Άνω & Κάτω Λεχώνια

Τα Άνω & Κάτω Λεχώνια όπως μας τα παρουσιάζει ο Γιώργος Ζαχαρίου στο βιβλίο του «Σελίδες από τη  Ιστορία της Μαγνησίας» Βόλος 1994, Εκδόσεις Κώδικας.

Είναι μια ακόμη καταγραφή των Λεχωνίων με τα στοιχεία που παρουσιάζονται να υπάρχουν όλα  διάσπαρτα στο παρόν ιστολόγιο. Ωστόσο στο παρακάτω κείμενο είναι μαζεμένα.  

ΑΝΩ ΚΑΙ ΚΑΤΩ ΛΕΧΩΝΙΑ

Τα Λεχώνια (Άνω) και Κάτω) είναι απ’ τα πια εύφορα χωριά του Πηλίου κι ένας πραγματικός ανθόκηπος όλο σχεδόν το χρόνο.

Κατά μία εκδοχή, η ονομασία Λεχώνια προέρχεται απ' τις λέξεις λεχώ- λεχώνα και έχει σχέση με την πλούσια παραγωγή της περιοχής. Το ήπιο κλίμα, τα πολλά νερά και κυρίως ότι ο τόπος είναι εξαιρετικά γόνιμος, κάνουν την περιοχή των Λεχωνίων παραγωγική όλο το χρόνο, όπως παραγωγική θεωρείται ότι είναι και η λεχώνα γυναίκα.

Υπάρχουν, όμως, κι άλλες εκδοχές σχετικά με την ονομασία. Συγκεκριμένα απ' τον ιστορικό Νικ. Γιαννόπουλο και τον Βολιώτη δικηγόρο Γεώρ. Χατζηκώστα διατυπώθηκε η εκδοχή, ότι η ονομασία Λεχώνια έχει σχέση με την αρχαία Μηθώνη ή Μεθώνη που υπήρχε στην περιοχή των Λεχωνίωv και είχε κτισθεί πάνω στο λόφο Νεβεστίκι¹ (σημερινή τοποθεσία Παλιόκαστρο). Συγκεκριμένα ο δικηγόρος Γ. Χατζηκώστας σε διάλεξη που έδωσε στις 30.10.1957 στην Αθήνα στην αίθουσα του Φιλολογικού Συλλόγου «Ο Παρνασσός» ανέφερε. ότι η «παραφθορά τοπωνυμίων κατά τε τον μεσαίωνα και την τουρκοκρατίαν της Ελλάδος ήτο αφάνταστος καθώς και η μεταβολή του γένους αυτών. Εις την Μεθώνην αντικατεστάθησαν το σύμφωνα -μ δια του -λ και το -β δια του -χ, ούτω δε πως η Μηθώνη ή Μεθώνη μετεπλάσθη εις Λιχώνι ή λεχούνι και εν συνεχεία μετήλλαξε και το γένος από θηλυκού εις ουδέτερον».

Την παραπάνω άποψη αντέκρουσε ο Γ. Κορδάτος. ο οποίος στο βιβλίο του Ιστορία της επαρχίας Βόλου και Αγιάς (σελ. 286-287) γράφει μεταξύ άλλων: «Και η ονομασία Λεχώνια δεν είναι ελληνική. Λεχώνια είναι σλαβικό τοπωνύμιο Lech στα σλαβικά σημαίνει πεδινός. Έτσι, παλαιότερα. ονομάστηκαν οι Πολωνοί γιατί κατοικούσαν τη Λεχία (πεδιάδα). Ο Γιαννόπουλος παραδέχεται πως το αρχικό ήταν Λεχώνη και επειδή ήταν δυο συνοικισμοί έγινε Λεχώνια. Ο ίδιος λίγο αργότερα υποστήριξε πως το τοπωνύμιο Λεχώνη ήταν παραφθαρμένο το όνομα της αρχαίας μαγνητικής πόλης Μεθώνη. Η γνώμη αυτή μου φαίνεται πολύ μπόσικη. Το Μεθώνη να γίνει Λεχώνη (αν και δεν είμαι γλωσσολόγος), μου φαίνεται αδύνατο. Όσο ξέρω, κανένας απ τους ειδικούς δε συμφώνησε με τον Γιαννόπουλο.

Στο Μεσαίωνα οι κάτοικοι εγκατέλειψαν τον οικισμό ο οποίος είχε δημιουργηθεί στην παραλία εξ αιτίας των πειρατών και δημιούργησαν νέο ανάμεσα στα Άνω και Κάτω Λεχώνια². Ο οικισμός αυτός υπήρχε και κατά τη βυζαντινή εποχή, όπως δε αναφέρεται ήταν σημαντικός. Στα 1259, τα Λεχώνια δόθηκαν απ’ τον βυζαντινό ηγεμόνα Μιχαήλ Β. Παλαιολόγο ως προίκα στην κόρη τον Άννα, όταν την πάντρεψε με τον φράγκο ηγεμόνα της Αχαΐας Βιλεαρδουίνο. Στα 1278 τα Λεχώνια αναφέρονται σε βενετικά πειρατικά έγγραφα και στα 1325 ως ιδιοκτησία των Μαλιασσηνών.  Απ’ αυτούς περιήλθαν στους Καταλανούς. Μετά το 1665 εγκαταστάθηκαν στην περιοχή των Λεχωνίων Τούρκοι οι οποίοι είχαν έλθει απ’ τη Σκιάθο και τα Λεχώνια έγιναν τουρκοχώρι και παρέμειναν τουρκοχώρι μέχρι και το 1881. Οι Τούρκοι έκτισαν καινούργια σπήτια και τζαμιά καθώς και ξενώνα. «όπου μπορούσαν να μένουν ένα μερόνυχτο οι διαβατικοί και να τραφούν αυτοί και τα υποζύγιά τους».

Στα 1791  Δημητριείς γράφουν ότι τα Λεχώνια κατοικούνταν από Τούρκους και Έλληνες «που ήταν εργάτες της γης και τόπον ιδικό τους δεν έχουν» Και συνεχίζουν ... «η χώρα  είναι εκεί οπού τελειόνει η πεδιάδα και αρχίζουν οι πρόποδες του Πηλίου διηρημένη εις Πέρα και εις Δώθε Λεχώνια . Και τα δύο μέρη είναι ωραιότατα, κατάρρυτα από νερά, δένδρα  στολισμένα με σπίτια υψηλά και όμορφα κατάφυτα από κάρπιμα δένδρα και από λεύκαις υψηλόταταις. είναι σαν δύο παράδεισοι χαριέστατοι»  (Γεωγραφία Νεωτερική, σελ, 112).

Όπως γράφει στα 1809 ο άγγλος περιηγητής Γουλιέλμος Λήκ. Τα Λεχώνια τότε είχαν  400 σπίτια. Περισσότερα, όμως για τα Λεχώνια γράφει στα 1815 ο Αργ. Φιλιππίδης: «τα Λεχόνια είναι χωρισμένα εις δύο, και ονομάζονται  Λεχόνια ναι δώθε Λεχώνια. Τόπος χαριέστατος, ο πλέον καλύτερος της Δημητριάδος. Από μακριά Φαίνονται τη αληθεία ωσάν δύο Παράδεισοι στολισμένοι. Πότε; Τον Φεβρουάριου, όταν ανοίγουν τα άνθη των αστρικών. επειδή είναι γεμάτα από κάθε πωρικόν. Από αυτά παίρνουν πολλά χρήματα. Φορτώνουν μήλα, καράβια απ εδώ, ναι πηγαίνουν για το Μισίρι (Αίγυπτο). Έχουν τα δυο υπέρ τα εξήντα σπήτια, όλο πύργοι τρίπατοι και δίπατοι όλοι ασβεστωμένοι οι κατοικούντες εδώ είναι τούρκοι είναι όμως ήμεροι. Την γλώσσαν τους την γονικήν δεν ομιλούν, αλλά όλο Ρωμαίικα. Έχουν δύο τζαμιά και μετζίτι, έχουν δύο καφενέδες. Εδώ γίνεται μάθε Τρίτη ένα παζαράκι, και το λέγουν σαλή-παζάρι». Και συνεχίζει: «Εδώ μέσα είναι και έως σαράντα φαμελιαίς χριστιανοί, οίτινες και είναι κολλίγοι όλοι των τουρκών, οπού δουλεύουν τα χωράφια των και μπαχτζέδες των. Έχουν και εκκλησία, επ’ ονόματι της Μεταμορφώσεως, και ιερέα εντόπιον οπού τους αγιάζει. Μέσα εις τα Λεχώνια περνούν το καλοκαίρι δύο νερά αρκετά και με αυτά ποτίζουν όλην την γη τους, και δεν αστοχούν εδώ βάζουν μποστάνια, καρπούζια, πεπόνια και άλλα, και γίνονται είκοσιν ημέραις μπροστά από κάθε τόσον» (Γεωγραφία Μερική, σ. 165-166).

Ο Γάλλος περιηγητής Μεζιέρ, όταν περιόδευσε το Πήλιο γύρω στα 1850, βρήκε τα Λεχώνια σε παρακμή. «Από τον καιρό της επανάστασης του 1821, πολλοί από τους Τούρκους ξαναγύρισαν στο Βόλο και σήμερα δεν απομένουν στα Λεχώνια παρά καμμιά πενηνταριά Μουσουλμάνοι. Φτάνουν όμως αυτοί για να δώσουν στο χωριό την όψη της αθλιότητας. Όλα καταρρέουν ανάμεσα στα χέρια των Τούρκων. Τα σπίτια γκρεμίζονται. Τα παράσιτα φυτά πληθαίνουν μέσα στους κήπους και πνίγουν τις καλλιέργειες. Ακόμα και ο μιναρές, κι αυτός ραγισμένος είναι σαν η θρησκεία παίρνει μέρος στη γενική αυτή κατάρρευση. Στους δρόμους ανταμώνει κανείς σκλάβους μαύρους, κουρελήδες, που τυλίγονται μέσα στη σχισμένη γκελεμπία τους και γλυστρούν τοίχο-τοίχο για ν’ αποφύγουν κάθε επαφή με τους ξένους, ενώ οι ελληνίδες γυναίκες γνέθουν ήσυχα καθισμένες στις πόρτες, ανάμεσα στην πολυάριθμη οικογένειά τους. Αν δεν υπήρχαν έλληνες στα Λεχώνια, η πεδιάδα αυτή, με την πολύ μεγάλη ευφορία της, σκεπασμένη από αμπέλια. μουριές, συκιές, θα ήταν από χρόνια τώρα χερσόνησος και βάλτος, όπως ένα μεγάλο μέρος της Θεσσαλίας».

Ο Δωρόθεος Σχολάριος μετά από λίγα χρόνια γράφει, ότι στο χωριό υπήρχαν 475 έλληνες και περί τους 100 οθωμανοί. Στα 1860 υπήρχαν στα Άνω και Κάτω Λεχώνια 475 κάτοικοι και στα 1920 1660. Ο ναός τον Αγίου Γεωργίου Κάτω Λεχωνίων εγκαινιάστηκε απ’ τον Μητροπολίτη Γερμανό Μαυρομμάτη στα 1910. Την ίδια χρονιά εγκαινιάστηκε και η εκκλησία τον Αγίου Αθανασίου των Άνω Λεχωνίων.

Τα Κάτω Λεχώνια απ’ το 1881 μέχρι το 1912, ήταν η έδρα του Δήμου Νηλείας, στον οποίο υπάγονταν τα Άνω Λεχώνια, Άγιος Γεώργιος, Άγιος Λαυρέντιος, Άγιος Βλάσιος και Δράκια. Το 1920 οι κάτοικοι των Κάτω Λεχωνίων ανέρχονταν σε 873, το 1928 σε 1071, το 1940 σε 1213, το 1951 σε 1120, το 1961 σε 1 189, το 1981 σε 1344 και το 1991 σε 1491.

Πρώτος πρόεδρος Κοινότητος Κάτω Λεχωνίων Ηλ. Σωτηρόπουλος.

Άνω Λεχώνια: Στα 1920 οι κάτοικοι ανέρχονταν σε 744 (Πλατανίδια 43), στα 1928 Άνω Λεχώνια β90 (Πλατανίδια 178), στα 1940 σε 1233, στα 1951 σε 1244, στα 1961 σε 1186 (Πλατανίδια 196), στα 1981 σε 1335 και το 1991 σε 1100.

Οικισμοί των Άνω Λεχωνίων

Πλατανάκια (Πλατανίδια): Η ονομασία δόθηκε απ' τα μικρά πλατάνια, του υπήρχαν στην περιοχή. Στα 1860 - όπως γράφει ο Εσφιγμενίτης - η περιοχή ήταν έλος και ανήκε σε κατοίκους του Αγίου Βλασίου. Η αποξήρανση του έλους άρχισε «αφ’ ότου ο μακαρίτης Γιαννιός Αλπάκης ωκοδόμησε μονώροφον οικίαν και οι υιοί αυτού Κων/νος και Νικόλαος ανώρυξαν πραγματικόν αρτεσιανόν φρέαρ δι ού αεωάως ανέρχεται και αναβλύζει άνευ αντλίας ύδωρ άφθονον». Κάτοικοι 169.

Λωτός: Η ονομασία δόθηκε από ένα δένδρο λωτού, που ξεχώριζε στην περιοχή. Κάτοικοι 70.

Οικισμός Κάτω Λεχωνίων Άγιος Μηνάς: Η ονομασία δόθηκε από εικονοστάσι του υπάρχει στον οικισμό. Κάτοικοι 8.

----------------------------------------------

1.  Πολλοί ιστορικοί και αρχαιολόγοι τοποθετούν στο Νεβεστίκι τη Μαγνητική Νήλεια. Για το λόγο αυτό δόθηκε και η ονομασία Δήμος Νηλείας στο Δήμο που σχηματίστηκε απ’ τα Λεχώνια και τα άλλα γύρω χωριά.

2.  Όπως γράφει ο Κορδάτος (Ιστορία της επαρχίας Βόλου και Αγίας 1960, σελ.287) «ενώ για την πριν από την τουρκική κατάχτηση εποχή ξέρουμε πολλά πράγματα για την ιστορία τον χωριού αυτού, για τα πρώτα χρόνια της τουρκοκρατίας δε σώθηκαν πηγές. Ξέρουμε όμως, πως οι Τούρκοι εξαρχής κατοικήσανε στο μέρος αυτό και έτσι είναι σχεδόν το μόνο χωριό του Πηλίου που έγινε τουρκοχώρι. Κι αυτό γιατί η γη του είναι κάμπος και εύφορη και ακόμα, γιατί ως την ημέρα που ήρθαν οι Τούρκοι ήταν φέουδο των Βενετσάνων. Έτσι δημεύτηκε όλη του η ιδιοχτησία, γιατί και χαρακτηρίστηκε αδέσποτη, μια που οι Βενετσάνοι έφυγαν ή αντιστάθηκαν στους Τούρκους».