Η διαμάχη για τη βιβλιοθήκη των Μηλεών

Διαβάζοντας τον Πρόλογο του βιβλίου του Ρ. Καμηλάρι (ΕΔΩ) παρατήρησα στο τέλος της παραγράφου της σελ. 6,  που αναφέρεται στη μηλιώτικη Βιβλιοθήκη πως γράφει για δύο Αγιολαυρεντίτες που τους χαρακτηρίζει «γεννάδας»! 

Μου κίνησε την περιέργεια η παράγραφος, το έψαξα και μοιράζομαι μαζί σας αγαπητοί/ες αναγνώστες/στριες ό,τι βρήκα! 

Υπήρξε, μια χρόνια διαμάχη για τα πολύτιμα βιβλία της μηλιώτικης Βιβλιοθήκης του Κωνσταντά εκείνον τον καιρό, μεταξύ των πνευματικών ανθρώπων του τόπου μας!  

Αφορμή δόθηκε από το πρόβλημα στέγασης της βιβλιοθήκης Μηλεών, που στεγαζόταν μετά το 1882 στο κτήριο της ιστορικής Σχολής που ίδρυσαν οι Γαζής & Κωνσταντάς. Το κτήριο αυτό άρχισε να καταρρέει και η βιβλιοθήκη μετατοπίστηκε σ’ ένα κελί .

Η αιτία ήταν η «ανάγκη» για βιβλιοθήκη στην έδρα της Επαρχίας, το Βόλο, για τη μόρφωση των νέων, αφού τότε μόνον το «Αναγνωστήριο» του Ζωσιμά υπήρχε.

Ξεκίνησε λοιπόν, στα 1894 με τον Ζωσιμά, τον Ν. Γιαννόπουλο και άλλους απ’ τη μια μεριά και τους Μηλιώτες απέναντι, με επικεφαλής τον Ρήγα Καμηλάρι που έγραφε για το ίδιο θέμα στις βολιώτικες εφημερίδες για πολλά-πολλά χρόνια! 

Να, ένα απόσπασμα των δημοσιεύσεων του καθηγητή, αρκετά χρόνια μετά: 

ΛΑΪΚΗ ΦΩΝΗ, Βόλος, Σεπτέμβριος 1926
(σε τέσσερις συνέχειες με θέμα ΨΥΧΗΣ ΑΚΟΣ) 

Ας δούμε παρακάτω τι έγραφε τον Ιανουάριο του 1895 και στο 74^ο τεύχος του  ΠΡΟΜΗΘΕΑ του ο Ζωσιμάς Εσφιγμενίτης για τη μηλιώτικη βιβλιοθήκη:
«Κατ’  αυτάς πολύς λόγος γίνεται περί της βιβλιοθήκης των Μηλεών, λέγουσιν, ότι τα βιβλία αυτής ανήκουσιν εις την πόλιν του Βώλου, διότι οι αοίδιμοι διδάσκαλοι Άνθιμος Γαζής και Γρηγόριος Κωνσταντάς, συνήθροισαν αυτά παρά των τότε εν Ευρώπη αποδημούντων  ομογενών επ’  ονόματι της Ακαδημίας του Πηλίου. Και επειδή τότε κέντρον του Πηλίου ως προς την παιδείαν ήσαν αι Μηλεαί, έμενον εκεί. Ήδη δε ότε  πρόκειται να συσταθή ενταύθα βιβλιοθήκη, πρέπει να μετακομισθώσιν ενταύθα […]».

Ψάχνοντας συνέχεια τον «ΠΡΟΜΗΘΕΑ» τχ 118, της 1^ης Μαΐου 1898, βρήκα το παρακάτω κείμενό του που αρχικά αναφέρεται στο βιβλίο επαινετικά.

Μετά όμως «εξηγεί» -με το γνωστό ύφος του- το γιατί πρότεινε τα βιβλία των Μηλεών να μεταφερθούν στο Βόλο. Έτσι  παίρνουμε κι εμείς την απάντηση:

«ΒΙΒΛΙΟΚΡΙΣΙΑ

Γρηγορίου Κωνσταντά Βιογραφία-Λόγοι-Επιστολαί μετά περιγραφής των Μηλεών και της σχολής αυτών, εκδιδόμενα υπό Ρήγα Ν. Καμηλάρι Μηλιώτου εν Αθήναις σχ. 16 σελ. 160.

Τούτο το βιβλιάριον είναι συμβολή τις εις την ιστορίαν της ημετέρας πατρίδος ιδία, και εις την της ελληνικής επαναστάσεως εν γένει και είναι χρησιμωτάτη εις τους φιλολόγους και προπάντων εις τους Πηλιορείτας και τιμάται δραχ. 2.

Εν τέλει του προλόγου σελ. στ΄ γράφει τάδε: «Παρατηρούμεν δε ότι οι δύο Αγιολαυρεντίται ισχυρίζοντο το απροσδόκητον, ό,τι η βιβλιοθήκη των Μηλεών  ανήκει εις την πόλιν Γόλον, τολμώσι δε να γράφωσι  και εν εφημερίσι τα ασύστατα ταύτα! Προς τους γεννάδας(*) τούτους ουδέν άλλον έχομεν ν’ αποκριθώμεν ή το Λεωνίδειον «Μολών λαβέ».

Εις των ειρημένων δύω είμαι εγώ Ζωσιμάς ο Εσφιγμενίτης, όστις τυγχάνω Άγιο-Λαυρεντίτης και όστις έγραψα δις εις τον Προμηθέαν τω 56 και εν τω 74 φύλ.  παρ’ ών ωδηγήθη ο γεννάδας και εξέδωκεν το βιβλιάριόν του, ομοίως ο κύριος Α. Κεραμεύς, όστις ήλθεν και εταξινόμησε την βιβλιοθήκην. Έγραψα δ’  εγώ τόσα  ολίγα, ώστε δεν έφερον βλάβην τινά, εν ω έπρεπε να γράψω περισσότερα, αλλ’ ίνα μη φανώ επαχθής εις τινας  φίλους μου Μηλεώτας περιωρίσθην εις τα γεγραμμένα, και έγραψα ουχί εκ φθόνου, αλλ’ εκ πατριωτικού αισθήματος, ουχί ίνα στερήσω τους Μηλιώτας , αλλ’ ίνα ωφελήσω αυτούς, διότι οι έχοντες ανάγκη των βιβλίων είναι οι μαθηταί του Γυμνασίου, οι δε εκ Μηλεών σπουδάζουσιν εν Βόλω. Έγραψα, λέγω, διότι αν τα βιβλία μένωσιν ως έμενον από της θανής του αοιδίμου Κωνσταντά μέχρι σήμερον κεκλεισμένα και καθειργμένα είναι ως να μη είναι έγραψα ίνα τα πάρη ουχί η πόλις Γόλος ως λέγει ο γεννάδας, αλλ’ η εν δυνάμει βιβλιοθήκη του Πηλίου, διότι αν τα πάρη η πόλις Βώλος ή Γόλος ως γράφει, και τα κλείση ως έκλεισε και τα αφιερωθέντα παρά των μακαρίων Ι. Τασαίου του αποβιώσαντος ενταύθα κατά το έτος 1869 και του Θεοφιλεστάτου Επισκόπου Φωκίδος Δαυίδ του Μολοχάδου, του αποβιώσαντος εν Αμφίσση κατά τον Φεβρουάριον του 1887.(**)

Τότε είναι προτιμότατον να μένωσιν εν Μηλεαίς και να φάγωσιν οι ποντικοί, ων οι πρόγονοι έφαγον και τα προηγούμενα, παρά να φάγωσιν οι εν Βόλω ποντικοί. Ότι δε τα εν ταις Μηλεαίς βιβλία ανήκωσιν εις την επαρχίαν Βώλου και υμείς αυτοί μαρτυρείτε. Αν ο γράψας το  «Μολών λαβέ» θέση την δεξιάν χείραν εις το στήθος του και σκεφθεί λογικώς και ευσυνειδήτως, πιστεύω ότι θα ομολογήση και στεντορείως θα φωνήση ότι ο Ζωσιμάς έχει δίκαιον και ό,τι έγραψε είναι πατριωτικώτατον  και έχει αν μη αυθεντικόν αλλά τουλάχιστον δημοτικόν κύρος».

Στο ίδιο τεύχος (118/1-5-1898 ) υπάρχει και άλλη δημοσίευση για το θέμα του γνωστού Αλμυριώτη αρχαιολόγου Νικ. Γιαννόπουλου με ύφος διαφορετικό, αλλά με το ίδιο περιεχόμενο: 

«ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ
Γρηγορίου Κωνσταντά Βιογραφία-Λόγοι-Επιστολαί μετά περιγραφής των Μηλεών και της σχολής αυτών, εκδιδόμενα υπό Ρήγα Ν. Καμηλάρι. Μηλεώτου. Αθήνησι. 1897. Τύποις Α. Κωνσταντινίδου. 

Τοιούτον τίτλον φέρει βιβλιάριον άρτι εκδοθέν υπό του αρχαίου ημών συμμαθητού Μηλεών και φίλου κ. Ρήγα Ν. Καμηλάρι, ελληνοδιδασκάλου Μηλεών. Εν αυτώ μετά βραχείαν προεισαγωγήν βιογραφών τον αοίδιμον διδάσκαλον τού γένους Γρηγόριον ιεροδιάκονον Κωνσταντάν, περιγράφει την υπ’ αυτού ιδρυθείσαν περιώνυμον σχολήν των Μηλεών και εν τέλει δημοσιεύει την αλληλογραφίαν του αειμνήστου διδασκάλου. Ο Κωνσταντάς είναι είς της τηλαυγούς εκείνης τριάδος των Μηλεών, ήτις εν τω προσώπω αυτού τε και του Ανθίμου Γαζή και Δανιήλ Φιλιππίδου, εδόξασε κατά τα τέλη του παρελθόντος αιώνος  και τας αρχάς του παρόντος ου μόνον τον κλήρον, εις ον ανήκει, αλλά και το γένος κατηύγασε  δια των ακτίνων της παιδείας και τας Μηλεάς εις περιώνυμον θέσιν μεταξύ των 24 χωρίων του Πηλίου ήγαγεν.

Ο Κωνσταντάς εκ πτωχών και ευτελών γονέων έλκον το γένος ετίμησε την Θεσσαλίαν και τα ελληνικά γράμματα δυστυχώς όμως μέχρι τούδε οι πλούσιοι Πηλιορειται ετίμησαν ούδ’ επ’ ελάχιστον την μνήμην του Κωνσταντά. 

Φευ ! Σκληρά αγνωμοσύνη, πώς κυριεύεις τας ψυχάς ημών και εις την λήθην ρίπτεις εκείνους εις ους τα φώτα ημών οφείλομεν!

Ο εκ πτωχών επίσης γονέων έλκων το γένος Ρήγας Ν. Καμηλάρις, ον και εν Αθήναις εγνωρίσαμεν πένητα φοιτητήν της φιλολογίας, έγνω να τιμήση επαξίως τον άνδρα δια της πολυτίμου αυτού συγγραφής, διο και πολλών επαίνων άξιος τυγχάνει.

Η Βιβλιοθήκη των Μηλεών δεν εγένετο αποκλειστικώς δια την κωμόπολιν ταύτην.

Άπαγε! Οι ιδρυταί απέβλεπον πολύ μακράν των Μηλεών. Εάν εφρόντιζον μόνον δια τας Μηλέας, τότε μικρός ο κόπος των, μικρά δε και η δόξα των. Εάν εξέλεξαν την ιδιατέραν αυτών πατρίδαν δια  την έδραν του Σχολείου και της βιβλιοθήκης, τούτο έπραξαν συμμορφούμενοι προς τας τότε πολιτικάς ανωμαλίας και διότι αι Μηλέαι ήσαν και κεντρικώτεραι των άλλων χωρίων και ασφαλεστέρα υπό οχυρωματικήν έποψιν.

Ήδη τα πράγματα άλλαξαν. Τότε υπήρχεν εν τω μυχώ του Παγασητικού κόλπου μόνον το Κάστρον με ολίγους οθωμανούς και ένα παληοκάνονον Κοψαχείλην! Τώρα όμως ευρεία, πόλις εύκτιστος και πολυάθρωπος, συνδέει τας Παγασας με την Δημητριάδα, έχουσα επί κεφαλής την ομηρικήν Ιωλκόν, ης το όνομα παρεφθαρμένον κατά τι σώζεται εν τω νυν Βώλω ή Γόλω, κατά τον κ. Καμηλάριν!

Και επειδή πάσα ζωή και πάσα κίνησις μετεφυτεύθη εκ των βησσών του Πηλίου εν τω πολυασχόλω Άστει αυτού, έπεται ότι και αυτός ο Κένταυρος Χείρων μετέθεσε το άντρον αυτού εν τη νεαρά πόλει του Βώλου. Διότι εν αυτή συνεκεντρώθη πάσα μάθησις και σοφία νυν. Προς τι ο θησαυρός ούτος να ήναι κεκρυμμένος και απρόσιτος; Ποίαν φύλαξιν εγγυάται ημιν ο κ. Καμηλάρις από βεβαίας εν τω μέλλοντι (ώσπερ εν τω παρελθόντι) συλλήσεως και καταστροφής της περιπτύστου ταύτης βιβλιοθήκης; Ποία δε η εξ αυτής ωφέλεια; Τις ποτέ θα μεταβή εις Μηλεάς όπως αναγνώση τα εν τη βιβλιοθήκη ταύτη συγγράμματα, ή ποίος Μηλεώτης θα ήναι ποτέ εις θέσιν να εκτιμήση την αξίαν αυτής;

Εάν οι Μηλεώται επιθυμώσιν όντως να εκτελέσωσι τον προορισμόν της βιβλιοθήκης οφείλουσι να δωρήσουσι ταύτην εις τον Βώλον, ως και ο κ. Ζωσιμάς Εσφιγμενίτης έγραψεν άλλοτε, όστις θα δωρήση και την εαυτού βιβλιοθήκην και ούτω βαθμηδόν εξ αγοράς και δωρεών θα αποτελεσθή εν Βώλω μία καλή βιβλιοθήκη εκ 10,000 και πλέον βιβλίων. Μένουσα δε εν Μηλέαις θα χρησιμεύση ως τροφή των μυών και του σητός και εκ της αχρηστίας θα σήψη.»

(*) «τους γεννάδας τούτους...» Εκτός του Ζωσιμά, εννοεί μάλλον τον Αθανάσιο Παπαδόπουλο-Κεραμέα με καταγωγή από τη διπλανή του Αγίου Λαυρεντίου, Δράκια που έγραψε για τον Άγιο Λαυρέντη. Ο ίδιος έγραψε "Κατάλογον των ελληνικών κωδίκων της εν Μηλέαις Βιβλιοθήκης", Εν Αθήναις 1901

 (**) Την ίδια ακριβώς τύχη είχαν και πολλά από τα βιβλία του «Αναγνωστηρίου» του Ζωσιμά που έμεναν για χρόνια πεταμένα! Ευτυχώς που αρκετά σώθηκαν αργότερα στους «Τρεις Ιεράρχες».

Η καταστροφή των Καναλίων το 1943

Σαν αυτές τις μέρες ξεκίνησε και η καταστροφή των Καναλίων,(*) ακολουθώντας τα χωριά Ν. Αγχίαλο, Άγιο Βλάση, Μηλιές, Ριζόμυλο, Πορταριά, Κατηχώρι κ.ά.  

Αυτά τα τραγικά γεγονότα της Κατοχής στη Μαγνησία και τα χωριά του Πηλίου τα κατέγραψε σε συνέχειες ο βολιώτικος ΤΑΧΥΔΡΟΜΟΣ το Μάιο και Ιούνιο του 1961. 

(Εδώ είναι αντιγραφή σε μονοτονικό)

Ένα από τα χωριά της περιοχής που υπέστη μεγάλες επίσης καταστροφές. είναι και τα Κανάλια, τα οποία οι Γερμανοί έκαψαν σχεδόν εξ ολοκλήρου. Τα γεγονότα συνέβησαν ως εξής:

Την 16ην Νοεμβρίου 1943 ένα γερμανικό περιπολικό αυτοκίνητο έφθασε, χωρίς κανείς να το αντιληφθή, εις τα Κανάλια, τα οποία τότε κατείχοντο από τους αντάρτες. Η γερμανική αυτή περίπολος αφού διέτρεξε σχεδόν όλο το χωριό, ανεχώρησε πάλι επί του αυτοκινήτου. Δεν πείραξαν κανέναν οι Γερμανοί, αλλ’ ούτε και οι αντάρτες αντέδρασαν. Έτσι πλέον η διοίκησις των Ες- Ες του Βόλου επεβεβαίωσε πληροφορίες που είχε ότι τα Κανάλια ήσαν οάσις των ανταρτών. Σημειωτέον δε ότι εις το χωριό αυτό ήσαν εγκατεστημένοι και δύο κλίβανοι παραγωγής ψωμιού προς διατροφήν των ανταρτών του Πηλίου.

Μετά την αιφνιδίαν άφιξιν του γερμανικού αυτοκινήτου εις τα Κανάλια η διοίκησις των ανταρτών  υπωπτεύθη ότι προετοιμάζεται μεγαλυτέρα επιδρομή και έδωσε εντολήν προς διάνοιξιν μεγάλης τάφρου επί της οδού Βελεστίνου-Καναλίων παρά την θέσιν «Αεράνη», ακριβώς εις την όχθην της λίμνης Κάρλας προς παρεμπόδισιν κινήσεως φάλαγγος αυτοκίνητων.

Μετά πενθήμερον, την 21ην Νοεμβρίου 1943, οι Γερμανοί εκινήθησαν προς Κανάλια, επιβαίνοντες αμφιβίων αυτοκινήτων, διά των οποίων παρέκαμψαν την τάφρον της «Αεράνης» και χωρίς καν να γίνουν αντιληπτοί ευρέθησαν εντός των Καναλίων, πριν ακόμη ξημερώση. Τα γερμανικά αμφίβια αυτοκίνητο εισήλθον εντός της Κάρλας , της όποίας διέπλευσαν ωρισμένον τμήμα. Τα Κανάλια εκυκλώθησαν. Οι Ες-Ες ήρχισαν να πυροβολούν και επεκράτησεν εντός ολίγου μια άνευ προηγουμένου σύγχυσις. Έντρομοι αφυπνίσθησαν οι κάτοικοι και ετράπησαν προς τας εξόδους του χωριού διά να διαφύγουν. Δεν υπήρχαν, όμως δρόμοι διαφυγής, διότι οι Γερμανοί είχον τοποθετήσει παντού φρουρές.  
Εν τω μεταξύ δραματική ήτο η θέσις των καταληφθέντων εξ απροόπτου εντός, των Καναλίων ανταρτών, οι οποίοι, μη δυνάμενοι να αντιτάξουν άμυναν, έσπευσαν να κρυφθούν. Αλλ’ οι Γερμανοί, βέβαιοι περί της υπάρξεως ανταρτών εις το χωριό, ήρχισαν να ερευνούν από οικίας εις οικίαν προς ανακάλυψίν των. Ούτω, κατά την διάρκειαν της ερεύνης οι Ες-Ες εύρον και συνέλαβον μερικούς αντάρτες και άλλα άτομα, τα όποια δεν ηδυνήθησαν να δικαιολογήσουν την παραμονήν των εις Κανάλια. Εν συνόλω συνελήφθησαν 52 μεταξύ αυτών και μερικοί Ισραηλίτες του Βόλου. Οι Γερμανοί δεν αντιλήφθησαν ότι υπήρχον και Εβραίοι μεταξύ των συλληφθέντων και έτσι αυτοί εγλύτωσαν τελικώς μη αποκαλυφθέντες.

Κατά την διάρκειαν της ερεύνης οι Γερμανοί ανεύρον εις μερικάς οικίας όπλα και πυρομαχικά. Αυτό ήρκεσεν διά να εξαγριωθούν ακόμη περισσότερον και να θέσουν αμέσως εις εφαρμογήν ολόκληρον σχέδιον σκληρών αντιποίνων.

Ούτω, χωρίς χρονοτριβήν έθεσαν πυρ εις τας περισσοτέρας οικίας και εντός λεπτών τα Κανάλια εκαλύφθησαν από τεράστιες φλόγες και καπνούς. Τουτοχρόνως οι Γερμανοί ανετίνασσον τον ναόν Κοιμήσεως της Θεοτόκου, διότι εντός αυτού ανευρέθησαν  χειροβομβίδες και άλλα πολεμικά υλικά των ανταρτών.

Ο ανατιναγμένος Ναός Κοιμήσεως της Θεοτόκου Καναλίων
(Φωτογραφία Β. Παπαϊωάννου από ΕΔΩ)

Εν τω μεταξύ είχε ξημερώσει καλά και το θέαμα του καιομένου χωριού ήτο φοβερόν. Τετρακόσια σπίτια και άλλοι βοηθητικοί χώροι είχον παραδοθή εις την φωτιά, ενώ ανίσχυροι να αντιδράσουν οι κάτοικοι, παρηκολούθουν οδυρόμενοι την μεγάλην καταστροφήν. Μερικοί απεπειράθησαν να σβήσουν την πυρκαϊά, αλλ’ οι Γερμανοί επυροβόλουν εναντίον των φονεύσαντες μίαν γυναίκα ονόματι Καραγιάννη.

Από τα σπίτια των Καναλίων διεσώθησαν μόνον σαράντα-πενήντα. Τα άλλα μετεβλήθησαν εις μαυρισμένα ερείπια, εντός των οποίων έκειντο εις στάκτην όλα τα υπάρχοντα των αθώων Καναλιωτών.

Δεν ικανοποιήθησαν όμως οι Γερμανοί μόνον από την πυρπόλησιν. Ήθελαν και θύματα, διψούσαν για αίμα. Έτσι έστρεψαν τα πολυβόλα εναντίον των αμάχων και ήρχισαν να πυροβολούν αδιακρίτως με αποτέλεσμα να φονεύσουν μερικά άτομα.

Η καταστροφή των Καναλίων υπήρξεν ασφαλώς από τις μεγαλύτερες που εγνώρισεν η περιοχή κατά το διάστημα της Κατοχής. Δεν είχαν κανένα συγκεκριμένο λόγο για να στραφούν κατά των αθώων κατοίκων οι Γερμανοί. Έμεναν βέβαια μέσα εις τα Κανάλια αντάρτες, αλλ’ ήσαν οι Καναλιώτες υπεύθυνοι γι αυτό; Τα όπλα και οι χειροβομβίδες που ευρέθησαν μέσα εις ωρισμένα σπίτια ήσαν όπλα ανταρτών. Και αυτό ήρκεσε για να εκμανούν περισσότερον οι επιδρομείς και να εφαρμόσουν τα σκληρά και απάνθρωπα μέτρα των.

Είπαμε λοιπόν ότι από τα τετρακόσια και πλέον σπίτια των Καναλίων ελάχιστα διεσώθησαν τελικώς. Τα άλλα έγιναν παρανάλωμα του πυρός. 

Οι Γερμανοί δεν ηρκέσθησαν μόνον εις καταστροφάς. Εστράφησαν και εναντίον του πληθυσμού και εφόνευσαν τους:  Αλ. Σουρλίγκαν, Κων. Γκούρην, Νικ. Χατζηαθανασίου, Δημ. Κουζιώκαν, Αικατερίνην Κουμασίτου, Ελένην Ράμπου, Δέσποιναν Ντελάκου, Σταματίαν Ευαγγέλου, Ιω. Χατζηγεωργίου, Σ τέργιον Χατζήν, Ιω. Μακρυγιάννην και  Ιω. Μαλκούραν.

Εννοείται ότι εγένοντο και αι σχετικαί λεηλασίαι και διηρπάγη ό,τι καλόν υπήρχεν, ενώ, τα άλλα υπάρχοντα των Καναλιωτών εκάησαν  εντός των οικιών.

Από τα τραγικά Κανάλια οι Γερμανοί απεχώρησαν το απόγευμα αφού συνεπλήρωσαν το ολέθριο έργον των. Φεύγοντες δε έβαλλον διά παντός όπλου τόσον εντός του χωρίου, όσον και προς τα περιβόλια, με αποτέλεσμα να φονεύσουν ένα άτομον (την Αικατερίνην Κουμασίτου) και να τραυματίσουν αρκετά γυναικόπαιδα.

Εν τω μεταξύ οι συλληφθέντες πενήντα δύο, μεταξύ των οποίων και μερικοί, ως ελέχθη, Ισραηλίτες απεστάλησαν υπό των Γερμανών δι’ αυτοκινήτων εις Ριζόμυλον και εκείθεν εις Λάρισαν. Οι άνθρωποι αυτοί, οι όποίοι είχαν μυθιστορηματικάς περιπετείας, απεστάλησαν ακολούθως εις Θεσσαλονίκην όπου ενεκλείσθησαν εις το στρατότεδον Π. Μελά. Διεσώθησαν όμως τελικώς όλοι, μηδέ και των Ισραηλιτών εξαιρουμένων, τους οποίους οι Γερμανοί εξέλαβον μέχρι τέλους ως Έλληνας, δεδομένου ότι ούδείς εύρέθη να καταδώση την πραγματικήν των ταυτότητα.

ΚΑΙ ΑΛΛΗ ΕΠΙΔΡΟΜΗ

Τα Κανάλια εδέχθησαν και μιαν ακόμη επιδρομήν των Γερμανών, την άνοιξιν του 1944 και συγκεκριμένως την 23ην Μαρτίου. Ο πληθυσμός είχε προλάβει να εκκενώση το χωριό κατά την δευτέραν αυτήν επιδρομήν. Οι Γερμανοί παρέμειναν εις τα Κανάλια επί οκταήμερον και πλέον, εγκαταστήσαντες τη διοίκησιν των τμημάτων των, τα όποια ενήργησαν το «κτένισμα του Πηλίου» δηλαδή τας εκκαθαριστικάς επιχειρήσεις εναντίον των ανταρτών. 

Ας σημειωθή ότι πλησίον των Καναλίων διεξήχθησαν κατά το χρονικόν αυτό διάστημα σφοδραί μάχαι.

Φεύγοντες οι Γερμανοί από τα Κανάλια, μετά το πέρας των επιχειρήσεων, ενέπρησαν μερικάς οικίας και προέβησαν εις λεηλασίας.

(*) Αφορμή για την ανάρτηση αυτή έδωσε ο αγαπητός Αντώνης Ζ. στη σελίδα του «Η Μαγνησία στο Πέρασμα του Χρόνου», σχολιάζοντας μια φωτογραφία του κατεστραμμένου Ναού των Καναλίων (ΕΔΩ)  

Ο Δήμος Νηλείας

Ιωάννης Σαρρής, δάσκαλος 
του Ελληνικού Σχολείου Αγίου Λαυρεντίου 1899-1900

Ο Αϊγιωργίτης Γεώργ. Παππόπουλος ή Παπούλιας στο χειρόγραφό του με τίτλο "Λεχώνια-Κανάλια-Άγιος Γεώργιος" Μελέτη τοπογραφική και ιστορική, γράφει για το Δήμο Νηλείας: 
(Στο περιοδικό "ΒΙΓΛΑ" το 1996 και σε συνέχειες στα επόμενα τεύχη και έτη, δημοσιεύτηκαν από το γνωστό μας Κώστα Λιάπη, αυτά τα ανέκδοτα χειρόγραφά του Παπούλια.)  

«Τω 1881, εν ταις ημέραις του αειμνήστου Γεωργίου του Α΄ βασιλέως της Ελλάδος, δυνάμει της εν Βερολίνω συνθηκολογήσεως, εγένετο η προσάρτησις της χερσονήσου⁴ εν Ελλάδι. Τη 2 Νοεμβρίου εφάνη ο ελληνικός στρατός εν Βώλω και πάση τη χερσονήσω, και είδεν η πατρίς ημών το φως της ελευθερίας το ποθούμενον προ αιώνων. Μετά την προσήρτησιν η χερσόνησος εγένετο τω 1883 παρά της Κυβερνήσεως. εγκρίσει της Βουλής και δια βασιλικού διατάγματος,  μία επαρχία επικεκλημένη (σικ) «Βώλου», με πρωτεύουσα τον Βώλον, διηρέθη δε εις δήμους, και ο Άγιος Γεώργιος μετά του Καραμπασίου και αμφοτέρων των Λεχωνίων, εγένετο είς δήμος επικεκλημένος «Νηλείας», φέρων το όνομα εκ της αρχαίας πόλεως Νηλείας⁵.

 Έδραν ο δήμος είχεν τον Άγιον Γεώργιον, επωνομαζομένην Δημαρχείον, ένθα οι υπηρετούντες εν αυτή εκλέγοντο οι ευυπόληπτοι άνθρωποι δια ψηφοφορίας αρκετά μέλη κατά τετραετίαν, εξ ων ο πρώτος εκαλείτο δήμαρχος, ολίγοι έτεροι πάρεδροι και οι υπόλοιποι σύμβουλοι, οίτινες κατά νόμον ήσαν υπεύθυνοι εις το διοικείν και προστατεύειν τα χωρία μόνον του δήμου. Το δε δικάζειν ήτο ιδιαιτέρα υπηρεσία, ονομαζομένη με το προσωπικόν της Ειρηνοδικείον, εις ο υπήγοντο αι μικροί δίκαι, αι δε ανώτεραι δίκαι υπήγοντο εις τον Βώλον, καινήν πρωτεύουσαν της επαρχίας. Πρωτεύουσα του Ειρηνοδικείου ήτο ο Άγιος Γεώργιος.

Τω 1886. ληγούσης τούτης της τετραετίας, εγκρίσει της Κυβερνήσεως και δια βασιλικού διατάγματος. ενώθησαν εις τούτον τον δήμον οι δήμοι Αγίου Λαυρεντίου και Δρακείας⁶ με την επωνυμίαν «Νηλείας», ένθα πρωτεύουσα του δήμου εγένετο ο Άγιος Λαυρέντιος, δημαρχείου τε και ειρηνοδικείου, και μετά πάροδον δεκαπενταετίας μετετέθησαν αμφότερα εις τα Άνω Λεχώνια. Τω 1893, εγκρίσει της Κυβερνήσεως και διά βασιλικού διατάγματος, εισήχθησαν και αστυνομίαι εις όλας τας πρωτευούσας των δήμων του κράτους. Σημειωτέον ότι τω 1937 κατά Ιούλιον μήνα, το Ειρηνοδικείον (Νηλείας) κατηργήθη παρά της Κυβερνήσεως και η κωμόπολις Άγιος Γεώργιος δια το δικάζειν ηπήχθη εις το Ειρηνοδικείον Μηλεών.»

------------------------------------- 

4. Ο Παπούλιας εννοεί τη χερσόνησο της Μαγνησίας.

5. Η ονομασία αυτή. που συνοδεύει και τον -μεγάλο- Αϊ- Γιώργη, δόθηκε στο δήμο επειδή τότε (και ως το 1912) η αρχαία Νήλεια τοποθετούνταν από τους αρχαιολόγους στο λόφο Νεβεστίκι των Άνω Λεχωνίων, όπου όμως, όπως προκύπτει από κατοπινές έρευνες, μάλλον θα πρέπει ν αναζητήσουμε την αρχαία Μεθώνη. Κι όσο για τη Νήλεια, αυτή εντοπίστηκε στα Πευκάκια. κοντά στην αρχαία Δημητριάδα.

6. Μαζί και η Αγριά, η οποία όντας σκάλα τότε της Δράκειας και του Αγίου Λαυρεντίου και κέντρο εμπορίας των βρώσιμων ελιών, βρισκόταν ακόμα στην αρχή της οικοδομικής της ανάπτυξης.

Λεχωνίτικα

Ο γνωστός φιλόλογος, αρχειοδίφης, μελετητής καθηγητής των Γυμνασίων στη Μαγνησία και μετέπειτα του Πανεπιστημίου της Αθήνας Βαγγέλης Σκουβαράς, έγραψε ανάμεσα στα πολλά βιβλία του και δύο τόμους των "Πηλιορείτικων". Δυο εξαιρετικά βιβλία με πάμπολλα στοιχεία για τη ζωή ανθρώπων και την ιστορία του Πηλίου μας. 

Ο δεύτερος μάλιστα τόμος απ' όπου και τα παρακάτω αντίγραφα για τα Λεχώνια με τον τίτλο "ΛΕΧΩΝΙΤΙΚΑ", εκδόθηκε μετά τον αιφνίδιο θάνατο του συγγραφέα στα 1983. 

Σήμερα δεν κυκλοφορούν στα βιβλιοπωλεία ως εξαντλημένα, γι' αυτό και αναρτώ σήμερα το κεφάλαιο που αναφέρεται στο χωριό μας, για να γνωρίσουμε τη γραφή αλλά και τα στοιχεία που παραθέτει μετά από τις έρευνές του:

Μάγνητες & Μαγνησία

Ένα κείμενο για τη Μαγνησία και τους κατοίκους της από τον 

ΟΔΗΓΟ ΒΟΛΟΥ- ΝΟΜΟΥ ΜΑΓΝΗΣΙΑΣ 1901.

Ο "ΟΔΗΓΟΣ" αυτός είναι  γνωστός κι ως οδηγός Αδαμαντίου Μολοχάδη, αφού αυτός επιμελήθηκε τότε την έκδοσή του, ως Προϊστάμενος του Τμήματος Στατιστικής του Εμπορικού Συλλόγου Βόλου. 

Ο Μολοχάδης ήταν τότε γραμματέας της Λιμενικής Επιτροπής, μέλος  της Φιλοδασικής Ενώσεως Βόλου, καθώς και Πρόξενος της Ισπανίας. 

Η δουλειά του ήταν πράκτορας των ασφαλιστικών Εταιριών "Assicuratrice Italiana" και "Αδριατική" καθώς και πράκτορας της "Νέας Ελληνικής Ατμοπλοΐας". 

Τότε Πρόεδρος του Εμπορικού Συλλόγου ήταν ο Ιωάννης Ζάχος (ΕΔΩ). 

Το εξώφυλλο της επανέκδοσης του ΟΔΗΓΟΥ
από τον Ε.Σ.Βόλου
για τα 100 χρόνια λειτουργίας του. (1997) 

Τα 24 επί Τουρκοκρατίας

Ο γνωστός μας αγιολαυρεντίτης Σωκράτης Βαμβάκος  (ΕΔΩ) στη μονογραφία του "Η ΙΣΤΟΡΙΑ ΤΟΥ ΧΩΡΙΟΥ ΑΓΙΟΣ ΛΑΥΡΕΝΤΙΟΣ ΤΟΥ ΒΟΛΟΥ κλπ" Αθήναι 1927, γράφει για το πώς ήταν τα 24 χωριά του Πηλίου στην περίοδο της τουρκοκρατίας. Σχεδόν αντιγράφει τον Ν. Γεωργιάδη, που βέβαια παραπέμπει στο βιβλίο του ΘΕΣΑΛΙΑ (ΕΔΩ):

1881: Παραλειπόμενα

Επέτειος σήμερα –αν και τότε υπήρχε το παλιό ημερολόγιο- της Απελευθέρωσης της πόλης του Βόλου και του Πηλίου.

Γι’ αυτήν την ημέρα υπάρχουν παλιότερες αναρτήσεις (ΕΔΩ). 
Σήμερα θα δούμε δύο δημοσιεύσεις από αθηναϊκές εφημερίδες που έχουν σχέση με δυσάρεστα επεισόδια που ακολούθησαν το σπουδαίο γεγονός,  δηλαδή παρατράγουδα, 

α) που προκάλεσαν Μακρινιτσώτες στο Τζαμί στο Κάστρο, εκδικούμενοι τους από αιώνες Τούρκους κατακτητές και 

β) την πράξη των εμπόρων της πόλης να κερδοσκοπήσουν σε βάρος των συμπατριωτών μας. 
Είναι σε γλώσσα της εποχής-καθαρεύουσα, αλλά αξίζει να δούμε και την «άλλη» πτυχή του ιστορικού γεγονότος: 

Τα αρχοντικά του Πηλίου

Αποψη της Πορταριάς γύρω στα 1810
Ζωγραφική από το βιβλίο "Views in Greece" του Edward Dodwell, (1821)
που περιέχει 30 ολοζώντανες απεικονήσεις της Ελλάδας
από τα ταξίδια του στα 1805, και 1806.

Αντίγραφο από το βιβλίο "ΒΗΜΑΤΑ" του Κίτσου Μακρή - εκδόσεις ΚΕΔΡΟΣ - 1979 *

ΤΑ ΑΡΧΟΝΤΙΚΑ ΤΟΥ ΠΗΛΙΟΥ

Στο σημείωμά του «Τα όρια του λαϊκού», που δημοσιεύθηκε στο «Βήμα» της 20ης Ιανουαρίου, ο κ. Κ. Θ. Δημαράς παίρνει αφορμή από ένα δικό μου σημείωμα για να διατυπώσει μερικές σκέψεις του για τα πολυώροφα αρχοντικά του Πηλίου και άλλων περιοχών. Διατυπώνει και ευρύτερες σκέψεις για ολόκληρη την πνευματική και καλλιτεχνική δημιουργία που προσγράφεται σε λαϊκούς δημιουργούς. Πριν προχωρήσω στη διατύπωση των αντιρρήσεών μου θά 'θελα να εκφράσω τη χαρά μου γιατί τα προβλήματα που αφορούν στη λαϊκή δημιουργία πλουτίζονται μ’ έναν συζητητή του κύρους και του ήθους του κ. Δημαρά. Είναι ένα θετικό κέρδος αυτό γιατί μια σοβαρή και συγκροτημένη αντίθετη άποψη μάς αναγκάζει να ξαναδοκιμάζουμε τις δικές μας θέσεις. Θα συζητήσω μόνο τα σημεία που αναφέρονται στις δικές μου ασχολίες. Για τα άλλα ας μιλήσουν όσοι πόνεσαν και σκέφτηκαν πάνω σ’ αυτά. 

Γράφει ο κ. Δημαράς: «Μιλεί για λαϊκή αρχιτεκτονική προκειμένου για πολυώροφες οικοδομές που ούτε από την άποψη των κατασκευαστών τους ούτε από την άποψη των ιδιοκτητών τους θα μπορούσαν να ονομαστούν λαϊκές». Από την αρχή πρέπει να ξεκαθαρίσουμε ότι πολυώροφες οικοδομές θεωρεί τις διώροφες και τριώροφες. Ποτέ δε μιλήσαμε για περισσότερα πατώματα. Λοιπόν  όλα -υπογραμμίζω όλα- τα σπίτια του Πηλίου είναι διώροφα ή τριώροφα. Δεν υπάρχει ούτε ένα που να είναι μονώροφο. Δεν εννοούμε εδώ, βέβαια, τα τυποποιημένα σπίτια που χτίστηκαν από την Ανοικοδόμηση μετά τους σεισμούς του 1955 και που ονομάστηκαν πυρήνες σπιτιών, για να υπογραμμίσουν ότι δεν πρόκειται για πλήρεις κατοικίες. Θά 'πρεπε λοιπόν να διαγράψουμε από τη λαϊκή τέχνη ολόκληρη την αρχιτεκτονική του Πηλίου, καθώς και, όλων των περιοχών της Βόρειας Ελλάδας. 

Από την άποψη των κατασκευαστών τους πάλι είναι λαϊκά έργα. Οι ίδιοι τεχνίτες που έχτιζαν σπίτια μικρών, σχετικώς, διαστάσεων έχτιζαν και τα μεγάλα αρχοντικά, κατά τις στεγαστικές ανάγκες ή τις οικονομικές δυνατότητες του ιδιοκτήτη. Αυτά όχι σα συμπεράσματα αλλά από μαρτυρημένες πολλές περιπτώσεις. Με συμφωνητικά, επιγραφές, εξοδολόγια και άλλα τεκμήρια, θα μπορούσαμε εδώ ν’ αναφέρουμε πολλές τέτοιες περιπτώσεις, αλλά θα παρουσιάζαμε ένα μακρύ κατάλογο από ονόματα σπιτιών και μαστόρων που είναι άγνωστα στους αναγνώστες του « Βήματος». Επειδή η Πορταριά είναι ίσως το πιο γνωστό χωριό του Πηλίου, θα αναφέρουμε πως το αρχοντικό του Ντίκα έγινε από τους μαστόρους που έχτισαν ένα από τα πενιχρότερα σπίτια της Πορταριάς, του Γιάννη Βικιώτη. Όσο για τους ιδιοκτήτες, αφού - όπως είπαμε - όλα τα σπίτια του Πηλίου είναι διώροφα, θα πρέπει να παραδεχτούμε πως στο Πήλιο δεν υπήρχε λαός πού να κατοικεί σε χαμηλά σπίτια. Βέβαια υπήρχαν τα μεγάλα αρχοντικά, που ανήκαν σε κοτζαμπάσηδες, και από την άποψη των ιδιοκτητών τους δεν είναι λαϊκά. Και κάτι περισσότερο: που οι ιδιοκτήτες τους ντύνονταν τούρκικα και είχαν πολλές ξενόφερτες συνήθειες. Όμως εκείνο που βαραίνει στην τέχνη είναι ο τεχνίτης και όχι ο ιδιοκτήτης, εκτός αν αυτός επέβαλε στον τεχνίτη το δικό του γούστο.

Έτσι η συζήτηση μετατίθεται σ’ ένα θέμα πολύ πιο ενδιαφέρον. Τα αρχοντικά, με τις μεγάλες διαστάσεις και τον πλούσιο διάκοσμο, διατηρούν τον βασικό αρχιτεκτονικό τύπο ή αποτελούν αποκομμένα φαινόμενα, άσχετα με τον τοπικό ρυθμό; Στην πραγματικότητα το θέμα τίθεται κάπως διαφορετικά: τα αρχοντικά αποτελούν αναπτύγματα των συνηθισμένων σπιτιών ή τα σπίτια αυτά είναι απλουστεύσεις των αρχοντικών; 

Το θέμα είναι πολύ πιο περίπλοκο απ’ όσο φαίνεται στην αρχή. Βέβαια, κατά κανόνα, από τις απλούστερες μορφές πηγάζουν οι σύνθετες, οι πιο πλούσιες σε λεπτομέρειες. Οι άπλες μορφές, όταν οι συνθήκες ευνοήσουν, αναπτύσσονται σε διαστάσεις και παραλλαγές και ποικίλματα. Αλλά ως ποιο σημείο οι νέες αυτές μορφές διατηρούν το λαϊκό χαρακτήρα και δεν εξελίσσονται σε λόγιες επεξεργασίες λαϊκών μοτίβων κατά τον τύπο των μεταγενέστερων πολυφωνικών μεταγραφών δημοτικών τραγουδιών; Από την άλλη πλευρά η λαϊκή τέχνη, σε ένα μεγάλο της ποσοστό, είναι απλούστευση συνθετότερων μορφών. Τα σχήματα του φεγγίτη και του ψευτοπαράθυρου προέρχονται από το βιενέζικο βιτρώ. Επίσης, πολλά ζωγραφικά έργα του Θεόφιλου είναι εξελληνισμένες απλοποιήσεις έργων του φον Εσς και άλλων ζωγράφων. Αλλά ούτε οι λόγιες επεξεργασίες λαϊκών θεμάτων, ούτε τα πρότυπα που απλοποιούνται και εξελληνίζονται είναι λαϊκή τέχνη. Μήπως, λοιπόν, τα αρχοντικά είναι λόγιες επεξεργασίες λαϊκής αρχιτεκτονικής ή τα συνηθισμένα σπίτια λαϊκές απλουστεύσεις των αρχοντικών;

Ας αφήσουμε τα πράγματα να μας οδηγήσουν. Κατ’ αρχήν σπίτια και αρχοντικά ακολουθούν ακριβώς τον ίδιο αρχιτεκτονικό τύπο. Η ίδια πυργοειδής κατασκευή, με τα λίγα ανοίγματα στα κάτω πατώματα και την προβολή του διάτρητου άνω πατώματος. Η στέγη που προεξέχει, η μικρή είσοδος, η τοποθέτηση των χειμωνιάτικων και των χώρων υποδοχής κοινά και στα δύο. Τα ίδια κατασκευαστικά υλικά, οι ίδιες μέθοδες τοιχοποιίας. Λιθόχτιστα τα κάτω πατώματα, τσατμάς το επάνω, εκτός από τον βορεινό τοίχο, πλακόστρωτη η στέγη. Και το σημαντικότερο, που το αναφέραμε και στην αρχή, από τους ίδιους τεχνίτες. Αυτό έχει εντελώς ιδιαίτερη σημασία. Η λόγια επεξεργασία ενός λαϊκού μοτίβου ή το αντίθετο προϋποθέτουν τεχνίτες σε διαφορετικό επίπεδο τεχνικής και με διαφορετική αντίληψη των μορφών. Τα ίδια ισχύουν και για τη διακόσμηση, ζωγραφική ή ξυλόγλυπτη. Ο λαϊκός τεχνίτης ξεκινάει με την πρόθεση να χάνει ένα αντίγραφο. Επεμβαίνουν όμως οι άλλοι παράγοντες, η προαποκτημένη τεχνική, οι οπτικές του συνήθειες, τα διαφορετικά υλικά, το κοινό γούστο, του τον κάνουν να ξεστρατίσει από την αρχική τον πρόθεση. Αυτά ακριβώς δίνουν το λαϊκό χαραχτήρα στα έργα του. Ο καλλιεργημένος καλλιτέχνης παίρνει σαν πρώτη ύλη τα λαϊκά θέματα και τα επεξεργάζεται με τη δική του αντίληψη και τεχνική. Εδώ έχουμε διακόσμηση στο ίδιο ύφος και με κοινή τεχνική. Πλουσιότερη στο αρχοντικό, φτωχότερη στο κοινό σπίτι. Έχουμε παραδείγματα επιγραφών του ίδιου τεχνίτη και στις δύο κατηγορίες σπιτιών. Άλλωστε δεν υπάρχουν σαφή όρια και είναι άπειρες οι περιπτώσεις όπου με δυσκολία και με αμφιβολίες ένα χτίσμα θα μπορούσαμε να το τοποθετήσουμε στη μια η στην άλλη κατηγορία. Μα κι αν σε μερικές περιπτώσεις αρχοντικών γίνονταν πρόσληψη αξιότερων - και ακριβότερων -μαστόρων, αυτό δεν αφαιρεί το λαϊκό τους χαρακτήρα που ακολουθεί την παράδοση. 

Το θέμα δεν εξαντλείται με ένα σημείωμα. Όσα περιληπτικά σημειώνονται εδώ θα πρέπει κάποτε να στερεωθούν με πολλά συγκεκριμένα παραδείγματα, με εικόνες, με λεπτομερειακές αναλύσεις, με συγκρίσεις. Κι ακόμα να επεκταθεί πέρα από την αρχιτεκτονική: στη γιορτινή φορεσιά, στη χρυσοχοϊκή, και σ’ άλλες μορφές της λαϊκής τέχνης. 

Τελειώνοντας, θα συμφωνήσω με τον κ. Δημαρά για την ύπαρξη μιας σύνθετης και υψηλής σκοπιμότητας «όπου η εθνική υπερηφάνεια ενώνει τις λαϊκές επιτεύξεις με της λογιοσύνης τα έργα ή της αρχοντικής ζωής τις παραδόσεις». Στο σημείωμά μου «Λαϊκισμός», που δημοσιεύτηκε στο «Βήμα» της 24ης Μαΐου έγραφα: «Η εθνική μας παράδοση πατάει σε δύο σκέλη, ισοδύναμα σε σημασία. Από το ένα μέρος ό,τι μας άφησε η καλλιτεχνική και πνευματική δημιουργία του λαού σε τραγούδια, παροιμίες, παραμύθια, ζωγραφιές, γλυπτά, σπίτια, φορεσιές, έθιμα. Ένας ολόκληρους κόσμος από μορφές που, κι όταν ακόμα ξέρουμε το δημιουργό τους, δεν παύουν να έχουν χαρακτήρα υπερατομικό. Από το άλλο μέρος ό,τι κληρονομήσαμε από τον προσωπικό μόχθο του καλλιεργημένου ανθρώπου σε γραφτά και καλλιτεχνικά έργα. Λόγια και λαϊκή παράδοση σε μια διαλεκτική σύνθεση απαρτίζουν το στέρεο υπόβαθρο μιας γεμάτης και γερής εθνικής πνευματικής και καλλιτεχνικής ζωής... «Όσοι πιστεύουν στην προωθητική δύναμη της παράδοσης έχουν αντιληφτεί το δισυπόστατο περιεχόμενό της».

                                                              «Το Βήμα», Πέμπτη 23 Φεβρουαρίου 1961

*  (αντιγραφή σε μονοτονικό)