Λαϊκή ετυμολογία

Σε λίγες μέρες (Κυριακή 21 Ιουνίου 2015 στις 19:38΄ ώρα Ελλάδος) μπαίνουμε στο θερινό ηλιοστάσιο. 
Αφορμή για τη σημερινή ανάρτηση έδωσε μια σχετική αναφορά του Ζωσιμά Εσφιγμενίτη στον ΠΡΟΜΗΘΕΑ του (Ιούνιος 1899). Εκεί λέει για μια πρόληψη (¹) που έχει βεβαίως σχέση με την αμάθεια (και των Πηλιορειτών) και το θερινο ηλιοστάσιο!

Ας δούμε και την παρετυμολογία αναλυτικά:
Η παρετυμολογική σημασία των λέξεων είναι ένα φαινόμενο που συμβαίνει συχνά στις λαϊκές δοξασίες. Είναι η γνωστή σαν λαϊκή ετυμολογία.

Όταν δηλαδή γίνεται λανθασμένη σύνδεση ανάμεσα στη μορφή και τη σημασία της λέξης. 

Ο αγράμματος λαός στα παλιότερα χρόνια προσπαθούσε να εξηγήσει από το άκουσμα της λέξης (αφού δεν ήξερε γραφή και πολύ περισσότερο ορθογραφία) τι δηλώνει αυτή.  Έτσι μέσα από την συμπτωματική ομοιότητα έδινε τον ορισμό της και βέβαια λάθος!

Και στο Πήλιο, για πολλά κύρια ονόματα -ειδικά αγίων, τοπωνύμια, κ.ά- πιστευόταν κάτι εντελώς άσχετο με την αληθινή σημασία τους!  

Έχουμε λοιπόν, ενδεικτικά:

1.   Ο άγιος Τρύφωνας που γιορτάζει την 1^η Φεβρουαρίου, είναι ο προστάτης των λαχανόκηπων δηλαδή των «τρυφερών» λαχανικών (Τρύφωνας >τρυφερά)! Επίσης εικονίζεται κρατώντας κλαδευτήρι ως προστάτης και των αμπελουργών.

2.   Ο άγιος  Φανούριος> φανερώνω-φανέρωση είναι ο άγιος που στη γιορτή του, του προσφέρεται η «φανουρόπιτα» μαζί με την «προσευχή-παράκληση» να φανερώσει κάτι που χάσαμε και αναζητούμε! Γιορτάζει στις 27 Αυγούστου.

3.   Ο άγιος Μηνάς που γιορτάζει στις 11 Νοεμβρίου, «μηνάει», δηλαδή με «μήνυμα» φανερώνει κι αυτός (χωρίς πίτα!), γενικά τα χαμένα αντικείμενα και τα κλεμμένα!

4.   Ο άγιος Ονούφριος. Τότε τη μέρα της γιορτής του στις 12 Ιουνίου, οι θεριστάδες σταματούσαν το θερισμό για ξεκούραση δική τους και των ζώων τους και κρεμούσαν τα δρεπάνια ανάποδα πιστεύοντας πως ο άγιος "ρουφά τα στάχυα"!

Από αυτό και το Αϊ -Ρούφης <Ονούφρης <Ονούφριος !

5.   Ο άγιος Προκόπιος  που γιορτάζει στις 8 Ιουλίου,  έγινε ο προστάτης των νέων ζευγαριών! (Προκόπιος> Προκόπης> προκοπή> προκόβω ).

Σε πηλιορείτικο προικοσύμφωνο της τουρκοκρατίας  διαβάζουμε:

«Εις το όνομα του Πατρός και του Υιού και του Αγ. Πνεύματος αμήν. Της Αγίας Τριάδος Προκοπίου και πάντων των αγίων. Αμήν. Δια του παρόντος ημών προικοδοτικού γράμματος γίνεται δήλον ότι εγώ ο Δημήτριος Ευαγγελινός έχοντας δηγατήρ μου ονόματος Λενιώ και εις ηλικίαν γάμου ελθούσαν εσυμφώνησα […] δίδω […] 7 Νοεμβρίου 1842»

6.   Ο άγιος Ανδρέας που γιορτάζει στις 30 Νοεμβρίου, «αντρειεύει»(=δυναμώνει) το κρύο! Απ’ αυτό και ο Νοέμβριος λέγεται και «Αντριάς». (Ανδρέας> αντρειεύω> Αντριάς).

7.   Ο άγιος Συμεών ο Θεοδόχος, (γιορτάζει την 3^η μέρα του Φλεβάρη την επόμενη της Υπαπαντής).

Ο λαός μας ονομάζει τον άγιο  Συμεών,> Συμιός > Σημιός> σημειώνω, σημείο, σημάδι >σημείωμα! Πίστευαν -και στο Πήλιο- πως ο άγιος είναι αυτός που «σημαδεύει» τα παιδιά όντας στην κοιλιά της μητέρας τους, αν οι ίδιες και η οικογένειά τους δεν τον τιμούσαν! Έτσι οι έγκυες τιμούσαν ή φοβόντουσαν τον άγιο και δεν εργάζονταν ανήμερα της γιορτής του, μη και «σημειώσει-σημαδέψει» τα έμβρυα! 

8.   Ο άγιος Ελευθέριος πάλι (15 Δεκεμβρίου), ελευθερώνει τις έγκυες αλλά και φυλακισμένους!.Από αυτό έγινε κι ο προστάτης των κρατούμενων! Ελευθέριος> ελευθερώνω>ελευθερία. «Καλή λευτεριά» είναι η γνωστή ευχή στις εγκυμονούσες!

9.   Ο άγιος Στυλιανός που γιορτάζει στις 26 Νοεμβρίου είναι προστάτης των βρεφών όπως εικονίζεται και αναφέρει κι ο συναξαριστής. (Στυλιανός> στυλώνει τα μωρά)

10.   Η προσωνυμία της εικόνας και του μοναστηριού της Παναγίας Κουνίστρας στη Σκιάθο. Αυτή προέρχεται από τη λέξη εικόνα> Εικονίστρια> Κουνίστρα!  Καμία σχέση με την κούνια! 

Εκτός των ονομάτων των αγίων που οι παλιοί «άλλαζαν» τη σημασία τους έχουμε και άλλα:

1.  Το «ρύζι» που έριχναν (και ακόμη ρίχνουν) στους γάμους έχει σχέση με τη ρίζα> ριζικό> ρύζι. «Καλορίζικοι» είναι η ευχή, δηλαδή να ριζώσουν-στερεωθούν σαν οικογένεια με απογόνους κλπ.

2.     Ο Φεβρουάριος> Φλεβάρης  πίστευαν πως χρωστάει το όνομά του, στο ότι τότε «ανοίγουν οι φλέβες της γης», δηλαδή αρχίζουν να τρέχουν οι πηγές. Είναι όμως γνωστό πως προέρχεται από το λατινικό februo(= εξιλεώνω, εξαγνίζω) και  Febroualia(=ρωμαϊκή γιορτή κάθαρσης).

3.   Ο Μάης είναι ο μήνας με τα μάγια (Μάης> Μάγια).Έτσι υπάρχει α) το δημοτικό τραγούδι «Πρωτομαγιά μου τάριξες τα μάγια και με μάγεψες…» και β) ότι δεν γίνονται γάμοι το μήνα αυτόν! 

4.   Ο Ιανουάριος >Γενάρης (γέννα !), γιατί τότε γεννούν τα πρόβατα.

5.   Το όνομα και επώνυμο Πάντος προέρχεται από τους αγίους Πάντες (πολλοί) > άγιος Πάντος (ένας).

6.   Η Μαγδαληνή (από τα Μάγδαλα της Γαλιλαίας) έγινε Μυγδαληνή> Μυγδαλιώ & Μαγδάλω από το αμύγδαλο>μύγδαλο!

(¹) Να κι η απόδοση στη δημοτική:

Πρόληψη από αμάθεια

Στις 9 του παρόντα μήνα Ιουνίου (βλ. παλιό ημερολόγιο) γίνεται η θερινή τροπή του ήλιου. Πολλοί όμως στα χωριά του Πηλίου, που δεν γνωρίζουν γράμματα, πιστεύουν πως η τροπή του ήλιου γίνεται στις 20 τρέχοντος

μηνός.

Αναλύοντας, ισχυρίζονται πως αυτή τη μέρα είδαν πολλές φορές με τα ίδια τους τα μάτια τον ήλιο να πηδά προς τα μπροστά!

Λένε πως το χειμερινό ηλιοστάσιο που είναι στις 20 Δεκεμβρίου την ημέρα της γιορτής του αγίου Ιγνατίου (*), ο ήλιος «αγναντεύει» κι άμα δει πως έφτασε στο τελευταίο σημείο στρέφεται προς τα πίσω και πηδά!

Και αυτοί που δεν έχουν ρολόγια διαιρούν το μερόνυχτο σε 24(;) διακριτικά σημεία, αρχίζοντας από το βράδυ λέγοντας: α) αποβραδίς β) ώρα για «πλάγιασμα» γ) μεσάνυχτα δ) λάλημα πετεινού ε) αυγή στ) ώρα της εκκλησίας ζ) χαράματα η) ανατολή ήλιου θ) κολατσιό ι) γεύμα ια) μεσημέρι ιβ) δειλινό ιγ) ώρα του εσπερινού ιδ) βασίλεμα ήλιου.

(*) βλ. Ιγνάτιος >αγνάντι >αγναντεύω! Άρα έξι μήνες μετά (20/12 – 20/6) ο ήλιος πάλι «αγναντεύει» και πηδά μπροστά !