Οι θησαυροί του Πηλίου...

   Τούτες τις μέρες η μνήμη των επιζώντων της εποχής του καταστροφικού σεισμού της Άνοιξης του 1955, ζωντανεύει. Σεισμική δόμηση 6,2 βαθμών,  συγκλόνισε την περιοχή και όλη τη Μαγνησία. Μεγάλες καταστροφές έπαθαν τα χωριά του Πηλίου που βρίσκονται αντίκρυ στον Παγασητικό, όπως και ο Βόλος, αφού το επίκεντρο ήταν στα Λεχώνια. Ο σεισμός ήταν η αιτία να αλλάξει το «χρώμα» και η αισθητική  των  χωριών, αλλά και της πόλης. 

------------------------------------------------------------------------

Ένα σπουδαίο κείμενο της εποχής από τον ΚΙΤΣΟ Α. ΜΑΚΡΗ στο περιοδικό

ΕΠΙΘΕΩΡΗΣΗ ΤΕΧΝΗΣ, Ιούνιος 1955, σελ. 486-87, μας μιλάει για τις καταστροφές των θησαυρών του Πηλίου από τους ανθρώπους... 

ΟΙ ΘΗΣΑΥΡΟΙ ΤΟΥ ΠΗΛΙΟΥ 

ΠΡΟΣΕΙΣΜΙΚΑ ΚΑΙ ΜΕΤΑΣΕΙΣΜΙΚΑ

Η Ιστορία είναι πολύ παλιά, και δεν μπορούμε να την παρακολουθήσουμε. Μπορούμε όμως να την υπολογίσουμε με ασφάλεια ά ό.τι γίνεται εδώ και είκοσι χρόνια, γιατί από τότε έχουμε στοιχεία. Είναι απόλυτα βέβαιο πώς ό,τι γίνεται στα τελευταία είκοσι χρόνια, θα γίνονταν και παλιότερα : μια συνεχής καταστροφή των καλλιτεχνικών θησαυρών του Πηλίου. Η άγνοια, η αδιαφορία, η ανακαινιστική δραστηριότητα, από χρόνια τώρα συνεργάζονται στην καταστροφή ή στην παραμόρφωση των παλιών σπιτιών, των εκκλησιών, των γεφυριών και των άλλων μνημείων της λαϊκής τέχνης. Ας το πούμε απ’ την αρχή : Οι σεισμοί απλώς επιτάχυναν το ρυθμό της καταστροφής. Μερικά παραδείγματα, από τις άπειρες περιπτώσεις, θα δείξουν πιο καθαρά την καταστροφή.

Στο αρχονταρίκι τού μοναστηριού του Άη -Λαυρέντη βρίσκονταν μια θαυμαστή ζωγραφική φρίζα, έργο του 13ου αιώνα. Έπιανε και τους τέσσερες τοίχους τού αρχονταρικιού (δωματίου υποδοχής). Θέμα της η πομπή με την οποία πήγαινε ο Πατριάρχης στα Σουλτανικά Ανάκτορα για να «φιλήσει χέρι», να πάρη, δηλαδή, την έγκριση της εκλογής του από το Σουλτάνο. Το ταβάνι τού αρχονταρικιού ήταν κι' εκείνο διακοσμημένο με ζωγραφιές, ενώ ο βορεινός του τοίχος σκεπάζονταν από ένα ωραιότατο ξυλόγλυπτο ντουλάπι με παραθύρες. Εδώ και δέκα χρόνια όλα αυτά καταστράφηκαν τελείως.

Στην Ανακασιά, δυτικά από την πλατεία, σε μια καμπή τού καλντεριμιού, υπήρχε μια γραφική βρύση με διπλή κάμαρα, ωραία πέτρινη πελεκητή λεκάνη καί σκαλιστές γούβες. Δένονταν περίφημα με τα γύρω της κτίρια. Δραστήριος κοινοτάρχης, εδώ καί λίγα χρόνια, γκρέμισε την παλιά βρύση καί στη θέση της έστησε μια τετράγωνη τσιμεντένια που την κάλυψε με γκρίζα βιομηχανικά πλακάκια. Άσχημο καί ψυχρό κατασκεύασμα, τελείως ξένο προς το τοπίο.

Στις Μηλιές, μέσα στην εκκλησία της Αγίας Τριάδας, υπήρχαν ωραιότατες τοιχογραφίες του 13ου και 19ου αιώνα. Στους επιτρόπους της εκκλησίας φάνηκαν παλιές και μαυρισμένες. Ανέθεσαν σ’  έναν «πρακτικό» να τις ξανακαινουργιώση. Με λαδομπογιά τούς πέρασε καινούργιες φανταχτερές φορεσιές, έβαλε στους Αγίους κοκκινάδι στα μάγουλα και στα χείλια, τους πέρασε με πρόστυχη μπρουτζίνα τα φωτοστέφανα, έκανε και μερικά βάρβαρα διακοσμητικά. Επίσης το λεπτοδουλεμένο ξυλόγλυπτο τέμπλο αλείφτηκε με παχύ στρώμα μπρουτζίνας. 

Στον Άγιο 'Ονούφριο, μέσα στη ρεματιά, υπήρχε ένας υδρόμυλος με ζωγραφιές του Θεόφιλου. Έπεσε, εδώ και δεκαπέντε χρόνια, η στέγη και η βροχή, ξέπλυνε τις ζωγραφιές. Στο μοναστήρι του Άη-Γιάννη της Συκής ο λαϊκός γλύπτης Μίλιος Ζουγιανιοπολίτης, έκανε τα τέλη του 18ου αιώνα ωραιότατα ανάγλυφα σε πέτρα. Ο ευσεβής ζήλος τα σκέπασε με απανωτά στρώματα ασβέστη και τώρα πια δε φαίνεται τίποτα. Επειδή μάλιστα ή πέτρα των γλυπτών ήταν συγγενής με τον ασβέστη, ο καθαρισμός τους είναι προβληματικός.

Θα μπορούσανε να κάνουμε ένα μακρύ κατάλογο με ασβεστώματα  παλιών τοιχογραφιών, με αντικαταστάσεις της πλακόστρωσης των πλατειών με τσιμέντο, με παραμορφώσεις αρχοντικών, με επιζωγραφίσεις, και με πολλούς άλλους βανδαλισμούς. 

Ύστερα ήρθαν οι σεισμοί. Το τι έγινε είναι γνωστό. Οι καταστροφές σε έργα τέχνης είναι ανυπολόγιστες. Μερικά χωριά είναι πια ένας θλιβερός σωρός από ερείπια. Διατηρήθηκαν κυρίως τα νεώτερα κτίσματα πού είναι καί τα λιγότερο ενδιαφέροντα από την πλευρά της λαϊκής τέχνης. Θα προσπεράσουμε όμως αυτές τις καταστροφές, γνωστές κι' από τις περιγραφές των εφημερίδων, για να ιδούμε τι έγινε μετά τους σεισμούς. 

Οι σεισμοί δεν υπήρξαν εγωιστές. Δεν αποτελείωσαν το καταστροφικό τους έργο. Άφησαν αρκετά περιθώρια δράσης και στους ανθρώπους. Μόλις σταμάτησαν οι σεισμοί ήρθαν οι μπουλντόζες και οι δυναμίτες. Ολόκληρα αρχοντικά έγιναν, μέσα σε λίγα δευτερόλεπτα, σωροί -από ξύλα και πέτρες. Το αρχοντικό του Μπαντή, στη Δράκια, θυσιάστηκε για να προχωρήση ο δρόμος. Λίγα του ξυλόγλυπτα σώθηκαν, χάρη στην ιδιωτική πρωτοβουλία, την τελευταία στιγμή. Ο ίδιος δρόμος έφαγε, λίγο πιο πάνω, κι' ένα καλά διατηρημένο σπίτι με εξωτερικές τοιχογραφίες. Η εγκατάλειψη συμπληρώνει το έργο των σεισμών.

Στην Ανακασιά, το σπίτι, του Κοντού με τις ζωγραφιές του Θεόφιλου έπαθε σοβαρές ζημιές αλλά είναι επισκευάσιμο. Ο ιδιοκτήτης του δεν έχει τα μέσα να κάνει μόνος του τις επισκευές. Έκρουσε όλες τις πόρτες χωρίς αποτέλεσμα. Με τις βροχές καί τα χιόνια του χειμώνα το σπίτι θα πέσει και μαζί του και σε λαϊκές τοιχογραφίες.

Στην Ανεμούτσα είναι η εκκλησία του Σταυρού με τοιχογραφίες των αρχών του 14^ου αιώνα και μ’ ένα καταπληκτικό τέμπλο της ίδιας εποχής. «Πλήρης αποσύνθεσις των μαζών της τοιχοποιίας», «πιθανότης αμέσου καταρρεύσεως» λέει η σχετική έκθεση του μηχανικού. Κι’ όμως το τέμπλο μένει ακόμα μέσα.

Κι’ εδώ τα παραδείγματα θα μπορούσαν να αυξηθούν, αλλά νομίζω πώς είναι αρκετά για να μπορέσει ο αναγνώστης να βγάλει μόνος του τα συμπεράσματα.