Πηλιορείτες ήρωες του '21

1.  Ο μηλιώτης Άνθιμος Γαζής

Ο Άνθιμος Γαζής (Μηλιές Πηλίου, 1758 –Σύρος, 1828) ήταν συγγραφέας, χαρτογράφος και από τους σημαντικότερους διαφωτιστές, που αγωνίστηκε για την διάδοση των ευρωπαϊκών ιδεών στην Ελλάδα. Σπούδασε στη γενέτειρά του και στην Κωνσταντινούπολη, όπου και χειροτονήθηκε αρχιμανδρίτης. Το 1796 έγινε εφημέριος του ναού της ελληνικής παροικίας στη Βιέννη της Αυστρίας. Από το 1799 έως και το 1812 ανέπτυξε ιδιαίτερη συγγραφική και εκδοτική δραστηριότητα, εκδίδοντας έργα Ελλήνων ή ξένων συγγραφέων μεταφρασμένα από τον ίδιο. Από αυτά ξεχωρίζουν τα δικά του έργα, όπως η πεντάτομη Ελληνική Βιβλιοθήκη (1807), η οποία περιλαμβάνει βιογραφίες αρχαίων συγγραφέων, και το τρίτομο Λεξικό της Αρχαίας Ελληνικής (1809–1816). Το 1811, με υπόδειξη του Κοραή εξέδωσε στην Βιέννη το περιοδικό Ερμής ο Λόγιος, το πιο αξιόλογο προεπαναστατικό έντυπο, μέσα από το οποίο σχολιάζει ο ίδιος τα φιλολογικά γεγονότα και την δημιουργία πνευματικών ευρωπαϊκών κινημάτων. Ο ίδιος είχε την επιμέλεια του περιοδικού μέχρι το 1814. Το περιοδικό συνέχισε να κυκλοφορεί μέχρι το 1821. H χαρτογραφική του ενασχόληση ήταν πολύ αξιόλογη. Σημαντικότερο έργο του είναι ο Πίναξ Γεωγραφικός της Ελλάδος τον οποίο εξέδωσε στη Βιέννη το 1800, που θεωρείται μία νέα έκδοση της Χάρτας του Ρήγα. Μικρότερων διαστάσεων από αυτήν (102 Χ 104 εκ.), είναι σήμερα, ένας από τους σπανιότερους ελληνικούς χάρτες, αφού σώζονται μόνο 6 αντίτυπά του στο εξωτερικό. Ένα από αυτά κοσμεί την Κεντρική Εθνική Βιβλιοθήκη της Ιταλίας στη Φλωρεντία . Ένας άλλος εξαιρετικά σπάνιος χάρτης του Γαζή (Άτλας περιέχων καθολικούς γεωγραφικούς πίνακας της υδρογείου σφαίρας) αποκτήθηκε από την Εθνική Βιβλιοθήκη της Αυστραλίας. Ο Γαζής πίστευε ότι μόνο με την πνευματική αφύπνιση των υποδούλων θα επιτυγχανόταν η Επανάσταση. Όντας άνθρωπος πνευματικής αναζήτησης, ο Γαζής επιθυμούσε να αναπτυχθεί το επίπεδο του εκπαιδευτικού συστήματος στην Ελλάδα. Το 1814, σε συνεργασία με τον Καποδίστρια και άλλους σημαντικούς Έλληνες, ίδρυσε την Φιλόμουσο Εταιρεία (Βιέννης), πολιτιστική οργάνωση, η οποία είχε ουσιαστικά πολιτική χροιά. Παράλληλα, ξεκίνησε την ανέγερση στην πατρίδα του προτύπου σχολείου, εστιασμένου στις φυσικές επιστήμες (βλ. Δημόσια Βιβλιοθήκη Μηλεών). 

Το 1817 έφτασε μέχρι την Οδησσό, προκειμένου να συλλέξει συνδρομές για την Σχολή. Εκεί τον βρήκε ο Σκουφάς και του προτείνει να γίνει μέλος της Φιλικής Εταιρείας. Ο Γαζής δίστασε και έτσι επέστρεψε στις Μηλιές, όπου, μαζί με τον Γρηγόριο Κωνσταντά, οργάνωσε την Σχολή. Εκεί τον συνάντησε ο Ξάνθος, ο οποίος κατάφερε να τον πείσει να μπει στην Εταιρεία. Ήταν ένας από τους σημαντικότερους παράγοντες της, καθώς συνέβαλε στη μύηση νέων μελών και συνεννοήθηκε με ντόπιους οπλαρχηγούς, έτσι ώστε να προετοιμάσει την Επανάσταση. Υπήρξε ένα είδος συνδέσμου για τους Φιλικούς που βρίσκονταν στην Ρωσία και στη Μολδοβλαχία και τους μυημένους στην Πελοπόννησο και την Στερεά Ελλάδα. 

Την 1η Μαΐου του 1821, Πάσχα, κήρυξε την επανάσταση στη Θεσσαλία και τη Μαγνησία και έλαβε μέρος σε όλες τις μετέπειτα μάχες στην περιοχή μας.

 Μετά την αποτυχία της επανάστασης στη Θετταλομαγνησία, κατέφυγε στον Νότο και διορίσθηκε μέλος του Αρείου Πάγου. Συμμετείχε στις πρώτες εθνοσυνελεύσεις ως εκπρόσωπος της Θεσσαλίας ( Α' Εθνοσυνέλευση Επιδαύρου, Β' Εθνοσυνέλευση Άστρους και Τροιζήνας).

 Ύστερα έγινε σχολάρχης στην Τήνο και τη Σύρο, όπου και πέθανε το 1828 σε ηλικία 70 ετών. 

2.  Ο ζαγοριανός αγωνιστής Δήμος Ζάγουρας  (*)

Ο Δήμος Ζάγο(υ)ρας καταγόταν από τη Ζαγορά. Είχε φύγει από το χωριό του απ΄την αρχή της επανάστασης, παίρνοντας μαζί του και την οικογένειά του. Ήταν στην ομάδα-σώμα του Θεόδωρου Κολοκοτρώνη όπου και πολεμούσε. Στα Δερβενάκια, στην μεγάλη αυτή μάχη τον Ιούλιο του 1822, έπεσε ηρωικά μαχόμενος. Λέγεται, πως όταν σκοτώθηκε τον έκλαψε ο Κολοκοτρώνης.

ΤΟΥ ΔΗΜΟΥ ΖΑΓΟΥΡΑ

Θέλ’τε ν' ἀκοῦσ’τε κλάηματα, δάκρυα καὶ μοιρολόια,

περάστε ἀπ’ τὸν Κραμποβό, στή μέση στό Ντερμπούνι,

καὶ ‘κει θ’ ἀκουστὲ κλάηματα, δάκρυα καὶ μοιρολόια.

πῶς κλαιν’ οἱ ζαγουραίϊσσες, οἱ ζαγουρονυφάδες.

Στή μαυρολίθα κάθουνται κι οἱ πέντ’ ἀρὰδ’ ἀράδα,

μὲ τὰ μαλλιὰ τους ξεπλεγα, στις πλάτες τοὺς ῥιγμένα

καὶ κλαὶν’ τὸ Δῆμο ζάγουρα, τὸν πρῶτο καπετάνιο.

Οἱ δυό τὸν κλαῖνε τὸ πρωὶ κι οἱ τρεῖς τὸ μεσημέρι,

καὶ τὸ ἡλιοβασίλεμα κι οἱ πέντε μαζωμένες.

τὸν κλαίει ἡ Ζαγουροδήμαινα, ἡ δόλια του γυναῖκα,

τὸν κλαίει κι ἡ γρια ἡ Χρήσταινα, ἡ μαύρη του ἡ μάνα.

-Δῆμό μου, γιά δὲ φαίνεσαι μὲ τ’ ἄλλα παλικάρια;

-Μὴν κλαίς, δόλια γυναῖκά μου, μὴν κλαις μαύρη μου μάνα.

Στό Ντερβενάκι κείτουμαι, μὲ τ’ ἄλλα παλικάρια,

στρῶμα ‘χουμε τή μαύρῃ γῆς, προσκέφαλο τις πέτρες.

3.  Ο τρικεριώτης καπετάν Κωνσταντίνος Κουτμάνης

Ο Κων/νος Κουτμάνης ήρθε στο Τρίκερι και παντρεύτηκε την κόρη του Κοψιδάκη που και αυτός πολέμησε με τα καράβια του στον αγώνα. Αναδείχτηκε μορφή του τόπου, καπετάνιος και προύχοντας, χρηματοδότης και άκαμπτος αγωνιστής. Ήταν φιλικός και φίλος του Ανθ. Γαζή.  Ήταν απ’ τους πρώτους Τρικεριώτες που μυήθηκαν στην Αρχή. Ο Κ. Κουτμάνης βοήθησε πολύ στον αγώνα της Θετταλομαγνησίας. Κατά τον αποκλεισμό του Ευρίπου ήταν διοικητής τεσσάρων πλοίων, ναυμάχησε με τους Τούρκους κοντά στην Άγια Μαρίνα και έπεσε στα χέρία των Ελλήνων μία μονάδα του στόλου που έφερνε τρόφιμα. Τους νίκησε και τους διασκόρπισε αιχμαλωτίζοντας τα πλοία και τα εφόδιά τούς. Είχε γίνει ο φόβος  και ο τρόμος των Τούρκων και στο Τρίκερι έλεγαν ένα παραποιημένο δίστιχο:

«Στη Σκιάθο και στο Τρίκερι ποτέ κατής δεν κρένει,

 γιατί είναι η χωρά του Σταθά και του Κουτμάνη λημέρι»

Η γενναιότητα και η φήμη του έγιναν αφορμή να τον κυνηγήσει άγρια η τούρκικη κυβέρνηση και μετά από καταδίωξη, να συλληφθεί στο Μπουγάζι του Αη Γιωργιού και να οδηγηθεί στην 
Κων/πόλη στις φυλακές Κιντιλέν. Καταδικάστηκε σε θάνατο και κτίστηκε ζωντανός. 

ΤΟΥ ΚΑΠΕΤΑΝ ΚΟΥΤΜΑΝΗ (δημοτικὸ)

Ποῖος θέλει νά ἀκούσει κλάματα δάκρυα καὶ μοιρολόγια

νά περάσει ἀπὸ τὸ Τρικέρι ἀπὸ τῇ καημένη χώρᾳ

να ἀκούσει μία ἀρχόντισσα, μία κυρὰ μεγάλῃ

 αυτὴν κλαίγει τὸν ἄντρα της τὸν Κώστα τοῦ Κουτμάνη

Στό μπαλκονάκι κάθεται τῇ θάλασσα κοιτάζει

βλέπει καράβια ἔρχονται ἀπὸ μακρινὸ ταξίδι

βγεῖτε ἰξοῦ καράβιά μου, χρυσό μου μπιετέδες

μὴν εἴδατε τὸν ἄντρα μου τὸν Κώστα τὸν Κουτμάνη

 ήταν στήν Πόλη φλάμπουρος καὶ στό Μοριὰ κολόνα

κι μέσα στῇ Τριπολιτσὰ εἴτανε ξακουσμένος.

Γιά πές μου τὰ σημάδια του ἴσως τὸν φέρει ὁ νοῦς μας.

Εἶναι ψηλὸς εἶναι λιγνὸς φοράει καὶ δαχτυλίδια

καὶ πιὸ λάμπει τὸ δάκτυλο παρὰ τὸ δαχτυλίδι.

Ἐκεῖ προψὲς τὸν εἴδαμε στῇς Πόλης τὰ μπουγάζια

 βαστοῦσε καὶ στα χέρια του βασιλικὰ φιρμάνια.

Επίσης:

Θέλετε ν' ακούσετε κλάματα και μοιρολόγια
 περάστε από το Τρίκερι, σύρτε πάνω στη χώρα 

να δείτε μιαν αρχόντισσα και μιαν αρχοντοπούλα 

στο παραθύρι κάθεται τη θάλασσα αγναντεύει 

βλέπει καράβια στο γιαλό ολόχρυσες μπουγιαντέδες. 

-Καράβια, καραβάκια μου χρυσοί μου μπουγιαντέδες,

μην είδατε τον άντρα μου τον Καπετάν Κουτμάνη; 

-Τον είδαμε τον πιάσανε στ' Αη Γιώργη το μπουγάζι 

Στην πόλη τον επήγανε στη φυλακή τον πάνε. 

(*) Για το Δήμο Ζάγο(υ)ρα έχω και έχουν κι άλλοι εδώ στο Πήλιο αναρωτηθεί, αν κατάγεται από τη Ζαγορά.

Όλοι -κι εγώ- βασιζόμαστε στο γνωστό ιστορικό Γιάννη Κορδάτο και στο βιβλίο του ΙΣΤΟΡΙΑ ΤΗΣ ΕΠΑΡΧΙΑΣ ΒΟΛΟΥ ΚΑΙ ΑΓΙΑΣ- 1960 και στο κεφάλαιο ΚΑ΄- 6 με τίτλο ΟΙ ΠΗΛΙΟΡΕΙΤΕΣ ΠΡΟΣΦΥΓΕΣ & ΑΓΩΝΙΣΤΕΣ ΣΤΗΝ ΕΛΕΥΘΕΡΗ ΕΛΛΑΔΑ σελ. 816 και μετά. 

Στη σελίδα 818 αναφέρεται στο Ζάγορα μαζί με το δημοτικό, που σε παραπομπή αναφέρει πως το πρωτοδημοσίευσε ο Κ. Μαρίνης στη ΝΕΑ ΕΣΤΙΑ στο τχ 89 το 1930. 

Πράγματι, υπάρχει τέτοιο κείμενο (με διάφορα δημοτικά,προέλευση κλπ) που αναφέρεται στα μέρη της Αρκαδίας, μαζί με ένα μικρό τμήμα του τραγουδιού. 

Στο επόμενο τχ 90, σελ. 998, υπάρχει επιστολή κάποιου δασκάλου απόγονου του ήρωα από το Ντερμπούνι, του Λεωνίδα Ζάγουρα, που γράφει ολόκληρο το τραγούδι.

Επειδή δεν είμαι ιστορικός ερευνητής, πιστεύω πως  η καταγωγή είναι από τη Ζαγορά κι ήρθε ως εκεί για διάφορους λόγους, όπως και άλλοι Θετταλομάγνητες. Επίσης το επώνυμο τότε, πολλοί το έπαιρναν από τον τόπο καταγωγής τους. Δεν ξέρω επίσης το γενεαλογικό του δεντρο πριν απ' αυτόν για να πω κάτι επιπλέον.