Η διαμάχη για τη βιβλιοθήκη των Μηλεών

Διαβάζοντας τον Πρόλογο του βιβλίου του Ρ. Καμηλάρι (ΕΔΩ) παρατήρησα στο τέλος της παραγράφου της σελ. 6,  που αναφέρεται στη μηλιώτικη Βιβλιοθήκη πως γράφει για δύο Αγιολαυρεντίτες που τους χαρακτηρίζει «γεννάδας»! 

Μου κίνησε την περιέργεια η παράγραφος, το έψαξα και μοιράζομαι μαζί σας αγαπητοί/ες αναγνώστες/στριες ό,τι βρήκα! 

Υπήρξε, μια χρόνια διαμάχη για τα πολύτιμα βιβλία της μηλιώτικης Βιβλιοθήκης του Κωνσταντά εκείνον τον καιρό, μεταξύ των πνευματικών ανθρώπων του τόπου μας!  

Αφορμή δόθηκε από το πρόβλημα στέγασης της βιβλιοθήκης Μηλεών, που στεγαζόταν μετά το 1882 στο κτήριο της ιστορικής Σχολής που ίδρυσαν οι Γαζής & Κωνσταντάς. Το κτήριο αυτό άρχισε να καταρρέει και η βιβλιοθήκη μετατοπίστηκε σ’ ένα κελί .

Η αιτία ήταν η «ανάγκη» για βιβλιοθήκη στην έδρα της Επαρχίας, το Βόλο, για τη μόρφωση των νέων, αφού τότε μόνον το «Αναγνωστήριο» του Ζωσιμά υπήρχε.

Ξεκίνησε λοιπόν, στα 1894 με τον Ζωσιμά, τον Ν. Γιαννόπουλο και άλλους απ’ τη μια μεριά και τους Μηλιώτες απέναντι, με επικεφαλής τον Ρήγα Καμηλάρι που έγραφε για το ίδιο θέμα στις βολιώτικες εφημερίδες για πολλά-πολλά χρόνια! 

Να, ένα απόσπασμα των δημοσιεύσεων του καθηγητή, αρκετά χρόνια μετά: 

ΛΑΪΚΗ ΦΩΝΗ, Βόλος, Σεπτέμβριος 1926
(σε τέσσερις συνέχειες με θέμα ΨΥΧΗΣ ΑΚΟΣ) 

Ας δούμε παρακάτω τι έγραφε τον Ιανουάριο του 1895 και στο 74^ο τεύχος του  ΠΡΟΜΗΘΕΑ του ο Ζωσιμάς Εσφιγμενίτης για τη μηλιώτικη βιβλιοθήκη:
«Κατ’  αυτάς πολύς λόγος γίνεται περί της βιβλιοθήκης των Μηλεών, λέγουσιν, ότι τα βιβλία αυτής ανήκουσιν εις την πόλιν του Βώλου, διότι οι αοίδιμοι διδάσκαλοι Άνθιμος Γαζής και Γρηγόριος Κωνσταντάς, συνήθροισαν αυτά παρά των τότε εν Ευρώπη αποδημούντων  ομογενών επ’  ονόματι της Ακαδημίας του Πηλίου. Και επειδή τότε κέντρον του Πηλίου ως προς την παιδείαν ήσαν αι Μηλεαί, έμενον εκεί. Ήδη δε ότε  πρόκειται να συσταθή ενταύθα βιβλιοθήκη, πρέπει να μετακομισθώσιν ενταύθα […]».

Ψάχνοντας συνέχεια τον «ΠΡΟΜΗΘΕΑ» τχ 118, της 1^ης Μαΐου 1898, βρήκα το παρακάτω κείμενό του που αρχικά αναφέρεται στο βιβλίο επαινετικά.

Μετά όμως «εξηγεί» -με το γνωστό ύφος του- το γιατί πρότεινε τα βιβλία των Μηλεών να μεταφερθούν στο Βόλο. Έτσι  παίρνουμε κι εμείς την απάντηση:

«ΒΙΒΛΙΟΚΡΙΣΙΑ

Γρηγορίου Κωνσταντά Βιογραφία-Λόγοι-Επιστολαί μετά περιγραφής των Μηλεών και της σχολής αυτών, εκδιδόμενα υπό Ρήγα Ν. Καμηλάρι Μηλιώτου εν Αθήναις σχ. 16 σελ. 160.

Τούτο το βιβλιάριον είναι συμβολή τις εις την ιστορίαν της ημετέρας πατρίδος ιδία, και εις την της ελληνικής επαναστάσεως εν γένει και είναι χρησιμωτάτη εις τους φιλολόγους και προπάντων εις τους Πηλιορείτας και τιμάται δραχ. 2.

Εν τέλει του προλόγου σελ. στ΄ γράφει τάδε: «Παρατηρούμεν δε ότι οι δύο Αγιολαυρεντίται ισχυρίζοντο το απροσδόκητον, ό,τι η βιβλιοθήκη των Μηλεών  ανήκει εις την πόλιν Γόλον, τολμώσι δε να γράφωσι  και εν εφημερίσι τα ασύστατα ταύτα! Προς τους γεννάδας(*) τούτους ουδέν άλλον έχομεν ν’ αποκριθώμεν ή το Λεωνίδειον «Μολών λαβέ».

Εις των ειρημένων δύω είμαι εγώ Ζωσιμάς ο Εσφιγμενίτης, όστις τυγχάνω Άγιο-Λαυρεντίτης και όστις έγραψα δις εις τον Προμηθέαν τω 56 και εν τω 74 φύλ.  παρ’ ών ωδηγήθη ο γεννάδας και εξέδωκεν το βιβλιάριόν του, ομοίως ο κύριος Α. Κεραμεύς, όστις ήλθεν και εταξινόμησε την βιβλιοθήκην. Έγραψα δ’  εγώ τόσα  ολίγα, ώστε δεν έφερον βλάβην τινά, εν ω έπρεπε να γράψω περισσότερα, αλλ’ ίνα μη φανώ επαχθής εις τινας  φίλους μου Μηλεώτας περιωρίσθην εις τα γεγραμμένα, και έγραψα ουχί εκ φθόνου, αλλ’ εκ πατριωτικού αισθήματος, ουχί ίνα στερήσω τους Μηλιώτας , αλλ’ ίνα ωφελήσω αυτούς, διότι οι έχοντες ανάγκη των βιβλίων είναι οι μαθηταί του Γυμνασίου, οι δε εκ Μηλεών σπουδάζουσιν εν Βόλω. Έγραψα, λέγω, διότι αν τα βιβλία μένωσιν ως έμενον από της θανής του αοιδίμου Κωνσταντά μέχρι σήμερον κεκλεισμένα και καθειργμένα είναι ως να μη είναι έγραψα ίνα τα πάρη ουχί η πόλις Γόλος ως λέγει ο γεννάδας, αλλ’ η εν δυνάμει βιβλιοθήκη του Πηλίου, διότι αν τα πάρη η πόλις Βώλος ή Γόλος ως γράφει, και τα κλείση ως έκλεισε και τα αφιερωθέντα παρά των μακαρίων Ι. Τασαίου του αποβιώσαντος ενταύθα κατά το έτος 1869 και του Θεοφιλεστάτου Επισκόπου Φωκίδος Δαυίδ του Μολοχάδου, του αποβιώσαντος εν Αμφίσση κατά τον Φεβρουάριον του 1887.(**)

Τότε είναι προτιμότατον να μένωσιν εν Μηλεαίς και να φάγωσιν οι ποντικοί, ων οι πρόγονοι έφαγον και τα προηγούμενα, παρά να φάγωσιν οι εν Βόλω ποντικοί. Ότι δε τα εν ταις Μηλεαίς βιβλία ανήκωσιν εις την επαρχίαν Βώλου και υμείς αυτοί μαρτυρείτε. Αν ο γράψας το  «Μολών λαβέ» θέση την δεξιάν χείραν εις το στήθος του και σκεφθεί λογικώς και ευσυνειδήτως, πιστεύω ότι θα ομολογήση και στεντορείως θα φωνήση ότι ο Ζωσιμάς έχει δίκαιον και ό,τι έγραψε είναι πατριωτικώτατον  και έχει αν μη αυθεντικόν αλλά τουλάχιστον δημοτικόν κύρος».

Στο ίδιο τεύχος (118/1-5-1898 ) υπάρχει και άλλη δημοσίευση για το θέμα του γνωστού Αλμυριώτη αρχαιολόγου Νικ. Γιαννόπουλου με ύφος διαφορετικό, αλλά με το ίδιο περιεχόμενο: 

«ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ
Γρηγορίου Κωνσταντά Βιογραφία-Λόγοι-Επιστολαί μετά περιγραφής των Μηλεών και της σχολής αυτών, εκδιδόμενα υπό Ρήγα Ν. Καμηλάρι. Μηλεώτου. Αθήνησι. 1897. Τύποις Α. Κωνσταντινίδου. 

Τοιούτον τίτλον φέρει βιβλιάριον άρτι εκδοθέν υπό του αρχαίου ημών συμμαθητού Μηλεών και φίλου κ. Ρήγα Ν. Καμηλάρι, ελληνοδιδασκάλου Μηλεών. Εν αυτώ μετά βραχείαν προεισαγωγήν βιογραφών τον αοίδιμον διδάσκαλον τού γένους Γρηγόριον ιεροδιάκονον Κωνσταντάν, περιγράφει την υπ’ αυτού ιδρυθείσαν περιώνυμον σχολήν των Μηλεών και εν τέλει δημοσιεύει την αλληλογραφίαν του αειμνήστου διδασκάλου. Ο Κωνσταντάς είναι είς της τηλαυγούς εκείνης τριάδος των Μηλεών, ήτις εν τω προσώπω αυτού τε και του Ανθίμου Γαζή και Δανιήλ Φιλιππίδου, εδόξασε κατά τα τέλη του παρελθόντος αιώνος  και τας αρχάς του παρόντος ου μόνον τον κλήρον, εις ον ανήκει, αλλά και το γένος κατηύγασε  δια των ακτίνων της παιδείας και τας Μηλεάς εις περιώνυμον θέσιν μεταξύ των 24 χωρίων του Πηλίου ήγαγεν.

Ο Κωνσταντάς εκ πτωχών και ευτελών γονέων έλκον το γένος ετίμησε την Θεσσαλίαν και τα ελληνικά γράμματα δυστυχώς όμως μέχρι τούδε οι πλούσιοι Πηλιορειται ετίμησαν ούδ’ επ’ ελάχιστον την μνήμην του Κωνσταντά. 

Φευ ! Σκληρά αγνωμοσύνη, πώς κυριεύεις τας ψυχάς ημών και εις την λήθην ρίπτεις εκείνους εις ους τα φώτα ημών οφείλομεν!

Ο εκ πτωχών επίσης γονέων έλκων το γένος Ρήγας Ν. Καμηλάρις, ον και εν Αθήναις εγνωρίσαμεν πένητα φοιτητήν της φιλολογίας, έγνω να τιμήση επαξίως τον άνδρα δια της πολυτίμου αυτού συγγραφής, διο και πολλών επαίνων άξιος τυγχάνει.

Η Βιβλιοθήκη των Μηλεών δεν εγένετο αποκλειστικώς δια την κωμόπολιν ταύτην.

Άπαγε! Οι ιδρυταί απέβλεπον πολύ μακράν των Μηλεών. Εάν εφρόντιζον μόνον δια τας Μηλέας, τότε μικρός ο κόπος των, μικρά δε και η δόξα των. Εάν εξέλεξαν την ιδιατέραν αυτών πατρίδαν δια  την έδραν του Σχολείου και της βιβλιοθήκης, τούτο έπραξαν συμμορφούμενοι προς τας τότε πολιτικάς ανωμαλίας και διότι αι Μηλέαι ήσαν και κεντρικώτεραι των άλλων χωρίων και ασφαλεστέρα υπό οχυρωματικήν έποψιν.

Ήδη τα πράγματα άλλαξαν. Τότε υπήρχεν εν τω μυχώ του Παγασητικού κόλπου μόνον το Κάστρον με ολίγους οθωμανούς και ένα παληοκάνονον Κοψαχείλην! Τώρα όμως ευρεία, πόλις εύκτιστος και πολυάθρωπος, συνδέει τας Παγασας με την Δημητριάδα, έχουσα επί κεφαλής την ομηρικήν Ιωλκόν, ης το όνομα παρεφθαρμένον κατά τι σώζεται εν τω νυν Βώλω ή Γόλω, κατά τον κ. Καμηλάριν!

Και επειδή πάσα ζωή και πάσα κίνησις μετεφυτεύθη εκ των βησσών του Πηλίου εν τω πολυασχόλω Άστει αυτού, έπεται ότι και αυτός ο Κένταυρος Χείρων μετέθεσε το άντρον αυτού εν τη νεαρά πόλει του Βώλου. Διότι εν αυτή συνεκεντρώθη πάσα μάθησις και σοφία νυν. Προς τι ο θησαυρός ούτος να ήναι κεκρυμμένος και απρόσιτος; Ποίαν φύλαξιν εγγυάται ημιν ο κ. Καμηλάρις από βεβαίας εν τω μέλλοντι (ώσπερ εν τω παρελθόντι) συλλήσεως και καταστροφής της περιπτύστου ταύτης βιβλιοθήκης; Ποία δε η εξ αυτής ωφέλεια; Τις ποτέ θα μεταβή εις Μηλεάς όπως αναγνώση τα εν τη βιβλιοθήκη ταύτη συγγράμματα, ή ποίος Μηλεώτης θα ήναι ποτέ εις θέσιν να εκτιμήση την αξίαν αυτής;

Εάν οι Μηλεώται επιθυμώσιν όντως να εκτελέσωσι τον προορισμόν της βιβλιοθήκης οφείλουσι να δωρήσουσι ταύτην εις τον Βώλον, ως και ο κ. Ζωσιμάς Εσφιγμενίτης έγραψεν άλλοτε, όστις θα δωρήση και την εαυτού βιβλιοθήκην και ούτω βαθμηδόν εξ αγοράς και δωρεών θα αποτελεσθή εν Βώλω μία καλή βιβλιοθήκη εκ 10,000 και πλέον βιβλίων. Μένουσα δε εν Μηλέαις θα χρησιμεύση ως τροφή των μυών και του σητός και εκ της αχρηστίας θα σήψη.»

(*) «τους γεννάδας τούτους...» Εκτός του Ζωσιμά, εννοεί μάλλον τον Αθανάσιο Παπαδόπουλο-Κεραμέα με καταγωγή από τη διπλανή του Αγίου Λαυρεντίου, Δράκια που έγραψε για τον Άγιο Λαυρέντη. Ο ίδιος έγραψε "Κατάλογον των ελληνικών κωδίκων της εν Μηλέαις Βιβλιοθήκης", Εν Αθήναις 1901

 (**) Την ίδια ακριβώς τύχη είχαν και πολλά από τα βιβλία του «Αναγνωστηρίου» του Ζωσιμά που έμεναν για χρόνια πεταμένα! Ευτυχώς που αρκετά σώθηκαν αργότερα στους «Τρεις Ιεράρχες».