παράλια της Θράκης και Μακεδονίας για κατηχήσεις. Έφτασε πρώτα στο Τρίκερι και στις 24 του μήνα, κατευθύνθηκε στις Μηλιές. Εκεί συνάντησε τον Άνθιμο Γαζή, και κοντά του έμεινε πέντε μέρες. Ο ίδιος γράφει σε μεταγενέστερη επιστολή του «επέρασε δε παρά τω φίλω, θαυμασίαν ζωήν λαβών το ανήκον του και εξέκαμε καθώς επιθυμούσε» .

Όμως, όπως σημείωνει κι ο Τάκης Κανδηλώρος,  δεν  έκαμε όπως κι ο Σκουφάς επιθυμούσε. Γιατί σκοπός της μεταβάσής του δεν ήταν να πείσει το Γαζή να εργασθεί υπέρ της Φιλικής Εταιρίας, το οποίο θεωρούσε εκείνος κατόρθωμα. Αυτό ανεπιφύλαχτα του το αναγνωρίζει και ο Φιλήμονας, αλλά για να συσταθεί σαν τόπος εργασιών τής Φιλικής Εταιρίας το Πήλιο!

 Ο Γαζής, όπως λέγει ο Εμμ. Ξάνθος, υποπτευόμενος πως ο Γρηγόριος Κωνσταντάς, ο γνωστός δάσκαλος και συνεργάτης του στις Μηλιές, ως συντηρητικός, φιλύποπτος και δειλός, δε θα δεχόταν, επρότεινε τη Μάνη. Η περιοχή όμως αυτή δεν ήταν κατηχημένη και, καθώς «ο Τσακάλωφ εν τη νωθρότητι της σκέψεώς του τα εύρισκεν όλα διά μεν τους άλλους απλά και εύκολα, διά τον εαυτόν του όμως βουνά» .

Τότε ο Τσακάλωφ εγκατέλειψε το Πήλιο γιατί, όπως έλεγε, αμέσως με την εμφάνισή του στο Βόλο, είχε τραβήξει την προσοχή αυτών που φύλαγαν τα μέρη Αλβανών του Αλήπασα φοβούμενος μην κινήσει πάλι υποψίες.

Ο σκοπός της κατήχησης του Γαζή είχε επιτευχθεί και εμφανίζεται από το 1818 σαν Φιλικός. Έκτοτε η δραστηριότητά του ήταν αξιοθαύμαστη. Περιέτρεχε τον ελλαδικό χώρο κατηχώντας νέα μέλη, αλλά και ζητώντας να συντρέχουν και τη Μηλιώτικη Σχολή, πιστεύοντας πως χωρίς μάθηση και πολιτισμό δεν ήταν δυνατή η επιτυχία της εξέγερσης. Στις Μηλιές έμεινε ελάχιστα, αλλά όταν άρχισε η Επανάσταση στο Πήλιο ήρθε αμέσως.

Πάντως έγινε ο θερμότερος κήρυκας και επαναστάτης της Θεσσαλομαγνησίας βοηθώντας τους συμπατριώτες μας.

ΠΗΓΕΣ:

-ΑΠΟΜΝΗΜΟΝΕΥΜΑΤΑ ΠΕΡΙ ΤΗΣ ΦΙΛΙΚΗΣ ΕΤΑΙΡΙΑΣ, Εμμανουήλ Ξάνθος, Αθήναι 1845.

-ΔΟΚΙΜΙΟΝ ΙΣΤΟΡΙΚΟΝ ΠΕΡΙ ΤΗΣ ΦΙΛΙΚΗΣ ΕΤΑΙΡΙΑΣ, Ι. Φιλήμονος, Εν Ναυπλία 1834,

-ΕΚΚΛΗΣΙΑΣΤΙΚΟΣ ΦΑΡΟΣ, Εν Αλεξανδρεία , Ιούλιος-Σεπτέμβριος 1916.

-Η ΦΙΛΙΚΗ ΕΤΑΙΡΙΑ (1814-1821), Τάκης Κανδηλώρος, Αθήναι 1926.