Ο Φούρνος του Βελέντζα στην Άλλη Μεριά

Φωτογραφία: Thanasis Germanos

Ο «Φούρνος του Βελέντζα» είναι ένα ιστορικό διατηρητέο μνημείο που βρίσκεται στην Άλλη Μεριά, ΔΔ του πρώην δήμου Πορταριάς Πηλίου που σήμερα ανήκει στο δήμο Βόλου.

Εκεί μέσα κι έξω υπάρχουν υπέροχες τοιχογραφίες, που φιλοτέχνησε ο λαϊκός ζωγράφος Θεόφιλος (Χατζημιχαήλ).

Πρόκειται για ένα ισόγειο, λιθόκτιστο κτίριο που χτίστηκε το 1897, όπως μαθαίνουμε από τη χρονολογία που είναι χαραγμένη σε μια μεριά της γριπίδας, και λειτουργούσε σαν φούρνος και κρασοπουλειό. Στα 1965 χαρακτηρίστηκε ως έργο τέχνης και διατηρητέο μνημείο. 

Το 1986 έγιναν εργασίες συντήρησής του. Το 1910, διακοσμήθηκε με τοιχογραφίες από τον Θεόφιλο, που έζησε στην περιοχή Βόλου και Πηλίου για πολλά χρόνια από τα τέλη του 19^ου ως τις  αρχές του 20^ου  αιώνα και ζωγράφισε πολλά σπίτια, καφενεία και χάνια. Ο Θεόφιλος στο «Φούρνο του Βελέντζα» ζωγράφισε εννέα τοιχογραφίες, οκτώ στο εσωτερικό του και μία στην κύρια όψη του κτιρίου, που διατηρούνται σε άριστη κατάσταση. Σ’ αυτές απεικονίζονται μορφές από την ιστορία και την παράδοση, όπως ο Μάρκος Μπότσαρης και ο Κώστας Γαρέφης,  ο Παναής Κουταλιανός, ο Ερωτόκριτος και η Αρετούσα. Όλες έχουν επιγραφές-λεζάντες όπως η «Η ΕΛΛΑΣ αναγενηθείσα και ο Φεραίος» στην εξωτερική τοιχογραφία ή «Ο Σαμψών δια της ανδρείας του θανατώνει λέοντα» σε μία από τις τοιχογραφίες  στο εσωτερικό.

Φωτογραφία: Thanasis Germanos

Παλιότερα έγιναν προσπάθειες για να περιέλθει το νεότερο αυτό μνημείο στο δήμο Πορταριάς, χωρίς βέβαια αποτέλεσμα –σύμφωνα με τη μαρτυρία παλιού δημ. Συμβούλου.

Το «κακό» της υπόθεσης -όπως είπε κι ένας φίλος- είναι ότι «φούρνος» σήμερα ανήκει εξ ημισείας στους παλιούς ιδιοκτήτες και στο Υπουργείο Πολιτισμού, με αποτέλεσμα να μπλέκουν τα πράγματα σχετικά με την συντήρηση, την επισκεψιμότητα και την ανάδειξη του χώρου. Ένας χώρος που πρέπει να αναδειχθεί σε συνάρτηση με την οικία Κοντού-μουσείο Θεόφιλου στην Ανακασιά.

Ο Κίτσος Μακρής στη βολιώτικη «ΘΕΣΣΑΛΙΑ» της  12-11-1969, μεταξύ άλλων που γράφει για την Άλλη Μεριά, γράφει για το «Φούρνο του Βελέντζα»:

[…] Από την πλατεία ανεβαίνοντας προς τα επάνω κι ακολουθώντας το κεντρικό καλντερίμι σε μικρή απόστασι από αυτή δεξιά θα συναντήσουμε το φούρνο του Βελέντζα. Βέβαια ένας φούρνος δεν παρουσιάζει στον διαβάτη κανένα διαφέρον, εκτός μόνο όταν πεινάη ή όταν τον θέλγη η μυρωδιά τού φρεσκοψημένου ψωμιού. 

Ο φούρνος όμως του Βελέντζα εκτός απ’ τα ψωμιά του έχει να παρουσιάση και κάτι άλλο ξεχωριστό πού δεν θα το δής σε κανένα άλλο φούρνο, όσο κι αν ψάξης. Τι; Την ζωγραφική κι εδώ παρουσία τού λαϊκού ζωγράφου Θεοφίλου, με απεικονισμένα στους τοίχους μέσα κι έξω αγαπημένα γι’ αυτόν θέματα: ήρωες της επαναστάσεως, σκηνές τού Ερωτόκριτου και της Αρετούσας, την καπετάνισσα Μαργαρίτα Μπασδέκη ως και τον... νεώτερο Ηρακλή Κουταλιανό. 
Αν δεν ξέρης για την ύπαρξι τούτου του φούρνου, μπορεί και να περάσης χωρίς να δώσης καμμιά ιδιαίτερη προσοχή, εκτός μόνο αν κάποιος βρεθή και σ’ ένημερώση γι’ αυτόν. 
Μια πινακιδούλα στην αρχή του δεν θα ήταν άσχημη ιδέα. Γιατί ο ξένος επισκέπτης στο κάθε μέρος που πάει για πρώτη φορά, πάντα επιθυμεί να δη κάτι το ξεχωριστό και αξιόλογο σ’ αυτόν. Στην περίπτωσι που υπάρχει γιατί να μην προβάλλεται; Βέβαια σ’ αυτό πρέπει να συγκατατεθή κι ο ιδιοκτήτης του φούρνου, διότι το κτίριο δεν είναι κοινοτικό οπότε ελεύθερα θα μπορούσε να προβληθή από την Κοινότητα κι έτσι η προβολή του εξαρτάται από την καλή θέληση εκείνου.[…]

Η «Μάννα» της Πορταριάς

Ένα εξαιρετικό-τατο κείμενο του τέλους του 19ου αι. από τη γνωστή μας εκδότρια της ΕΦΗΜΕΡΙΔΟΣ ΤΩΝ ΚΥΡΙΩΝ, Καλλιρρόη Παρρέν.
(Μόνο που είναι στην ...καθαρεύουσα -ωστόσο κατανοητή!).

« Η ώρα παρήλθεν, ως παρέρχονται όλαι αι ευτυχείς ημέραι της ζωής, ταχύτατα ωσεί απετελείτο υπό στιγμών μόνον. Προ της αναχωρήσεώς μας απεφασίσαμεν να μεταβώμεν εις τήν παρά τήν θέσιν Μάννα μονήν της Παναγίας, ίνα από της υψηλής εκείνης θέσεως θαυμάσωμεν το μαγικόν πανόραμα των κλιτύων του Πηλίου, ως και την κρυσταλλίνην λεκάνην τού Παγασητικού. Αλλ’ αντί να λάβωμεν την κανονικήν οδόν περιεπλανήθημεν εις αποτόμους φάραγγας, εις ατραπούς δυσβάτους, πλην καταφύτους. Ιτέαι και πλάτανοι, μύρτοι και δάφναι, βάτοι και σφένδαμνοι, συκαμηνέαι, αι φιλύραι, ροιαί και αμυγδαλέαι και πληθύς άλλη παντός είδους και γένους δένδρων και φυτών μεταβάλλουν το από του Καράβου μέχρι της Μάννας διάστημα εις μεγαλοπρεπή παράδεισον, εις λαβύρινθον αδιέξοδον του φυτικού κόσμου. Υπήρχον στιγμαί, καθ’ ας τόσον πυκνοί κλάδοι και φυλλώματα διεσταυρούντο ως εν τρυφερωτάτω εναγκαλισμώ υπέρ τας κεφαλάς μας, ώστε ούτε μικράν γραμμήν του ουρανού ά μη διακρίνωμεν δι αυτών.
Δύο χαμίνια ανυπόδυτα ανέλαβον vα μας οδηγήσουν, καθ’ ήν στιγμήν είχομεν απολέσει πάσαν ελπίδα περί ανευρέσεως του δρόμου μας. Αλλ’ υπελόγιζον τον δρόμον διαβατόν με τους γυμνούς πόδας των και τας αιλουροειδείς κινήσεις των ανά μέσον των παραποταμίων και του υπό ιλύος παχείας κεκαλυμμένου εδάφους. Η περιπλάνησις ήδη απέβαινε δι’ ημάς, εάν όχι επικίνδυνος, βεβαίως όμως επίπονος και ανιαρά και είχε φθάσει η στιγμή καθ’ ην ήρχισα και εγώ να δυσανασχετώ και να στενοχωρούμαι. Ευτυχώς ότι αφήσαμεν τους μικρούς οδηγούς μας και δι’ άλλων ευκολωτέρων ατραπών εφθάσαμεν τέλος εις τας πηγας του Κραυσίδωνος. Το ύδωρ εδώ είναι τόσον ψυχρόν, τόσον παγωμένον, η τοποθεσία τόσον εξόχως ποιητική, ο αήρ τόσον καθαρός και ζωογόνος, ώστε μετά την επίμοχθον περιπλάνησιν η όρεξις εξηγέρθη με τα απαράγραπτα δικαιώματά της.
Εκεί υπό τους γηραιούς κορμούς των προαιωνίων πλατάνων τοποθετούμεθα και ο συνοδεύων μας, απαράμιλλος εις προετοιμασίας γευμάτων υπάλληλος τής φιλοξενούσης μας, προϊδών τας στομαχικάς διαμαρτυρίας, μας παρέθεσε πρόδειπνον εκ ψυχρών εδεσμάτων και οπωρικών, το οποίον κατεβροχθίσαμεν απλήστως.
Η μονή, ήτις αρχικώς κατά τα πρώτα του Χριστιανισμού έτη προσέφερεν άσυλον και στέγην εις γυναίκας, αποχωρούσας του κόσμου και ήτις βραδύτερον, μετοικοδομηθείσα υπό Άννης της Κομνηνης, μετεβλήθη εις ανδρικήν και διοικείται υπό ενός ηγουμένου, είναι το μοναδικόν σημείον από του οποίου δύναταί τις να απολαύση τελείως του θεάματος του Πηλίου.
Η μονή ακριβώς είναι το τελευταίον όριον των βασιλευουσών υπ’ αυτήν πρασίνων εκτάσεων, υπεράνω δ’ αυτής, αμέσως σχεδόν, έρχεται η μεγαλοπρεπής εκτύλιξις του γυμνού όρους, του οποίου αι κορυφαί είναι ολίγον μεταλλικαί. Και ενώ το βλέμμα ελκύεται προς την γραφικωτάτην εικόνα, ήτις καταλήγει κάτω, μακράν ήδη, προς δύο ανοικτούς βραχίονας, εν οις η γη δέχεται ως εν μητρικώ εναγκαλισμώ την οπάλειου λίθου ακινητούσαν μεγαλοπρεπή της θαλάσσης έκτασιν, η υπεράνω των κεφαλών μας επιβλητική του Πηλίου άλυσις διεκδικεί την προσοχήν και τον θαυμασμόν μας. Και έχει το όρος τούτο ιδίαν φυσιογνωμίαν, ιδίαν έκφρασιν εν τη σκοτεινή ακινησίαν του, έκφρασιν απερίγραπτον, ήτις δεν δύναται να παραβληθή με ουδέν άλλον όρος, ουδεμίαν άλλην βραχώδη έκτασιν.
Εδώ η χροιά του είναι ερυθρωπή, εκεί φαιοπράσινος και ολίγον υψηλότερα φαιοκύανος εντελώς. Τα από των κορυφών του κατερχόμενα νερά έχουν διαυλακώσει εδώ και εκεί τας αποτόμου πλευράς του, αίτινες, σκιαζόμεναι περισσότερον, αποτελούν ήδη με την απέναντι αντανακλώσαν δύσιν, την ποικιλωτέραν και μελαγχολικωτέραν εν ταυτώ απόχρωσιν του ιανθούς χρώματος. Αι υψηλότεραι και απώτεραι κορυφαί χρωματίζονται με κυανούν διαυγές χρώμα, ωσεί ο υπέρ αυτάς ουράνιος θόλος εξήπλου τα μεγαλοπρεπή κράσπεδα του γαλανού πέπλου του μέχρις αυτών, όλαι διάστικτοι υπό των σκοτεινών νεφών, άτινα ως εν πενθίμω ρασσοφόρων λιτανεία, διασχίζουν ελαφρά και ατμήρη τας απεράντους του ορίζοντος εκτάσεις. Ήτο αργά πλέον, ώστε δεν μας έμενε καιρός να επισκεφθώμεν το εσωτερικόν της μονής. Ο ηγούμενος, ευγενής και περιποιητικός, μας προσέφερε θαυμασίου μεγέθους και γλυκύτητος κεράσια, των οποίων μόνη η ανάμνησις εγείρει κόσμον όλον πόθων και απολαύσεων γευστικών.
Αλλ’ η ώρα παρέρχεται και μετά μελαγχολίας απομακρυνόμεθα της ωραίας εκείνης τοποθεσίας. Η κάθοδος δια της ομαλής οδού είναι κανονικωτάτη και οι ίπποι μας, ανυπομονούντες και αυτοί να επιστρέψουν, σπεύδουν εις προϋπάντησίν μας. Η μαγεία της επιστροφής, με τον δύσαντα ήδη ήλιον και τας υπό το εσπερινόν σκιόφως διαγραφομένας γραμμάς, αποτελεί μοναδικήν των οφθαλμών πανήγυριν. Ο ουρανός είναι ωραίος, καθαρός ως κρύσταλλος και ωσεί αποπνέων έτι την θερμότητα της ημέρας. Το Πήλιον απομακρύνεται σοβαρόν, μεγαλοπρεπές και απέριττον, αποβάλλον ήδη την ιανθή χροιάν του και ως Πατριάρχης της Γραφής καλυπτόμενον υπό γλυκυτάτου κυανού χρώματος καλύπτραν.
Ο αήρ συμπυκνούμενος ήδη ως εκ της αποστάσεως παρεμβάλλεται μεταξύ ημών και του όρους ωσεί αραχνοειδές διάφραγμα, ενώ η υπό τους πόδας μας κατάφυτος πεδιάς αποτελεί το κοσμητικόν της όλης εικόνος εξάρτημα. Έχει και η φύσις τους αριστοκρατικούς τύπους της, μεταξύ των οποίων ό,τι βλέπω αυτήν την στιγμήν φέρει την σφραγίδα υπερτάτης ευγενείας. Εφ’ όσον κατερχώμεθα και η πλησιάζουσα νύξ σκιάζη επί μάλλον τον ορίζοντα, ο ήχος του Πηλίου ομοιαζει απεράντων διαστάσεων γυναίκα, ης η πλουσία αμαζών σχηματίζει τούς γραφικωτέρους κυματισμούς και τας μεγαλοπρεπεστέρας πτυχάς, ας ηδυνήθη να συλλάβη ποτέ καλλιτέχνου φαντασία.» 
(Κ. Παρρέν)

Έρχετ’ η Παναγία, μπάρμπα !

Πέρασε η γιορτή της Παναγίας και  αξίζει να δούμε τις σε παλιότερα (;) χρόνια αγυρτείες κάποιων ιερωμένων «χριστεμπόρων» (=ιεροκάπηλων), μέσα από τρία κείμενα του Γεωργίου Δροσίνη και του Ζωσιμά Εσφιγμενίτη: 

----------------------------------------------------------------------------------------------------

[…]  Δεκάς πυροβολισμών περί την δείλην της παρελθούσης τρίτης αφυπνίσασα την ηχώ των βουνών της κοιλάδος έκανε κ’ εμέ να σπεύσω έκπληκτος προς τον εξώστην μου. Ηύξησε δ’ έτι μάλλον η έκπληξίς μου, ότε είδον ολόκληρον το χωρίον σπεύδον προς ωρισμένον σημείον, ως αν εγνώριζον  πυροβολισμών την αιτίαν , ως αν ανέμενον ανέμενον αυτούς εις συμφωνημένον σημείον.  Κράξας παιδίον σπεύδον συν τοις άλλοις και ερωτήσας έλαβον την εξής απόκρισιν :

Έ ρ χ ε τ’  η  Π α ν α γ ί α,  μ π ά ρ μ π α !

Kαι πράγματι πριν ή προφθάσω να σκεφθώ τι είδους έλευσις Παναγίας ήτο η διά πυροβολισμών ούτω μηνυθείσα, είδον μεγάλην συνοδίαν προβαίνουσαν μέσω του δάσους, τη βοηθεία δε του τηλεσκοπίου μου διέκρινα ήδη ζεύγος καλογήρων εφίππων, ερυθρόν τι σχήμα ορθογώνιον κρατούμενον υπό τινος, πλήθος δε χωρικών του τε ωραίου και ασχήμου φύλου ακολουθούν την λιτανείαν. Η συνοδία ολονέν επλησιαζεν, ηκούοντο δ’ ευκρινώς  τα  Κ ύ ρ ι ε  Ε λ έ η σ ο ν  των πιστών. Αφ’ ετέρου οι σπεύσαντες προς υπάντησιν  χωρικοί εγονυπέτουν και εσταυροκοπούντο και έκλινον μέχρι της γης την κεφαλήν. Το θέαμα ήτο αληθώς γραφικώτατον• μέσω των πρασίνων δένδρων και θάμνων οι χρυσίζοντες στολισμοί   των γυναικών , στίλβοντες υπό τας ακτiνας του κατερχομένου ηλίου, ωμοίαζον προώρως ανατείλαντα άστρα και -ίνα εμμείνω  εις την παραβολήν μου, αθλίαν ίσως- αι κόκκιναι αυτών εμπροσθέλαι κολπούμεναί  πως υπό ελαφρού ανέμου , ομοίαζον τα της δύσεως ροδοσύννεφα.

Οπότε η λιτανεία αφίκετο ως την πλατείαν του χωρίου κατήλθον κ’ εγώ εκεί. Το αίνιγμα ελύθη• η έλευσις της Παναγίας δεν ήτο άλλο ή η άφιξις ζεύγους καλογήρων, οίτινες ενοικιάζοντες διά πλειοδοτικής δημοπρασίας, (αντί 5,000 δρ. εφέτος νομίζω) μεγάλην εικόνα της Θεοτόκου αργυρότευκτον και ογκωδες αργυρούν κιβώτιον πλήρες, αγίων λειψάνων, αναχωρούσιν από του Μοναστηρίου της Σούρπης και περιάγοντες ταύτην ανά την Ήπειρον και Θεσσαλίαν και Εύβοιαν και Φθιώτιδα, εκμεταλλεύονται την ευπιστίαν των χωρικών αναγιγνώσκοντες αυτοσχεδίους ευχάς περί εξοντώσεως της ακρίδος, της μηνιγγίτιδος, των τυφοειδών πυρετών και της από πάσης ασθενείας και κακού απαλλαγής, των τε ανθρώπων, ζώων, δένδρων, αμπέλων και  λ α γ χ ά ν ω ν. Πληρούσι δι’ ούτως αφθόνως τας μεν κοιλίας ορνίθων, τα δε θυλάκια αργύρου τόσου, ώστε και το ενοίκιον των ιερων κτημάτων να δώσωσι και διά τους ευσεβείς αυτών κόπους ν’ αποζημιωθώσιν. Η εικών προορισθείσα ούτως υπ’ αυτών αιωνίως να οδοιπορή ωνομάσθη  Π α ν α γ ί α  η  Ξ ε ν ι ά.  Ήρχοντο δ’ εκ του χωρίου Αγριοβοτανιού, και αι γυναίκες, προ πάντων δ’ αι κόραι, αίτινες σπανιώτατα εξέρχονται των ορίων του χωρίου αυτών  εύρον την ευκαιρίαν υπό την σκέπην της Θεομήτορος να έλθωσι μέχρι Γουβών ως συνοδοί. Μ’ εξέπληξεν η έκτακτος όλως ασχημία αυτών και οι κατά μοιραίαν αντίθεσιν λαμπροί στολισμοί των,  η  α ρ μ α τ ω σ ι α ί ς των, ως λέγουσι κοινώς εδώ.

Και εστήθη η εικών εν τη πλατεία, και είπον οι καλόγεροι το ευαγγέλιον του Λαζάρου (αγνοώ διατί) και χρήμα ουκ ολίγον κατετέθη εν ταις παλάμαις αυτών.

Εννοείται ότι δεν είχον διόλου όρεξιν να τους φιλοξενήσω εν τω πύργω μου•  κατέλυσαν λοιπόν εν των οίκω ευπόρου τινός χωρικού, την δε πρωίαν της τετάρτης ελειτούργησαν εν τω μικρώ εκκλησιδίω της Αγίας Παρασκευής […]

Εννοείται ότι έσπευσα εις την λειτουργίαν, διότι λειτουργίαι ενταύθα είνε τι σπάνιον φαινόμενον συμβαίνον δις ή τρις του ενιαυτού […]

Ο ιερεύς του χωρίου είναι νέος, ευφυής, εγγράμματος, γλυκύς, μειδιών, τιμιώτατος και αγαπώμενος διά τούτο υπό πάντων, τοιούτος οίον θα ευχόμην εις πάντα τα χωρία της Ελλάδος.  Αν δ’ ελειτούργει μόνος θα συνεπληρούτο θαυμασίως η του όλου αρμονία. Αλλ’ ήσαν ακόμη οι δύο  ε ν ο ι κ ι α σ τ α ί   κ α λ ό γ η ρ ο ι, οι κάπηλοι αυτοί της θρησκείας, οι εν ονόματι αγίου ονόματος καταληστεύοντες τους ταλαίπωρους χωρικούς. Απαίσιοι αμφότεροι τας όψεις […] Αγράμματοι, ψάλλοντες άλλ’ αντ’ άλλων και αναγινώσκοντες συλλαβιστά. Ομιλούντες βήχοντες, φταρνιζόμενοι, χασμώμενοι, τοσούτον εβεβήλουν την πρώτην εντύπωσιν, τοσούτον εβεβήλουν τον ιερόν εκείνον τόπον, ώστε βεβαίως αν οι παριστάμενοι χριστιανοί ήσαν ήττον μωρόπιστοι θα αποδίωκον αυτούς του ναού, και ούτω παυούσης της τελουμένης ιεροσυλίας, θα ετελείτο υπό μόνου του αξίου ιερέως αυτών ήσυχος, τακτική, ευσεβής ιεροτελεστία.

Μετά το τέλος της λειτουργίας ετελέσθη αγιασμός […] Μετά τον αγιασμόν περιάγοντες ανά τους οίκους πάντων την ιεράν εικόνα και τα άγια λείψανα, εφορολόγησαν τετάρτην ήδη φοράν τους ταλαιπώρους χωρικούς την μεγίστην φορολογίαν, την του σίτου. Εν καταστίχω εγγράφουσιν τι έκαστος θα δώση…. εις την Παναγίαν, όταν μετρήση το αλώνιόν του. […] και η όλη εγγραφή ανέρχεται εις κοιλά 12, δραχμάς 100 περίπου …διά την Παναγίαν ! […]

5 Ιουλίου 1882 –ΓΕΩΡΓΙΟΣ ΔΡΟΣΙΝΗΣ

(ΕΣΤΙΑ, τχ 344, 1882)

----------------------------------------------

[…] Η μονή της Ξενιάς έχει σήμερον κατοίκους 13 ιερομονάχους […] Άπαντες εισί πλούσιοι, η δε μονή ευρίσκεται εις βαρέα χρέη. Τούτο δε κατορθώνουσιν οι ιερομόναχοι διά της ικανότητος και δραστηριότητός των, διότι οι ευλογημένοι δεν αφήνωσιν ούτε πόλιν, ούτε κωμόπολιν, ούτε χωρίον, ούτε καλύβην άνευ ευλογίας και χάριτος της αγίας εικόνος της Θεοτόκου. Προς ευκολίαν δε των πτωχών δέχονται και ελαιόλαδον, δημητριακούς καρπούς και άλλα εδώδιμα, τα οποία οι καλοί μας πατέρες πωλούσι πάλιν εις το ίδιον χωρίον προς όφελος δήθεν των πτωχών. Προς τούτοις δε χάριν της Παναγίας δέχονται και σκεύη αργυρά πεπαλαιωμένα […] 

Το πάλαι οι μοναχοί ειργάζοντο σωματικώς […] Ούτοι οι ευλογημένοι εργάζονται πνευματικώς. Περιέρχονται άπαντα τα μέρη της Ελλάδος όπως αγιάσωσι τους χριστιανούς διά της εισόδου της εικόνος της Θεοτόκου […] Όταν περιέρχωνται μετά της εικόνος τας επαρχίας, δήμους και χωρία τάζουσιν εις τους χριστιανούς λαγούς με πετραχήλια […] Ουχί μόνον τους απλοϊκούς απατώσιν, αλλά και τους νουνεχείς άρχοντας […]

(Ζωσιμάς Εσφιγμενίτης, ΠΡΟΜΗΘΕΥΣ, Βώλος, Σεπτέμβριος 1891)

----------------------------------------------

Τινές με κατηγορούσιν ότι ειμί άθεος, διότι δεν εδέχθην την εικόνα της Παναγίας των Τρικέρων εν τη οικία μου, όπως ο ιερεύς ο φέρων αυτήν μετά τριών άλλων αναγνώση έμπροσθεν αυτής παράκλησιν.

Ναι, είναι αληθές ότι δεν εδέχθην την εικόνα της Παναγίας των Τρικέρων εν τη οικία, αλλά διά τούτο δεν ειμί άθεος, διότι έχω τέσσαρας εικόνας της Θεοτόκου, ας σέβομαι και τιμώ κατά την διάταξιν της 7^ης  οικουμ. συνόδου το δόγμα της ημετέρας ανατολικής εκκλησίας, μία δε εξ αυτών των τεσσάρων εικόνων έχω εν τω προσκυνηταρίω τω εν τη οικία μου, εν ω υπάρχουσι και άλλων αγίων εικόνες και καίω έμπροσθεν αυτών κανδήλαν. Δεν εδέχθην την εικόνα της Παναγίας Τρικέρων ίνα μη αμαρτήσω εις τον πανάγαθον Θεόν και εις αυτήν την Παναγίαν διότι θα απέδιδον την χάριν της Θεοτόκου εις μίαν και μόνην εικόνα ή διότι είναι παλιά ή διότι είναι επίχρυσος ή δι’ άλλην αιτίαν. Εγώ πιστεύω ότι όλαι αι εικόνες της Θεοτόκου έχουσι μίαν και την αυτήν χάριν. Αν λοιπόν δεν έχωσι την χάριν της Θεοτόκου όλαι αι εικόνες αυτής διά ποίον λόγον ανάπτομεν κανδήλας και ασπαζόμεθα αυτάς; Βεβαίως διότι έχουσι την αυτήν χάριν οίαν έχει και η εικών της Παναγίας των Τρικέρων και της Παναγίας Ξενιάς και άλλην, άλλως δεν θα εσεβόμεθα και δεν θα ησπαζόμεθα αυτήν και ηνάπτομεν κανδήλας. Και διά δεύτερον λόγον δεν εδέχθην αυτήν διά να μην ενισχύσω την οκνηρίαν των περιφερόντων αυτήν ιερέων, διότι οι ενισχύοντες την οκνηρίαν αμαρτάνουσι. 
Βεβαίως οι περιφέροντες τας αγίας εικόνας και τα άγια λείψανα δεν φέρουσιν αυτά ίνα αγιάσωσι τους πιστούς χριστιανούς, αλλ’ όπως φορολογήσωσιν αυτούς.

(Ζωσιμάς Εσφιγμενίτης, ΠΡΟΜΗΘΕΥΣ, Βώλος, Οκτώβριος 1891)

Πανήγυρις εν τοις παραλίοις κατὰ τὴν θέσιν Καλὰ Νερά…

Στο «Ημερολόγιον Η ΦΗΜΗ»του Ζωσιμά Εσφιγμενίτη του έτους 1886, διαβάζουμε για τα πηλιορείτικα πανηγύρια του Αυγούστου:

ΠΙΝΑΞ
Τῶν διασκεδαστικῶν Πανηγύρεων, τῶν ἐν τοῖς χωρίοις τοῦ Πηλίου τελουμένων κινητῶν τὲ καὶ ἀκινήτων.
Αὔγουστος
1 -Αἳ γυναῖκες ἐορτάζουσι τὰς ἀποφράδας καὶ Δρύμας.
6 -Ἐν τοῖς τοῦ Δήμου Νηλείας Λεχωνίοις, ἐν τῆ συνοικία «Μεταμόρφωσις» τοῦ ὁμωνύμου Δήμου Ζαγορᾶς.
15 -Ἐν τοῖς τῶν Δήμων Μηλαιῶν καὶ Νηλείας παραλίοις κατὰ τὴν θέσιν Καλὰ Νερά.
23 -Ἐν ταῖς τοῦ Δήμου Ὀρμινίου ἐξοχαῖς κατὰ τὴν θέσιν «Παναγία Μεγαλογένη».
Επίσης ο Ζωσιμάς πάλι στο «Ημερολόγιον Η ΦΗΜΗ» της επόμενης χρονιάς συμπληρώνοντας τους Δημητριείς γράφει για τα Καλά Νερά και το πανηγύρι τους: «Τα Καλά Νερά ανήκουσιν εις ταύτα τα δύω χωρία Πινακάτες και Βυζίτσα.
Τω 1868 ωκοδόμησαν αυτού ναόν της Κοιμήσεως της Θεοτόκου όπως πανηγυρίζωσιν οι ερχόμενοι από των χωρίων του Πηλίου και του εσωτερικού της Θεσσαλίας ίνα πίωσιν από των εκεί αναβλυζόντων υφαλμύρων υδάτων προς κάθαρσιν.»
Εμάς λοιπόν, θα μας απασχολήσει αυτό το καλανεριώτικο πανηγύρι της Παναγίας:
Τα παλιότερα χρόνια (ως τον 20ο αι.) οι κάτοικοι των Μηλεών, της Βυζίτσας, των Πινακατών και του Αϊ-Γιώργη, ειδικά τις χρονιές που υπήρχε «μαξούλ’» (=μεγάλη ελαιοπαραγωγή), κατέβαιναν καβάλα στα αλογομούλαρά τους στη γιορτή της Παναγίας στα παραλιακά Καλά Νερά, για να πανηγυρίσουν και να δουν και τα περιβόλια τους. Τότε πίστευαν πως αν ο καρπός δεν προσβληθεί από ασθένεια ως το Δεκαπενταύγουστο, η σοδειά θα ήταν ικανοποιητική και εξασφαλισμένη!
Συγχρόνως όμως κατέβαιναν για ν’ αγοράσουν πήλινα αγγεία και κεραμικά σκεύη για το νοικοκυριό τους. Αυτά τα έφερναν συνήθως με καΐκια οι «κανατάδες» για πώληση από τα μέρη της Εύβοιας και ειδικά από τα Κανατάδικα του Ξηροχωριού. Τα άπλωναν στην αμμουδιά κι οι αγαθοί χωριάτες τα έβλεπαν, τα εξέταζαν και αγόραζαν κάποια απ’ αυτά, σύμφωνα με τις ανάγκες τους. Μετά το τέλος του πανηγυριού τα φόρτωναν στα υποζύγια και τα έφερναν στα σπιτικά τους.
Εκτός όμως των ντόπιων που συνέρρεαν στα όμορφα Καλά Νερά που ήταν το επίνειο των ορεινών χωριών που προαναφέρθηκαν, έρχονταν και πάρα πολλοί κάτοικοι από τη θεσσαλική ενδοχώρα ως και απ’ την περιοχή του Μετσόβου. Αυτοί ερχόταν για δύο όμως λόγους και το συνδύαζαν και με το πανηγύρι. Ο πρώτος ήταν η «πόσις» των υφάλμυρων νερών που ανάβλυζαν στην περιοχή «Γλυφούρα» (για την αρίβεια Κάτω Γλυφούρα-Γλυφονέρ' ή Τσιρλονέρ', σήμερα περιοχή «Ναυτικές Σχολές») που βρίσκεται στην παραλία ανάμεσα στα Καλά Νερά και τη Γατζέα. Πίστευαν στην καθαρτική ιδιότητα του νερού αυτού, αλλά και πως ανακτούν τις δυνάμεις τους ως τον επόμενο Αύγουστο που ξανάρχονται.

Η Γλυφούρα ή Γλυφονέρ' -Τσιρλονέρ' σήμερα

Όσοι απ’τους Καραγκούνηδες και τους θεσσαλούς κολλήγους είδαν ώφελος «καθαρθέντες», επέστρεφαν στην πατρίδα τους χαρούμενοι με την ιδέα πως θα ξεχειμωνιάσουν καλά!
Όσοι πάλι δεν είδαν ωφέλεια έφευγαν θλιμμένοι πως δεν θα «την βγάλουν»!
Όμως αρκετοί από τους Θεσσαλούς της ενδοχώρας δεν επέστρεφαν στα χωριά τους, παρά παρέμεναν ως το τέλος του χειμώνα, εργαζόμενοι στη συλλογή της ελιάς, ειδικά τις χρονιές που υπήρχε ευφορία του ελαιοκαρπού.
Τότε από το τέλος Αυγούστου άρχιζαν να μαζεύουν το «κουκούτσ’» δηλαδή τις πρώτες «λαδολιές» που έπεφταν από τα δέντρα. Γνωστή είναι η φράση-τραγούδι: «Τ’ς Αγιάς Μαρίνας σύκο κι τ’ Αϊ-Λια σταφύλ’ κι τ’ Αϊ-Παντελεήμουνα κίνα μι του κουφίν’»!
Αυτή η παραμονή στην περιοχή για κάποιους από τους Θεσσαλούς έγινε μόνιμη εγκατάσταση σε αρκετά από τα χωριά του Κεντροδυτικού Πηλίου.
Το πανηγύρι της Παναγίας όμως με το σούρουπο και τον ερχομό της νύχτας σταματούσε κι «οι πανηγυρισταί» επέστρεφαν χαρούμενοι «εν ευθυμία» τραγουδώντας, κάποιοι φορτωμένοι με τα πήλινά τους στα καλύβια και στα σπίτια τους, που βρίσκονται μέσα στον απέραντο ελαιώνα που εκτείνεται απ’ το Μαλάκι ως την Άφησο.

Άνω Λεχώνια 1958

Από το πολυσέλιδο βιβλίο-οδηγό με τον τίτλο "ΑΡΧΑΙΟΛΟΓΙΚΟΣ ΚΑΙ ΤΟΥΡΙΣΤΙΚΟΣ ΘΕΣΣΑΛΙΑΣ" που έγραψε ο Βαγγέλης Σκουβαράς και εκδόθηκε στο Βόλο το 1958, βλέπουμε το τμήμα που αναφέρεται στα Λεχώνια (Αντιγραφή των σελίδων 133-135):