Μαντ'λώματα στο Πήλιο

Τα "Μαντ'λώματα στο Πήλιο": ένα παλιό ξεχασμένο έθιμο

 Ένα πηλιορείτικο -και διεθνές- έθιμο που έσβησε, λόγω του ότι οι εργολαβικές εταιρείες κατασκευάζουν τα σπίτια και τις στέγες και οι μαστόροι δεν χρησιμοποιούν ….πια μαντήλια! Τώρα, σήμερα όταν κάποιος θέλει να «μαντ’λώσει», φιλεύει τους οικοδόμους με κεράσματα και φιλοδώρημα. 
Στο Ανατολικό Πήλιο επίσης με την ίδια ονομασία «μαντ’λώματα» εννοούν και τη διανομή δώρων (μαντήλια τσέπης και λαιμού, μπιμπίλες, καλαμκεριά, γάζες, φακιόλια, κάλτσες, πετσέτες, πουκάμισα κ.ά μικροδώρα) από την οικογένεια της νύφης στους συγγενείς του γαμπρού, αμέσως μετά την τελετή του αρραβώνα. Είναι η ίδια κίνηση με το ίδιο όνομα -από το συνηθέστερο δώρο το μαντήλι- και άλλους παραλήπτες!             

Ξέρουμε πως το χτίσιμο της κατοικίας πάντοτε, αλλά στα παλιότερα χρόνια περισσότερο, ήταν ένας μεγάλος βραχνάς για όλους κι ειδικά για τους γονείς που έπρεπε να οικοδομήσουν για τις κόρες. Η γνωστή φράση «Όποιους δεν πάντριψι(ε) κουρίτσ’ κι δεν έχτισι(ε)  σπίτ’ δεν ξέρ’ τίπουτα» τα λέει όλα. Για τον ίδιο λόγο όλοι οι γαμπροί επιθυμούσαν «νύφ’ απού σπίτ’ κι μι σπίτ'» (πλουσιοκόριτσο) και τα κορίτσια ήθελαν «προίκα του σπίτ’».

Τρία ήταν τα βασικά έθιμα-τελετές στην οικοδομή: θεμελίωση, μαντηλώματα, αγιασμός. Αυτά τα συναντάμε όχι μόνον στο Πήλιο, αλλά και σ’ όλη την Ελλάδα κι έξω απ’ αυτήν. Φανερώνουν μια ανάγκη για «μεταφυσική αρωγή» στις μεταβατικές φάσεις του οικοδομήματος. (Στα βυζαντινά χρόνια ήταν γενική η τελετή της ύψωσης του σταυρού στη σκεπή) Ήταν όμως κι ένας ύμνος στον αγώνα όλων των εμπλεκόμενων κι ειδικά των οικοδόμων!  

 Όλη η διαδικασία οικοδόμησης ξεκινούσε απ΄ τα θεμέλια και γι’ αυτό η σφαγή του κόκορα -που μετά γινόταν έδεσμα για τους μαστόρους- ήταν απαράβατο έθιμο.

Το απαράβατο έθιμο όμως του «μαντ’λώματος» ήταν στο τέλος σχεδόν των οικοδομικών εργασιών. Ήταν πάντα  δικαίωμα των μαστόρων και υποχρέωση των ιδιοκτητών!  

Ας τα πάρουμε με τη σειρά: Όταν , μετά από πολλούς κόπους, έφτανε το χτίσιμο της οικοδομής(=του κούφιου), στο τέλος της, έπρεπε να γιορταστεί κατά κάποιον τρόπο. Αυτό το τέλος ήταν η κατασκευή της στέγης- το επιστέγασμα που λέμε, - και το σκέπασμά της.(έστω κι αν σήμερα χρειαζόμαστε περισσότερες εργασίες εντός της!)

Αντιγραφή εικόνας από το βιβλίο "ΜΗΛΙΕΣ κώμη του Πηλίου όρους",
Ελένη-Φαίη Σταμάτη, εκδ. Αθηναίος, 1989

Οι οικοδόμοι έβαζαν στρωτήρες κι έστηναν γενικά τον ξυλότυπο(=φουράδια) (παπάδες-μαχιές- ζευκτά-ψαλίδια) για να γίνει το πέτσωμα κι αμέσως το τελικό σκέπασμα. Τότε πάνω στην κορυφή έφτιαχναν και στερέωναν έναν απλό σταυρό από δυο σανίδια. Πρώτα τον στόλιζαν με ένα λουλουδένιο στεφάνι ή ματσάκι λουλουδιών και τον έστρεφαν στ’ ανατολικά.

 Εκεί μετά, σ’ αυτήν την περίοπτη θέση κρεμούσαν ο ιδιοκτήτης(=μπαρός & μουχός -υβριστικά) και οι υπόλοιποι «σπιτικοί» [γαμπρός(=δέντρους), νύφη(=μούκας),  αδερφή(=βλαστάρα), κόρη =(αγκίδα), γιος ιδιοκτήτη(= λαγός)] στο οριζόντιο τμήμα του συνήθως μαντήλια.  Κάποιες φορές μακρινοί συγγενείς ή φίλοι έκαναν το ίδιο. 
Μαζεύονταν την καθορισμένη μέρα –κι αυτή ήταν συνήθως καλοκαιρινή-κάτω και γύρω απ’ την οικοδομή και μετά το κρέμασμα του πρώτου δώρου απ’ το «αφεντικό» που ανέβαινε στη σκεπή, ακολουθούσαν οι ευχές  «Καλουρίζ’κου», «Να ζήστι(ε) να του χαρείτι(ε)!», «Να του χαίριστι)ε)!» απ’ όλους.Αυτά τα «φ’λέματα», τα στερέωναν με καρφιά στη μια τους άκρη , ώστε να χύνονται προς τα κάτω και ν’ ανεμίζουν. 
Αν ο ιδιοκτήτης ήταν «χουβαρδάς»(=γενναιόδωρος) , δένανε κι ένα «ράμμα»(=σκοινί οικοδόμων) τεντωμένο, απ’ το σταυρό μέχρι κάποιο σημείο του ξυλότυπου. Εκεί κρεμούσαν τα υπόλοιπα που δεν χωρούσε ο σταυρός! Αυτά μπορεί να ήταν πουκάμισα για όλους και κάλτσες. Πολλές φορές οι πλούσιοι ιδιοκτήτες για να επιδείξουν τον πλούτο τους στους γύρω, κρεμούσαν πολλά μαντίλια, κάλτσες ή και παντελόνια. Αυτά μένανε κρεμασμένα εκεί όσες μέρες χρειαζότανε μέχρι να σκεπαστεί η στέγη με σχιστολιθικές πλάκες ή κεραμίδια. 

Ο αρχιμάστορας  -τότε και αρχιτέκτονας(=κούδας*)- έπαιρνε πάντα πουκάμισο και τα περισσότερα μαντήλια κ.ά. Όλοι οι άλλοι τεχνίτες-μαστόροι κι οι εργάτες-λασπάδες(=ρέμπους) έπαιρναν το δικό τους μαντήλι ή δώρο που τους αντιστοιχούσε.

Τότε η νοικοκυρά(=μουχούσα) τους κερνούσε όλους τσίπουρο(=λιούρου & θόδωρους)  και λουκούμια ή λουκουμάδες. Ακολουθούσε τραπέζωμα  για όλους στην αυλή με ευχές, κέφι και χαροκόπι. Τα κρασιά(=σιόρους & τρουχός) τοτε έρρεαν άφθονα... 
Συνήθως τελείωνε αυτό το «πανηγύρι» το βράδυ. Μπορούσε όμως να κρατήσει και δυο-τρεις  μέρες με όργανα και γλέντια. (τότε βλέπετε, έψαχναν λόγο διασκέδασης!)

Τα «μαντ’λώματα» δεν υπήρχαν μόνον στην οικοδόμηση των κατοικιών. Τα συναντάμε και στην κατασκευή εκκλησιών και άλλων κτηρίων. Τα έξοδα για τα «μαντ’λώματα» ήταν υπολογίσιμα, γι’ αυτό και στα συμφωνητικά κατασκευής των οικοδομών μαζί με τις άλλες διευκολύνσεις και εκτός των υλικών, ήταν «εγγεγγραμμένα» σαν υποχρέωση των ιδιοκτητών ή των εκκλησιατικών επιτροπών.

Ο Απόστ. Κωνσταντινίδης βρήκε στη Ζαγορά ένα συμβόλαιο μεταξύ του αρχιμάστορα Μαστοροδήμου και των επιτρόπων για την κατασκευή της Αγίας Παρασκευής Περαχώρας: 

Αντίγραφο απ' το πρωτότυπο συμφωνητικό
(Κίτσου Μακρή - βιβλίο "ΑΡΧΙΤΕΚΤΩΝ ΔΗΜΟΣ ΖΗΠΑΝΙΩΤΗΣ")

Το συμφωνητικό απ' τον Αποστ. Κωνσταντινίδη,
 όπως δημοσιεύτηκε
στον "Εκκλησιαστικό Φάρο" της Αλεξάνδρειας

Μετά το πήρε ο Κίτσος Μακρής και το δημοσίευσε σχολιάζοντάς το:

Το κείμενο του Κίτσου Μακρή στο βιβλίο του
 "ΑΡΧΙΤΕΚΤΩΝ ΔΗΜΟΣ ΖΗΠΑΝΙΩΤΗΣ" ανάτυπο-Αθήνα 1957

Και από το «βιβλίο» εσόδων-εξοδων:

Κι ο Κώστας Λιάπης δεν θα μπορούσε να μη γράψει για το έθιμο. Στο ΠΗΛΙΟ ΤΗΣ ΠΑΡΑΔΟΣΗΣ, γράφει στις σελ. 32-33:

* Από τον «κούδα» προέρχονται κι οι μαστόρικες λέξεις τα γνωστά «κουδαρέικα».(ΕΔΩ) Ήταν ένα λεξιλόγιο αρχικά των ζουπανιωτών κτιστάδων( Ζουπάνι=Πεντάλοφος Κοζάνης), που μετά πέρασε και σ’ άλλους, για να συνεννοούνται μεταξύ τους ή να μην καταλαβαίνουν οι άλλοι τι συζητούν. πχ: όρματου αγκίδα (=ωραίο κορίτσι) ή όρματου μουχούσα(=όμορφη νοικοκυρά)!
Αποτελείται από λίγες εκατοντάδες λέξεις, οι περισσότερες σχετικές με το επάγγελμα.

Πηγές:

- ΛΑΟΓΡΑΦΙΑ- περιοδικό - τομ Ζ΄- 1913

- ΜΑΓΝΗΣΙΑΚΑ- περιοδικό-  Βόλος- 1971
- ΜΗΛΙΕΣ ΚΩΜΗ ΤΟΥ ΠΗΛΙΟΥ ΟΡΟΥΣ- Ελένη Φαίη Σταμάτη- Εκδόσεις Αθηναίος-1989

- ΕΚΚΛΗΣΙΑΣΤΙΚΟΣ ΦΑΡΟΣ-περιοδικό-Αλεξάνδρεια Αιγύπτου-1937

- ΑΡΧΙΤΕΚΤΩΝ ΔΗΜΟΣ ΖΗΠΑΝΙΩΤΗΣ- Κίτσος Μακρής- ΑΘΗΝΑ -1957
- ΣΤΟ ΠΗΛΙΟ ΤΗΣ ΠΑΡΑΔΟΣΗΣ- Κ. Λιάπης -ΑΘΗΝΑ- ΠΥΛΗ 1990
- ΘΕΣΣΑΛΙΚΑ ΧΡΟΝΙΚΑ,  (Δ. Βαενάς- Λαογραφικά Σημειώματα κλπ), Επετειακός τόμος,       1961

         

Υ.Γ. Ψάχνοντας στο διαδίκτυο για μια παλιότερη φωτογραφία, βρήκα την παρακάτω. Δείχνει τους μαστόρους σε επισκευή στέγης, πίσω (δυσδιάκριτα) το σταυρό με λουλούδια και μαλλον το αφεντικό να κερνάει. Είναι από το χωριό Στράτσιανη-Πύργος Κόνιτσας και το http://www.stratsiani.gr/

Επίσης κι αυτήν: