Σοφία Τοπάλη και Βοτανική

Μια άλλη πτυχή της ζωής της- με τραγικότατο τέλος- Σοφίας Π. Τοπάλη (ΕΔΩ) είναι η ενασχόλησή της με τη βοτανολογία. Στην επετηρίδα του Μουσείου Γουλανδρή στα 1977 υπάρχει αναφορά σε φυτά που η Σοφία βρήκε ψάχνοντας και μελετώντας τα ελληνικά βουνά και το Πήλιο. 

Όλα όσα κατέγραψε είναι ταξινομημένα στη Βοτανική με το όνομά της ή της οικογένειάς της με το (λατινικό) όνομά τους. 

Στο γραμμένο στα Αγγλικά κείμενο της Νίκης Γουλανδρή, υπάρχουν και φωτογραφίες της Σοφίας μόνη και με τον καθηγητή Custave Beauverd. 

Ευχαριστώ πολύ τις κυρίες Julie Mello de Capitani και Hellegonda Maria Dutilh Novaes, συγγενείς της Σοφίας από τη μητέρα της Λουκία, που μου παραχώρησαν το κείμενο, για να γνωρίσουμε καλύτερα την πραγματική Ελληνίδα Σοφία, αλλά και το συγκεκριμένο έργο της. Μικρό έργο που όμως έμεινε για πάντα, παρόλο που κάποιοι απάνθρωποι θέλησαν να σβήσουν αυτήν τη σπουδαία γυναίκα από την μνήμη της Ιστορίας του τόπου μας! 

Έμειναν αυτά τα φυτά με τα άνθη τους και το όνομά τους, να θυμίζουν αυτήν και τη δραματική οικογένεια του Παναγή Τοπάλη!   

Κάτω από το αρχικό αγγλικό κείμενο υπάρχει η ελληνική μετάφραση. 

Επίσης υπάρχουν κάποιες μικρές ανακρίβειες στο βιογραφικό, αλλά αυτό δεν μειώνει την αξία των υπόλοιπων  πληροφοριών.   

Ammi topalii Beuaverd
(αντιγραφή από hrcak.srce.hr/file/107347)

Inula sophiae Beauverd
( αντιγραφή από www.greekflora.gr)

Companula constantinii Beuaverd
& Topali (www.greekflora.gr)

Μετάφραση

Επετηρίδα Μουσείου Γουλανδρή 3: 35-38, 1977
Σοφία Τοπάλη (1900-1944)
Νίκη Γουλανδρή
"Πολλά ελληνικά φυτά θυμίζουν με τα ονόματά τους την ταλαντούχα μοιραία οικογένεια Τοπάλη των Κάτω Λεχωνίων.

Έτσι, τα Companula sophiae Beauverd και Inula sophiae Beauverd αναφέρονται στη Σοφία Τοπάλη, τα Companula constantinii Beuaverd & Topali και Ammi topalii Beuaverd στον αδερφό της Κωνσταντίνο Τοπάλη, το Centaurea luciae Beauverd & Topali στη μητέρα της Λουκία Τοπάλη (το γένος van Schelle), τα Campanula topaliana Beauverd και Orlaya topaliana Beauverd (καθώς και το Anthemis topalii Beauverd στην Κύπρο) στον πατέρα της, Π. Τοπάλη.

Αντικατοπτρίζουν τους οικογενειακούς δεσμούς και τις βοτανικές δραστηριότητες της Σοφίας Τοπάλη και την ευτυχή συνεργασία της με τον βοτανολόγο Gustave Beauverd από τη Γενεύη, τη δεκαετία του ’30. Αν η ζωή της δεν είχε τερματιστεί πρόωρα από μια βάναυση πράξη του πολέμου, θα είχε πιθανότατα συμβάλλει περισσότερα, με τη συλλογή και τη μελέτη, στη γνώση της ελληνικής χλωρίδας, σε μια εποχή που ελάχιστοι Έλληνες αφιερώνονταν στην επιστημονική της έρευνα. Αξίζει να τη μνημονεύουμε. Ορισμένες δημοσιεύσεις σε περιοδικά της Γενεύης, πολλά δείγματα στο Conservatoire de Botanique  (Βοτανικό Θερμοκήπιο) της Γενεύης και το σχολείο «Σοφία Τοπάλη» στα Κάτω Λεχώνια συνιστούν το μνημείο της.

Η Σοφία Τοπάλη γεννήθηκε το 1900 στο Chitsoc της επαρχίας Vaslui στη Ρουμανία, από Έλληνα πατέρα και Ολλανδή μητέρα. Μετά τον Πρώτο Παγκόσμιο Πόλεμο, η οικογένεια μετακόμισε στα Κάτω Λεχώνια, κοντά στο Βόλο της Θεσσαλίας, στον Παγασητικό κόλπο, όπου ο πατέρας της είχε αγοράσει ένα κτήμα. Ήταν ένας πλούσιος καλλιεργημένος άνθρωπος που ενδιαφερόταν βαθιά για την ελληνική λογοτεχνία και τέχνη΄ κατείχε συλλογή σπάνιων βιβλίων στην Ελλάδα. Ο αδερφός της Κωνσταντίνος (1898-1926) σπούδασε Ιατρική και Φυσική Ιστορία στη Γενεύη και ήταν ένας υποσχόμενος αλγολόγος΄ έγινε επιφανής, ατρόμητος ορειβάτης και βρήκε το θάνατο σε ένα ατύχημα στον παγετώνα Glenz, στο Mont Rose της Ελβετίας. Έτσι, η οικογένεια είχε στενές σχέσεις με τη Γενεύη, καθώς και με τη Λωζάνη, όπου το σπίτι του πατέρα της αποτέλεσε πολιτιστικό κέντρο, στο οποίο (ο πατέρας) προσκαλούσε φιλόξενα ανθρώπους που ενδιαφέρονταν για την τέχνη, την ιστορία, την επιστήμη και τη λογοτεχνία της Ελλάδας. Ανάμεσα σ’αυτούς ήταν και ο βοτανολόγος και καλλιτέχνης Gustave Beauverd (1867-1940), επιμελητής του Ερμπαρίου (Βοτανείου) Barbey-Boissier της Γενεύης και συγγραφέας πολλών βοτανολογικών εργασιών, εικονογραφημένων με τα καθαρά, λεπτομερή του σχέδια. Είτε αυτός είτε ο αδερφός της αφύπνησαν το ενδιαφέρον της Σοφίας για τα φυτά. Στις αρχές της δεκαετίας του ’30, έκανε ταξίδια με σκοπό τη συλλογή στο Λίβανο, στην Κύπρο, στη Χίο, στη Θεσσαλία, στην Αττική και στην Πελοπόννησο (συμπεριλαμβανομένης της οροσειράς του Ταϋγετου, στα Κήθυρα και στην Κεφαλονιά, που συνοψίζονται στο Bull. Soc. Bot. Genève II. 26: p. 155-158 (1934). Ο Beauverd τη βοήθησε με την ταυτοποίηση των φυτών της και ήταν εμφανώς γοητευμένος που είχε μια τόσο ζωντανή, ταλαντούχα, ενθουσιώδη και όμορφη συνεργάτιδα. Με την οικονομική υποστήριξη του πατέρα της, αυτή και ο Beauverd πραγματοποίησαν βοτανικές έρευνες στο Όρος Πήλιο, στην Εύβοια και στη βόρεια Πελοπόννησο, όπως καταγράφεται στην κοινή τους δημοσίευση “Excursions botaniques en Grèce (Pèlion, Eubèe et Peloponèse)” –μτφ. Βοτανικές Εκδρομές στην Ελλάδα (Πήλιο, Εύβοια και Πελοπόννησος) – στο Bull. Soc. Bot. Genève II: 28:94:94-186 (1935), όπου περιλαμβάνεται χάρτης της διαδρομής τους στη σελ. 100. Τα νέα είδη που προέκυψαν από αυτή την ερευνητική αποστολή περιγράφηκαν και εικονογραφήθηκαν σε άλλη μια κοινή δημοσίευση, “Plantae novae Graecae” – μτφ. Νέα Ελληνικά Φυτά -, στο Candollea 7:255-278 (1937).

To ξέσπασμα του Αλβανικού πολέμου το 1940, που ακολουθήθηκε από τη γερμανική εισβολή και κατοχή της Ελλάδας το 1941, έδωσαν τέλος στα παραπάνω. Κατά τα τρία τρομερά χρόνια της κατοχής από τον εχθρό, περίπου το ένα δέκατο του ελληνικού πληθυσμού πέθανε, κυρίως από λιμό. Η Σοφία καλλιεργούσε τη γη της στα  Κάτω Λεχώνια και μοίραζε τα προϊόντα. Κατηγορήθηκε για αντι-γερμανική δράση και κρεμάστηκε μαζί με τη μητέρα της και την υπηρέτριά τους από έναν πλάτανο μπροστά στο σχολείο των Κάτω Λεχωνίων, το οποίο η ίδια είχε δωρίσει στο χωριό. Μ’αυτό τον τραγικό τρόπο τέλειωσε η ζωή της Σοφίας Τοπάλη. Η Ελλάδα και η Ελβετία έχασαν μια αγαπημένη γυναίκα που πρόσφερε πολλά και στις δύο και θα μπορούσε να έχει προσφέρει ακόμα περισσότερα.

Για τις περισσότερες από τις ανωτέρω πληροφορίες, είμαι υποχρεωμένη στον επιζώντα ξάδερφο της Σοφίας κ. Ι. Γ. Τοπάλη."