Φτου σ’ να μην αβασκαθείς!

Αβασκαμός- βασκαμός
(δεισιδαιμονίες & προλήψεις)

Γενικά:

Η πίστη στο «μάτχιασμα» χάνεται στα βάθη των αιώνων! Την συναντάμε στους αρχαίους λαούς Μεσογείου και Ανατολής (Έλληνες, Εβραίους, Αιγυπτίους) καθώς και στους Ρωμαίους. Πολλοί αρχαίοι Έλληνες φιλόσοφοι προσπάθησαν να δώσουν λογικές εξηγήσεις στο θέμα αυτό.

 Όμως συνεχίζει να διατηρείται μέχρι σήμερα, απασχολώντας ακόμη και την επιστήμη.

Η επιστημονική ερμηνεία του «αβασκαμού»- ματιάσματος ανάγεται στην αυθυποβολή του ανθρώπου και στη θεωρία της αυτοεκπληρούμενης προφητείας(=πρόβλεψη-δήλωση που παρότι λανθασμένη, επαληθεύεται). Βεβαίως υπάρχουν κι άλλες μεταφυσικές εκδοχές, πχ η αρνητική ενέργεια, που βλάπτει .

Οι περισσότερες θρησκείες -και η Ορθόδοξη Χριστιανική- δέχονται τη βασκανία και έχουν τα φυλακτά και τα τελετουργικά τους, για την αντιμετώπισή τους. Η Ορθόδοξη πιστεύει σύμφωνα με την ευχή, πως είναι ενέργεια διαβολική και επηρεάζει συγχρόνως αυτόν που ματιάζει και αυτόν που ματιάζεται.

Στο ιερατικό βιβλίο «Μικρό Ευχολόγιο» υπάρχει η σχετική παρακάτω ευχή του Μεγ. Βασιλείου:

«Κύριε ὁ Θεός ἠμῶν, ὁ Βασιλεύς τῶν αἰώνων, ὁ Παντοκράτωρ καί Παντοδύναμος, ὁ ποιῶν πάντα καί μετασκευάζων μόνω τῷ βούλεσθαι, ὁ ἐν τήν ἑπταπλάσιον καμίνον καί τήν φλόγα τήν ἐν Βαβυλώνι εἰς δρόσον μεταβαλων καί τούς ἁγίους σου τρεῖς παίδας σώους διαφύλαξας, ὁ Ἰατρός καί Θεραπευτής τῶν ψυχῶν ἠμῶν, ἡ ἀσφάλεια τῶν εἰς σέ ἐλπιζόντων, σού δεόμεθα καί σέ παρακαλοῦμεν, ἀποστησον, φυγάδευσον καί ἀπέλασον πάσαν διαβολικήν ἐνέργειαν, πάσαν σατανικήν ἕφοδο καί πάσαν ἐπιβουλήν, περιέργειαν τέ πονηρᾶν καί βλάβην καί ὀφθαλμῶν βασκανίαν τῶν κακοποιῶν καί πονηρῶν ἀνθρώπων ἀπό τοῦ δούλου σου ( όνομα) καί ἤ ὑπό ὡραιότητος ἤ ἀνδρείας ἤ εὐτυχίας ἤ ζήλου καί φθόνου ἤ βασκανίας συνέβη, αὐτός, φιλάνθρωπε Δέσποτα, ἔκτεινον τήν κραταίαν σου χείρα καί τόν βραχίονά σου τόν ἰσχυρόν καί ὕψιστον καί ἐπισκόπων ἐπισκόπησον τό πλάσμα σου τοῦτο, καί καταπεμψον αὐτῶ ἄγγελον κραταιόν, εἰρηνικόν, ψυχῆς καί σώματος φύλακα, ὅς ἐπιτιμήσει καί ἀπελάσει ἀπ’ αὐτοῦ πάσαν βλάβην, πάσαν πονηρᾶν βουλήν, πάσαν φαρμακείαν καί βασκανίαν τῶν φθονερῶν ἀνθρώπων, καί ὑπό σου ὁ σός ἱκέτης φρουρούμενος μετ’ εὐχαριστίας ψάλλει σοί, Κύριος ἐμοί βοηθός καί οὐ φοβηθήσομαι τί ποιήσει μοί ἄνθρωπος, καί πάλιν οὐ φοβηθήσομαι κακά, ὅτι σύ μετ’ ἐμοῦ εἰ ὅτι σύ εἰ ὁ Θεός, κραταίωμά μου, ἰσχυρός, ἐξουσιαστής, ἀρχῶν εἰρήνης, Πατήρ τοῦ μέλλοντος αἰῶνος. Ναί, Κύριε ὁ Θεός ἠμῶν, φεῖσαι τοῦ πλάσματός σου, καί ρύσαι τόν δοῦλον σου (όνομα) ἀπό πάσης βλάβης, ἀπό πάσης ἐπηρείας καί ἀπό πάσης βασκανίας καί ἀνώτερον αὐτόν καί ἠμᾶς παντός κακοῦ διαφύλαξον, πρεσβείαις τῆς ὑπερευλογημένης ἐνδόξου, Δεσποίνης ἠμῶν Θεοτόκου καί ἀειπαρθένου Μαρίας, τῶν φωτοειδῶν Ἀρχαγγέλων καί πάντων σου τῶν ἁγίων. Ἀμήν.»

Επίσης κι ο άγιος Κυπριανός στην ευχή του «που διαλύει τα μάγια», αναφέρεται και στη βασκανία.

Κι ενώ η εκκλησία δεν τάχτηκε απέναντι στη βασκανία, αντιτάχτηκε στη χρήση «χαμαλιών και φυλαχτών»!

Στο Πήλιο -πιστευόταν και συνεχίζει- οι άνθρωποι που «αβασκαίν’νι», έχουν συνήθως μάτια «γαλανά ή και μ’κρά» ή έχουν φρύδια «σμιχτά». Επίσης πιστεύεται πως οι γριές ματιάζουν ευκολότερα. Το μάτιασμα δεν είναι εξαρχής αποτέλεσμα κακής πρόθεσης (ζηλοφθονία) του ανθρώπου «απ’ ματιάζ’». Μπορεί να είναι υπερβολικός θαυμασμός («τ’ απουθαύμασε») ή και άδολη ζήλια.     

Τα παιδιά και τα νεαρά άτομα, είναι πιο επιρρεπή στον «αβασκαμό», ενώ αυτοί που είναι «Σαββατογεννημέν’» δεν επηρεάζονται.

Ο «α-βασκαμός» επηρεάζει όχι μόνον τους ανθρώπους, αλλά και τα ζώα και τα φυτά. Έχουν αναφερθεί πολλά συμπτώματα σε άντρες και γυναίκες που έχουν σχέση με το μάτιασμα. Αυτά είναι ανεξήγητοι πονοκεφάλοι και αδικαιολόγητη ζάλη, δυσφορία κλπ. «Ντίπ κουτσουκιφαλιάστ’κα» λένε οι Πηλιορείτες!

Πολλές φορές ζώα «έχ’νι σκάσ’ απ’ του μάτ’». Πχ κάποιος είδε ένα ωραίο άλογο «κι τ’ απουθάμαυσι», ενώ δεν «του φύτ'σι» εξαρχής. Αυτό έπεσε κάτω κι άρχισε να κτυπιέται και ν’ αφρίζει. Αν τότε ο ιδιοκτήτης του δεν το είχε «ξιματιάσ’», υπήρχε περίπτωση να σκάσει-πεθάνει.

Φυτά και δέντρα έχουν ξεραθεί ή μαραθεί επίσης απ’ το κακό μάτι. Πχ Γεωργός είχε μια κερασιά όμορφη και θαλερή που παρήγαγε πολλά κεράσια. Κάποιος «φαρμακόγλουσσους τ’ν απουθάμασι κι ξηράθ’κι»!

Προφυλάξεις για το «κακό μάτ’»:

1.  Η χρήση του σημείου του Σταυρού μαζί με την παρακάτω ρήση του …εμπτυσμού! Μαζί λέγεται και το «Ιησούς Χριστός νικά και όλα τα κακά σκορπά»  (Εδώ πρέπει να θυμηθούμε και το «φτύσιμο» του νονού στη διάρκεια της κατήχησης πριν το μυστήριο της Βάπτισης, όπου ο ανάδοχος φτύνει το διάβολο, άρα το κακό και στη συνέχεια την είσοδο στο χριστιανισμό του μωρού -δια του αναδόχου- με το «Πιστεύω»)    

2. « Φτου, φτου, φτου!» Φύτμα(= φτύσιμο) τρεις φορές ανθρώπου, ζώου ή άψυχου που είδαμε και θαυμάσαμε.

3.  «Φτου σ’ να μην αβασκαθείς & Φτου σ’, μη σι βασκάνου!» Ευχή που λέγεται σ’ αυτόν/ήν που «αποθαυμάζεται» για να μην τον πιάσει κακό μάτι! 

4.  «Φόρεσι ένα χαμαλί!» Παρότρυνση για αποφυγή του ματιάσματος με φυλαχτό. Στα παλιότερα χρόνια όλα τα παιδιά φορούσαν φυλαχτά που περιείχαν λάδι από καντήλα αγίου, λιβάνι, εικόνισμα κλπ. (Τίμιο Ξύλο δύσκολο να υπήρχε, παρόλο που κάποιοι έλεγαν πως είχαν!) 

5. «Βάνι ένα ματόχαντρου!» Η μπλε ή γαλάζια χάντρα (ματάκι) ήταν κι είναι αποτρεπτική του «αβασκαμού». Φοριέται απ’ τα νεογέννητα συνήθως μωρά μέχρι τα …μεγάλα παιδιά.

6. «Σκόρδου στα μάτχια σ’!» Ευχή αποτρεπτική που λέγεται σ’ αυτόν που ματιάζει εύκολα.

7. «Σκορδονουρά» Σκόρδο κεφάλι ή αρμαθιά που το πρώτο μπαίνει σαν φυλαχτό πάνω από κρεβάτι μωρού ή παιδιού, σ’ έγκυο γυναίκα, σ’ αυτοκίνητο ή σούστα κλπ και η δεύτερη κρεμιέται πάνω απ’ την πόρτα σπιτιού, μαγαζιού, σε πλεούμενο κλπ.

8. Την Πρωτομαγιά τρώγανε σκόρδο προληπτικά για να εξουδετερωθεί το κακό, γενικώς…

9.  Κάποιες μανάδες φορούν στα παιδιά τους κάποιο ρούχο –συνήθως εσώρουχο- ανάποδα για να μην τα πιάνει το μάτι!

10. Στα ζώα κρεμούσαν στα κέρατά τους και στο λαιμό χαϊμαλιά ή ματοχάντρες. Έδεναν και πάνινες χρωματιστές λουρίδες στα κέρατα και την ουρά. Στα άλογα, μουλάρια και γαϊδούρια έβαζαν ματοχάντρες και χαϊμαλιά στα καπίστρια τους και στα σαμάρια. Πολλά σαμάρια κυρίως αλόγων, ήταν κομψοτεχνήματα από τις όμορφες χάντρες!

11. Χρησιμοποιούσαν στο Πήλιο, το αγριόχορτο-βοτάνι «αβασκαντήρα», για τον «ξεβασκαμό».

Ξεμάτιασμα:

Το ξεμάτιασμα είναι η αντίθετη ενέργεια στο βασκαμό. Γίνεται από γυναίκες μεγάλης ηλικίας, αλλά και σ’ ελάχιστες περιπτώσεις από άντρες. Τα λόγια-ξόρκια που λέγονται, είναι συνήθως επίκληση του Σταυρού και των Αγίων Αναργύρων (προσευχές) ή ακατάληπτα ή και βωμολοχίες. Τα γνωρίζουν μόνον αυτοί που ξεματιάζουν, γιατί αν κάποιος τα μαρτυρήσει, η δύναμη του «ξεματιάσματος» χάνεται, οπότε και «δεν πιάνει» το ξόρκι. Όταν το πει σε άλλην/ον, συνήθως της επόμενης γενιάς άνθρωπο, η μεταβίβαση του ξεματιάσματος έρχεται αυτόματα στο νέο πρόσωπο. Μετά τη μεταβίβαση δεν υπάρχει δυνατότητα να ξαναχρησιμοποιηθεί απ’ το προηγούμενο πρόσωπο.

Τρόποι ξεματιάσματος στο Πήλιο:

1.  Με σταύρωμα: Είναι το πιο απλό ξεμάτιασμα και γίνεται με σταύρωμα του ματιασμένου από το πρόσωπο που ξεματιάζει. Λέει τα λόγια τρεις φορές και σταυρώνει επίσης τρεις φορές. Μετά φτύνει στον αέρα πάλι τρεις φορές! Αν το άτομο που ξεματιάστηκε ήταν πράγματι βασκαμένο, τότε η «ξεματιάστρα» χασμουριέται, δείγμα πως το μάτι έφυγε!

2.  Με λάδι: Σ’ ένα πιάτο βάζει η ξεματιάστρα νερό και το σταυρώνει τρείς φορές και λέει νοερά τα λόγια. Μετά από ένα λυχνάρι ή καμντήλι ή και φλυτζάνι παίρνει λάδι με το δάκτυλο και στάζει σταγόνες στο νερό. Αν οι σταγόνες διαλυθούν κι εξαφανιστούν στο νερό, τότε υπάρχει βάσκαμα. Αν όχι, το λάδι παραμένει σε σταγόνες στην επιφάνεια.

3.  Με κάρβουνα: Σ’ ένα ποτήρι νερό η ξεματιάστρα πάλι, ρίχνει κάρβουνα αναμμένα απ’ το τζάκι του σπιτιού. Αν τα κάρβουνα που σβήνουν βγουν στην επιφάνεια τότε δεν υπάρχει μάτιασμα. Αν ναι, βυθίζονται και υπάρχει.   

4.  Με αλάτι: Ρίχνουν ένα κομμάτι άτριφτο –πολύ χοντρό- αλάτι στη φωτιά. Αν σκάσει με θόρυβο, τότε υπάρχει μάτιασμα.

Συμπέρασμα: «Καμιά θεραπεία των δεισιδαιμονιών και προλήψεων δεν υπάρχει, παρά μόνον η υγιής καλλιέργεια της διάνοιας του λαού, απ’ την οποία πηγάζει η υγιής κρίση». (Αμερικανός ψυχολόγος)

Λεξιλόγιο:

[βάσκανος=φθονερός(Ησύχιος)- φιλοκατήγορος, συκοφάντης, απατεών, αχάριστος(Σκαρλάτος)]

[βασκαίνω=βλάπτω-μαγεύω δια της οράσεως(Σκαρλάτος)]

[Αβασκαμός> βασκαμός (βασκανία= μάτιασμα)] 

Φράσεις πηλιορείτικες:

1.  Φτύσ’ στουν κόρφου σ’!

2.  Φτου σ’, μασκαρά!

3.  Φτου, σκόρδα!

4.  Είνι ματιασμένους! (Λέγεται για κάποιον που έχει μεθύσει)
5.  Μασιαλλά! (Να μη βασκαθείς!)

Κείμενα-ποίηση: 

«Μεγάλωσες, αψήλωσες

-φυλάξου απ’ τις κακογλωσσιές!

κι αβασκαμός σε τρώει

που ρίχνεις πρώτο μπόι» (Τέλλος Άγρας, Υπηρέτρα)

[…] Οι γυναίκες λέγανε «μάτιασμα» και του κάνανε ξόρκια. Ο παπάς είτανε σύμφωνος και διάβαζε την ευκή «κατά της βασκανίας» στο σπίτι του καπτάνιου και πάνω στο καράβι του.[…] (Μυριβήλης, Το μεγάλο σαλπάρισμα -Το γαλάζιο βιβλίο)

[…] Έδειχτε με τις κινήσεις, με τη φωνή, με τα λόγια, τόση ζήλια, τόσο μίσος, τόση κακία, ώστε εγώ, που φοβούμαι πάντα τη βασκανία, ενόμισα πως έπρεπε να ελαττώσω κάπως αυτή την ευτυχία του ταξιδιού, που τόσο υπερβολική και τόσο επίφθονη φαίνονταν στα μάτια του […] (Α. Τραυλαντώνης, Κέρκυρα και τίποτε άλλο- CORFU E NON PIU)

Υ. Γ. Να κι ένα «ξεμάτιασμα» από μια πηλιορείτισσα γιαγιά, συνοδευμένο πάντα με σταύρωμα του ματιασμένου και σταυροκόπημα της ξεματιάστρας: 

«Λιάρδα* γιαλάδα γέννησι, 

λιάρδα μουσχάρ’,

 η μάνα τ’ του είδι, 

τ’ άγλειψι κι του γιάτριψε.

Ι αβασκαμός να πάει 

στα όρ’, στα β'ν’α,

στα όρ’ στα κλαριά 

κι στα πιτούμενα τα π’λιά! » 

* Η λέξη λιάρδα προέρχεται  ίσως από το επίθετο «λιάρος-α-ο» που στα πηλιορείτικα θα πει σκουρόχρωμος με σημάδια χρωματιστά, παρδαλός, ποικιλόχρωμος. Προέρχεται μάλλον απ’ την κουτσοβλάχικη liarou «η λιάρα»(θηλυκό).