Πλάτανος (2)

Συνέχεια από Πλάτανος (1)

Ο πλάτανος στα Δημοτικά τραγούδια και στην ποίηση: 

Α)  Αρχή με πηλιορείτικα στιχάκια:

1. Θυμάσι που σι φίλησα κάτου στουν Αϊ-Γιάννη

κι βάλαμι για μάρτυρα τα φύλλα απ’ του πλατάνι;

Τώρα τα φύλλα πέσανι κι ποιος θα μαρτυρήσει;

Ας μαρτυρήσ’ ι πλάτανους κι αυτήν η κρύα βρύση!

(Κ. Λιάπης, Το Δημοτικό τραγούδι στη Μαγνησία, τομ. Α΄)

---------------

2. Ι πλάτανους θέλει νιρό

κ’ η λεύκα θέλ’ αέρα

κι του Λινιώ τ’ς Μπουτζάρινας

θέλει ψιλή κουβέντα. (Αϊ-Γιώργης Νηλείας)

 ---------------

3. Ι πλάτανους του παζαριού

κουντεύει να σαπίσει

και η Διαλέτα τ’ Νικουλή

θέλει για να χουρίσει.

Πω, πω, πω, πω, τι ντρουπή

για τ’ Διαλέτα τ’ Νικουλή. (Προμύρι)

 (ΤΟ ΔΗΜΟΤΙΚΟ ΤΡΑΓΟΥΔΙ ΣΤΗ ΜΑΓΝΗΣΙΑ, 2009, Κ. Λιάπης, Τομ. Β΄, σελ. 472) 

---------------

4. Αγράμπελη σε χάιδευα, μα τώρα είσαι πλατάνι

κι ως τα ψηλά σου τα κλαδιά το χέρι μου δεν φτάνει.

(περιοδικό ΕΣΤΙΑ, 1892) 
---------------------
5. Ι Λαύκους τρώει τα κούμαρα κι του Μπρουμύρ’ βιλάνια κι η καημένη Αργαλαστή κουβάρια απ’ τα πλατάνια!

Β)  Συνέχεια με κάποια τμήματα (ενδεικτικά) από Δημοτικά τραγούδια (κυρίως Κλέφτικα) που αναφέρονται στον πλάτανο: 

1.  «Ο γερο Δήμος» 

[…] Ποιος ξέρει από το μνήμα μου τι δέντρο θα φυτρώσει.

Κι αν ξεφυτρώσει πλάτανος, στον ίσκιο του από κάτω, 

θα `ρχονται τα κλεφτόπουλα τ’ άρματα να κρεμάνε, 

να πλένουν τις λαβωματιές το Δήμο να σχωρνάνε.

2.    «Γαλάζια που `ναι η θάλασσα» 

[…] Θα μα ωχ καλέ θα μα 

θα μαρτυρήσει ο πλάτανος

αχ και η μαρμαρένια βρύση

για να μας αρρεβωνίσει. 

3.   «Κλέφτικο»

[…] Πάλε καλαίς αντάμωσαις, πάλε ν’ ανταμωθούμε,

‘ ς τον Άγιο Λια, 'ς τον πλάτανο, ψηλά 'ς το κρυονέρι,

πόχουν οι κλέφταις σύνοδο κ’ οι καπιταναραίοι […] 

4.   «Του Βαρλάμη» 

Τρία πλάτανα, τα τρία αράδα αράδα, 

κ' ένας πλάτανος παχύν ήσκιον οπόχει! 

'Σ τα κλωνάρια του σπαθιά ναι κρεμασμένα,

και 'ς τη ρίζα του τουφέκια ακουμπισμένα, 

κι' αποκάτω του ο Βαρλάμης ξαπλωμένος [...]

5.   « Ο πλάτανος της Άρτας» (Κλέφτικο)

-Τι έχεις καημένε πλάτανε και στέκεις μαραμένος, 

με τις ριζούλες στο νερό, με τη δροσιά στα φύλλα;; 

Μήπως βοριάς σε φύσηξε, μήπως κακό χαλάζι;; 

-Παιδιά μ' σαν με ρωτήσατε, να σας το μολογήσω 

Αλή-πασάς επέρασε με δεκαοχτώ χιλιάδες 

κι όλοι στον ίσκιο μ' έκατσαν και κάτ' απ' τη δροσιά μου 

κι όλοι σημάδι μ' έβαλαν κι όλοι με ντουφεκίσαν 

άλλοι βαρούν στους κλώνους μου κι άλλοι βαρούν τα φύλλα 

κι ο σκύλος ο Αλή-πασάς βαρεί μες στην καρδιά μου 

μαράθηκαν τα φύλλα μου, μαράθηκε η καρδιά μου.
6.  «Γεώργ. Σκουληκας» (Κλέφτικο)

Κλαύτε,δενδρά, κλαύτε, κλαριά, πλατάνια με τα φύλλα,

Κλαύτε και σεις ψηλά. βουνά, και σεις κοντοραχούλαις,

Κλαύτε το Γεώργη Σκούληκα, τον πρώτο καπετάνιο […]

7.   «Ο Ζήνδρος»(Κλέφτικο) 

Σ’ εσάς λημέρια μ’ έρημα, πλατάνια με τους ίσκους,

Βρυσούλαις με τα κρύα, νερά και χαμπηλοί μου κάμποι […]

8.   «Ντεληδήμος» (1780).(Κλέφτικο)

Ένας πλάτανος με δεκοχτώ κλωνάρια, και 'ς τη ρίζα του κοιμάτ' ο Ντεληδήμος, 
τρεις τον έκλαιγαν, καί δυό μοιρολογούσαν […]

9.   «Το συμπόσιο των κλεφτών»(Κλέφτικο) 

Στον Αηλιά 'ς τον πλάτανο ‚ψηλά 'ς ταις κρύαις βρύσαις ,

είχαν οι κλέφτες μάζωμα, είχαν και το λημέρι […]

10.   «Ευτράπελο»

[…] Θαύμα που -Μπά κακό να τόρθη, Θαύμα που,  

είδα το Σαββάτο Σ’ ένα  πλάτανο αποκάτω.

Επαντρέ  -Μπά κακά να τόρθη- Επαντρεύανε ένα γέρο,

εκατό χρονώ τον ξέρω […]

11.   «Ερωτικό»

Σα δέντρου ρίζα ρίζωσε, σαν πλάτανος φυτρώνει,

Χρυσό μου χελιδόνι […] 

Γ)  Ποιήματα γραμμένα από μεγάλους ποιητές :

1.   Γλυκειὰ Παρθέν᾿, ἀξίωσέ με

νά ᾿ρθω καὶ πάλι στὸ ναό σου,
ὅπου φυσᾷ γλυκὰ ἡ αὔρα
στὰ πλατάνια τὰ θεόρατα
κάτω στὸ ρέμα, ποὺ ἡ πηγὴ κελαρύζει
κ᾿ ἐπάνω θροΐζ᾿ ἡ αὔρα μαλακά […]

(Αλέξανδρος Παπαδιαμάντης –Στην Παναγία τη Κεχριά -1920)

2.  Ο ΠΛΑΤΑΝΟΣ

Ο θεριεμένος πλάτανος βαρδιάτορας

την ίσκιωνε την εκκλησιά·

Λαός πουλιά φωλιάζανε στα χέρια του

και τρελοπαίζαν κάτου από τον ίσκιο του

λαός παιδιά.

 --------------------

Ήρθαν οι καλόγεροι· του κρεμασανε

λογού καμπανα στο λαιμό·

κι αλλαξοπίστησε άθελα κι ο πλάτανος

κι’ ο χριστιανός τον πηρε και τον εκαμε

καμπαναριό.

  --------------------

Και των Ελλήνων οι θεοί και οι ήρωες,

τώρα δαιμόνοι και στοιχειά,

θυμώσανε κι’ άναψαν· ξαπολύσανε

με τους ανέμους, με τάστροπέλεκα,

την τρικυμιά.

 -------------------- 

Κι’ ο πλάτανος χτυπήθηκε, σωριάστηκε.

Και βρόντηξε στη γη, νεκρός·

και τα πουλιά και τα παιδιά τον κλάψανε·

το κουφάρι του πήρε, τόκοψε άκαρδος

ο Χριστιανός.

(Οι Καημοί της Λιμνοθάλασσας- Κ. Παλαμάς)

3.   Ξένε, σαν δης ένα χωριό όπου γελάει η φύσις,

κ’ εις κάθε πλάτανο κοντά που κρύπτεται μια κόρη
ωραία σαν το τριαντάφυλλο — εκεί να σταματήσης·

έφθασες, ξένε, στο Νιχώρι. […]

(Κ. Καβάφης - Το Νιχώρι - Κρυμμένα Ποιήματα 1877;-1923)

4.   […] Ποιος ξέρει απ' το μνήμα μου τι δένδρο θα φυτρώσει!
Κι αν ξεφυτρώσει πλάτανος, στον ίσκιο του αποκάτω
θα 'ρχονται τα κλεφτόπουλα τ' άρματα να κρεμάνε,να τραγουδούν τα νιάτα μου και την παλικαριά μου[…]

(O Δήμος και το καριοφίλι του - Αριστ. Βαλαωρίτης- Μνημόσυνα-1857)

5.   […] Και μιαν αυγή στον Πλάτανο, που από μικρό κλωνάρι

εχόντρυνε κι επλάτυνε, βυζαίνοντας το γαίμα,

την ώρα τους την ύστερη, βαριά σιδερωμένα

του Βάλτου, του Ξερόμερου τα δυο θεριά προσμένουν […]

Μες τα κλαριά του πλάτανου, μες τα χλωρά τα φύλλα

σα να ’ταν στο λημέρι της, εκρύφτηκ’ η ψυχή του,

κι εκοίταζε τον αδερφό που τονε μαρτυρεύουν […]

Ο πλάτανος, σαν ένιωσε στη ρίζα του το γαίμα,

αλαίμαργα το ρούφηξε να μη το πιει το χώμα,

κι εστοίχειωσε κι εθέριεψε κι άπλωσε τα κλωνάρια

τόσο χοντρά κι ατάραγα και τόσο φουντωμένα,

που τα ’βλεπ’ ο Αλήπασας τη νύχτα στ’ όνειρό του

κι εφώναζε κι ελάμπαζε μην έλθ’ εκείν’ η μέρα

που τα κλαριά του πλάτανου την Πόλη θα πλακώσουν.

(Αριστοτέλης Βαλαωρίτης -Ο Κατσαντώνης)
6.   Ο ΠΛΑΤΑΝΟΣ
Πλατάνι καλορίζικο,

Που φύτεψα μια, ‘μέρα,

Το μόνο αφ’ όσα την κορφή

Υψώνουν ς’ τον αιθέρα.

Για πες μου πώς εφούντωσες

Κι’ έριξες τέτοια κάλλη ,

Πώς δεν σ' ετάραξε ποτέ

Η άγρι' ανεμοζάλη ;

Τόνομα, που σου 'χάραξα

Θυμάσαι, ς' τον κορμό σου

Διώχνει μακρυά σου το κακό,

Είνε το φυλαχτό σου.

Κ' εγώ τώχω από τον Έρωτα

Γραμμένο 'ς την καρδιά μου,

Όμως η ζάλη όλο βογγά

Στα μαύρα σωθικά μου.
ΑΝΔΡ. ΜΑΡΤΖΩΚΗΣ (ΗΜΕΡΟΛΟΓΙΟΝ ΣΚΟΚΟΥ, τομ. 11, 1869)

7.   Στην Αθήνα κοντά στους Αέρηδες υπήρχε από το 1700 περίπου ο τούρκικος μεντρεσές(=ιερατική μουσουλμανική σχολή) που από το 1836 εποχή του Όθωνα & Γεώργιου Α', μετατράπηκε σε φυλακή και τόπο εκτέλεσης με απαγχονισμό των κατάδικων απ’ τα κλαδιά του πλάτανου, που βρισκόταν στην αυλή του.

Η  έκφραση «χαιρέτα μου τον πλάτανο» λεγόταν από τους τότε κατάδικους σε όποιον συγκρατούμενό τους ήταν παραβατικός και ήταν υποψήφιος για την αγχόνη.

Ο Αχιλλέας Παράσχος έγκλειστος στην ίδια φυλακή από τη Βαυαροκρατία, έγραψε το

παρακάτω -ιστορικό- ποίημα που δείχνει και την «άλλη πλευρά» του πλάτανου! 

7.   Από το σύγχρονο τραγούδι ο πλάτανος δεν θα μπορούσε να λείψει ! Ακούστε το εξαιρετικό έντεχνο που αναφέρεται στην ξενιτιά:

«Στην κοιλαδα των Τεμπών» (Μουσική & στίχοι Θ. Παπακωνσταντίνου) 

Καλοκαίρι πια! Τα πλατάνια μάς προσκαλούν να καθίσουμε στο βαθύ ίσκιο τους να ξαποστάσουμε, να χαλαρώσουμε, ν' απολαύσουμε και να νιώσουμε τη δροσιά τους πίνοντας τον καφέ ή το τσιπουράκι μας στις πλατείες των πηλιορείτικων χωριών ή ξεδιψώντας από τη διπλανή πηγή ή βρύση!