Τρικεριώτισσες το 1943

Ζωγραφική του Τάσσου (Αλεβίζου) 
[Εξώφυλλο από το Ημερολόγιο της ΑΓΕΤ -1986 ]

Τρικεριώτισσες γυναίκες σε αποστολή(*) …

[...] Μερικοί Ζαγοριανοί κάτοικοι Αθηνών βρεθήκαμε στο Τρίκκερι, περιμένοντας εκεί άδεια των Ιταλικών αρχών του Βόλου να πάμε στην Αθήνα.
Έτυχε έτσι και πάλι να βρεθώ αυτόπτης μάρτυς μιας άλλης ηρωικής θυσίας γυναικών, που αξίζει να την αναφέρω εδώ.
Είταν πια άνοιξη του 1943. Οι Γερμανοί είχαν καταλάβει ότι έχαναν τον πόλεμο. Οι Ιταλοί είχαν κουρασθή. Οι Γερμανοί κυριολεκτικά είχαν λυσσάξει. Νύχτα μέρα οι καταδιώξεις τους, τα εξωπλισμένα ελληνικά καΐκια, που είχαν επιτάξει, γύριζαν παντού κι’ έπιαναν όποιο βαρκάκι και καϊκάκι έβλεπαν. Οι Άγγλοι τους κυνηγούσαν στη θάλασσα, στη στεριά, στον αέρα.
Οι Γερμανοί προσπαθούσαν με κάθε τρόπο να κόψουν την επικοινωνία διά θαλάσσης με το στρατηγείο της Μέσης Ανατολής και με το εν Ελλάδι αρχηγείον των αγωνιστών της Αντιστάσεως. Μια νύχτα ήρθε κρυφά στο Τρίκκερι απ’ την απέναντι στεριά της Φθιωτιδοφωκίδος μια μεγάλη ψαρόβαρκα. Μέσα στ’ αμπάρι της με άμεσο κίνδυνο της ζωής τους είταν κρυμμένοι ένας Άγγλος αξιωματικός και δύο Έλληνες στρατιωτικοί. Στο Τρίκκερι δεν υπήρχε ούτε Ιταλική ούτε Γερμανική φρουρά, ούτε αντάρτες. Είταν πολύ απομονωμένο το χωριό.
Ο Άγγλος και οι δύο Έλληνες κάλεσαν τους κατοίκους όλους και είπαν, ότι είταν ανάγκη πάση θυσία να μεταφερθή μια διαταγή με μια βάρκα απ’ το Τρίκκερι στον μυχό του Παγασητικού, στο αντικρυνό λιμανάκι, στο Χόρτο, επίνειο της Αργαλαστής. Είταν μια επείγουσα εμπιστευτική διαταγή προς το αρχηγείο της Αντιστάσεως στον εκεί Άγγλο σύνδεσμο, που βρισκότανε κάπου στο Μαυροβούνι. Είχαν πληροφορίες, ότι μια Γερμανική νηοπομπή με εφόδια για το στρατό του Ρόμμελ θα περνούσε κοντά στο Ανατολικό Πήλιο. Είταν ανάγκη, οπωσδήποτε, να ειδοποιηθή το Αγγλικό ναυτικό. Η επικοινωνία με το Πήλιο-Μαυροβούνι είχε κοπή από την Στερεά Ελλάδα. Η Αγγλική αντικατασκοπεία δεν κατόρθωσε να συνδέσει την επικοινωνία. Πάση θυσία έπρεπε μια παληά ψαράδικη βάρκα να διασχίσει τον Παγασητικό 4 ώρες με κουπί ή με πανί και να πάει να παραδώσει την εμπιστευτική διαταγή σε κάποιον Έλληνα στο Χόρτο, που θα φρόντιζε να την στείλει στον Άγγλο σύνδεσμο. Το ταξείδι αυτό είταν κίνδυνος θάνατος. Οι εξαγριωμένοι Γερμανοί δεν άφηναν βαρκάκι να ξεμυτίσει χωρίς άδεια του Γερμανού λιμεναρχείου του Βόλου. Είταν τέτοιος ο εθνικός παλμός της εποχής εκείνης, ώστε προς τιμήν των Τρικκέρων λέγω, ότι πολλοί νέοι και μεσόκοποι άνδρες, θαλασσινοί δοκιμασμένοι δέχθηκαν να πάνε άφοβα τη διαταγή. Ξαφνικά δυο γρηές γυναίκες στα εβδομήντα τους χρόνια κι’ ένας γέρος απόμαχος καπετάνιος παρουσιάστηκαν στον Αγγλο καί στούς "Ελληνας στρατιωτικούς καί είπαν:
- Θα πάμε εμείς. Γιατί να χαθεί κανένας νέος; Είναι κρίμα. Εμείς το ψωμί μας το φάγαμε. Δεν είναι ζημιά να πεθάνουμε. Τιμή μας να πεθάνουμε για την πατρίδα. Άμα δούνε γρηές γυναίκες, δεν θα υποπτευθούν οι Γερμανοί.
- Μα, μπορείτε να τραβάτε κουπί τόσες ώρες; είπε ο ένας Έλληνας στρατιωτικός. Είναι τέσσερις ώρες.
- Θα τραβήξω εγώ πρώτα, είπε ο γέρος, κι ύστερα κι οι γυναίκες. Η Ασημώ είχε άντρα ψαρά και ξέρει. Κι η Γαρουφαλιά το ίδιο.
- Αν σάς πιάσουν οι Γερμανοί;
- Θάχουμε πέτρα δεμένη μέσα σ’ ένα κουτί με τη διαταγή και θα τη φουντάρουμε να μην τη βρούνε. Εμάς !... Αϊ !... έκανε ό γέρος. Καλή ψυχή, αν μας πιάσουν. Θα πάρουμε μαζί μας κεριά, λάδι, λιβάνι, λειτουργιά και θα πούμε πώς θα πάμε ν’ ανάψουμε τα καντήλια στο μοναστήρι της Πρασούδας. Πρασούδα είναι ένα μικρό ερημονήσι στο μυχό του Παγασητικού, που έχει ένα πανάρχαιο Βυζαντινό μοναστήρι 700 χρονών.
Ο Άγγλος παρακολουθούσε τη ζωηρή συζήτηση των γέρων και ρώτησε τι θέλουν οι δυο γρηές χωρικές με τα γραφικά Τρικκεριώτικα φουστάνια τους. Ο Έλληνας του εξήγησε, ότι θέλουν να πάνε τη διαταγή. Ο Αγγλος τάχασε, όταν μάλιστα ο γέρος είπε αποφασιστικά:
- Φέρτε τη διαταγή, να φεύγουμε, να μην αργούμε. Θα πάμε εμείς ! Όταν την πήρε, την έδωσε στη μια γρηά κι’ εκείνη την έκρυψε βαθειά στη φόδρα της φαρδειάς της φούστας. Υστέρα ετοιμάσθηκαν οι τρεις γέροι, μεταλάβανε πανηγυρικά στην εκκλησία του χωριού, γιατί πήγαιναν ίσως στο θάνατο κι’ έφυγαν περήφανοι και στητοί με τη φλόγα της θυσίας στα γέρικα μάτια τους. Ο Άγγλος όταν τούς αποχαιρέτησε, στάθηκε προσοχή στητός, με το χέρι στο γείσο του πηληκίου του, σαν να χαιρετούσε σημαία. Ένοιωσε τη μεγάλη θυσία των τριών γέρων, για τη λευθεριά. Πολλές φορές και στην Κύπρο θα αισθάνθηκαν την ανάγκη οι Άγγλοι να σταθούν προσοχή μπροστά στον ηρωισμό των γυναικών της Κύπρου.
Κι’ έτσι στάθηκε προσοχή ο Άγγλος ως τη στιγμή, που κατηφόρισαν για το λιμανάκι του χωριού οι τρεις γέροι. Το χωριό ολόκληρο με τον παπά τους ξεπροβόδισαν και χωρίς κανείς να διατάξει, χωρίς κανείς να πει τίποτε, όλοι μαζύ άρχισαν να τραγουδούν σε στάση προσοχής: 

«Απ’ τα κόκκαλα βγαλμένη 

των Ελλήνων τα ιερά.» 

Κι’ ο Άγγλος πάντα στεκότανε προσοχή, όσο, που χάθηκε στο μονοπάτι η ηρωική τριάς.
Οι γέροι τελείωσαν ηρωϊκώτατα την αποστολή τους. Σε λίγες μέρες οι Άγγλοι τορπίλλισαν κοντά στο Πουρί της Ζαγοράς ένα πλοίο Γερμανικό 9.000 τόνων γεμάτο στρατιωτικά εφόδια. Απ’ αυτό το ναυαγισμένο πλοίο άρπαξαν σχεδόν τα πάντα οι γύρω Έλληνες ψαράδες και θαλασσινοί. Ένα άλλο πλοίο γεμάτο βαρέλια μαζούτ ο Γερμανός πλοίαρχος τώριξε στην αμμουδιά του Χορευτού, για να γλυτώσει τον τορπιλλισμό. Ένα άλλο μεγάλο καράβι τσακίστηκε και σκόρπισε στης Αρχόντως το βράχο. Και γέμισαν τα χωριά μεταξωτά αλεξίπτωτα και μπότες γερμανικές και ένα σωρό άλλα πράγματα, που όλοι έπαιρναν γελώντας, απ’ τα ναυαγισμένα καράβια.
Οι δυο ηρωικές γρηές γυρίσανε και πιάσανε τη ρόκα τους ταπεινές και σεμνές και διηγιόντουσαν απλά το μεγάλο τους κατόρθωμα, σαν νάτανε κάτι απλό.
Τώρα κοιμούνται τον αιώνιο ύπνο κάτω απ’ την ελεύθερη ελληνική γη και τους ταιριάζει το δοξασμένο επιτάφιο επίγραμμα με μια προσθήκη, που ασφαλώς οι μεγάλοι μας πρόγονοι θα μου επέτρεπαν να προσθέσω:

«Ανδρών και γυναικών 

επιφανών, πάσα γη, τάφος»]

------------------------------------------------
(*) Απόσπασμα από τη διάλεξη της Καλλιόπης Πάντου με θέμα «Γυναίκες της Θεσσαλίας και του Πηλίου» στην ΙΣΤΟΡΙΚΗ ΚΑΙ ΛΑΟΓΡΑΦΙΚΗ ΕΤΑΙΡΕΙΑ ΤΩΝ ΘΕΣΣΑΛΩΝ- Αθήνα 1959.
(Αντιγραφή σε μονοτονικό. Σελ. 35-37). 

1943: Η πυρπόληση Ζαγοράς και οι γυναίκες

Στην ΙΣΤΟΡΙΚΗ ΚΑΙ ΛΑΟΓΡΑΦΙΚΗ ΕΤΑΙΡΕΙΑ ΤΩΝ ΘΕΣΣΑΛΩΝ της Αθήνας στα 1959 η δημοσιογράφος Καλλιόπη Πάντου έδωσε μια διάλεξη με θέμα« Γυναίκες της Θεσσαλίας και του Πηλίου». 

Αυτή η διάλεξη (όπως κι άλλες) τυπώθηκε στο φυλλάδιο που εικονίζεται δε 41 σελίδες την ίδια χρονιά. Είναι πράγματι μια εξαιρετική αναδρομή στη ζωή και την προσφορά των γυναικών του τόπου μας διαχρονικά. Εδώ θα δούμε μια σχετική ιστορία με την Κατοχή  στη Ζαγορά, που είναι τμήμα της ομιλίας:  

[...]  Στα σκοτεινά χρόνια της τελευταίας κατοχής έτυχε να γίνω αυτόπτης μάρτυς του ηρωισμού τών γυναικών τον Πηλίου. Τον χειμώνα του 1943, χειμώνα αλησμόνητο, ανελέητο, βαρύτατο και σκληρό έτυχε να βρίσκομαι στη Ζαγορά του Πηλίου. Κρύο, πείνα, σκλαβιά. Τα τρία αυτά δεινά της πατρίδας, όπως έλεγε κι ο παλιός ρωμαντικός ποιητής:

«έψαλλαν και τα τρία θανάτου μοιρολόγια

σε μια τονισμένα φρικώδη μουσική».

Στο Χορευτό της Ζαγοράς υπήρχε ένα Ιταλικό τάγμα και φύλαγε μην τυχόν κάνουν οι Άγγλοι απόβαση και πιάσουν τον αμαξιτό Χορευτού - Ζαγοράς - Βόλου.

Στις 25 του Γεννάρη του 1943 γινότανε ένας γάμος στην Περαχώρα της Ζαγοράς. Το χιόνι είχε σκεπάσει όλο το χωριό. Όλοι είχαν πάει στο γάμο, χόρευαν κι είχαν έλθει στο κέφι. Από μια ολότελα τυχαία κακότυχη σύμπτωση ένας Έλληνας ένοπλος, όχι Πηλιορείτης, σκότωσε ένα 'Ιταλό στρατιώτη. Ο ένοπλος Έλληνας συναντήθηκε τυχαία με τον Ιταλό στρατιώτη. Ο Ιταλός όταν είδε ξαφνικά μπροστά του τον ένοπλο αντάρτη σήκωσε το όπλο του να πυροβολήσει. Ο Έλληνας πρόφθασε και πυροβόλησε γρηγορώτερα και σκότωσε τον Ιταλό. Το χωριό δεν έφταιγε. Όταν είδε το νεκρό Ιταλό, οι κάτοικοι χάσανε την ψυχραιμία τους και προσπάθησαν να τον κρύψουν μέσα στο χιόνι. Αυτό είταν το πρώτο επεισόδιο, που έγινε στο Πήλιο. Αμέσως το τάγμα του Χορευτού και στρατός Ιταλικός απ’ το Βόλο με Ιταλό στρατηγό επί κεφαλής ήλθαν στη Ζαγορά.

Κάλεσαν όλον τον πληθυσμό, άνδρες, γυναίκες και παιδιά στην πλατεία του Αγ. Γεωργίου οι Ιταλοί για να τους μιλήσει τάχα ο στρατηγός. 'Ανύποπτος ό κόσμος γέμισε την πλατεία.

Τότε έκλεισαν όλους τους άνδρες από 20 - 60 χρονών στο σχολείο κάπου 400 άνδρες και έδιωξαν τις γυναίκες, λέγοντας να πάνε να φέρουν φαγητό για τους άνδρες τους.

Οι Ιταλοί στρατιώτες άρχισαν αμέσως να λεηλατούν και να καινέ τα σπίτια της Περαχώρας.

Οι γυναίκες δεν τα έχασαν καθόλου. Με τις εμπρηστικές σκόνες, που έριχναν οι Ιταλοί έπαιρναν αμέσως φωτιά τα πελώρια αιωνόβια σπίτια της Ζαγοράς, γεμάτα λάδια, φουντούκια, καρύδια, αλεύρι, χόρτα για τα ζώα.

Οι γυναίκες όλες μαζί, μόλις έβλεπαν ένα σπίτι να παίρνει φωτιά έτρεχαν και το έσβηναν ρίχνοντας φτυαριές, φτυαριές το χιόνι πάνω στις φλόγες. Οι Ιταλοί τις έσπρωχναν, τις χτυπούσαν, τις έδιωχναν. Εκείνες, σαν θεριά, με τα μαλλιά τους σφικτά δεμένα με τα μαντήλια τους, για να μην πάρουν φωτιά υπερασπιζότανε τα σπίτια τους και τα νοικοκυρά τους. Οι δασκάλισσες τον χωριού και πολλές άλλες γυναίκες έπεσαν στα πόδια του Ιταλού στρατηγού και τον παρακαλούσαν να λυπηθεί το ανεύθυνο χωριό. Έτσι ό ηρωισμός και η αυτοθυσία των γυναικών έσωσε τη Ζαγορά και μόνο 80 σπίτια της Περαχώρας κάηκαν. Οι άμοιρες γυναίκες της Ζαγοράς, είδαν όλα τα μουλάρια τού χωριού να κουβαλούν στο Βόλο σαν πλιάτσικο τα κιλίμια τους, τα προικιά τους και τα ωραία υφαντά των Ζαγοριανών σπιτιών, που τα είχαν κάνει γενεές γυναικών με κόπο και δουλειά ασταμάτητη.

Οι 400 άνδρες ωδηγήθηκαν στις φυλακές τού Βόλου. Οκτώ από αυτούς τουφεκίσθηκαν, οι άλλοι απολύθηκαν ύστερα από μήνες.

Στο διάστημα αυτό οι γυναίκες της Ζαγοράς εργάσθηκαν ηρωικά στα κτήματα, για να θρέψουν τα παιδιά και τους φυλακισμένους άνδρες τους. Πεζοπορούσαν ώρες, να πάνε στο Βόλο, κουβαλώντας ψωμί και τρόφιμα στους φυλακισμένους. Νύχτα μέρα δούλευαν οι γυναίκες μόνες στα κτήματα. Πολλές φορές οι άμοιρες σκελετωμένες γυναίκες έπεφταν λιπόθυμες απ' την πείνα, γιατί το λίγο ψωμί πού εξοικονομούσαν προσπαθούσαν να το κρύψουν για τα παιδιά τους και για τούς φυλακισμένους άνδρες τους. Αυτής περνούσαν με λίγα χόρτα, λίγα χαμοκέρασα και λίγα τρυφερά βλαστάρια φτέρης, που τα τηγάνιζαν, για να ξεγελάσουν την πείνα τους.

Ηρωικές γυναικείες μορφές! Διερωτώμαι αλήθεια: Γιατί τα γυναικεία σωματεία της Ελλάδας δεν ύψωσαν κάποιο μνημείο εις μνήμην της σκελετωμένης και πεινασμένης Ελληνίδας γυναίκας, πού γύριζε στην κατοχή σ' όλους τούς δρόμους της Ελλάδας, για να εξοικονομήσει κάτι για το σπιτικό της, για τα παιδιά της, για τον άντρα της;

Μετά το κάψιμο τις Ζαγοράς, το Ιταλικό στρατηγείο διέταξε ν' αδειάσει όλο το χωριό.

Και οι Ζαγοριανοί σκόρπισαν όπου μπόρεσαν στα γειτονικά χωριά, κουβαλώντας μαζύ τους τρόφιμα, ρούχα, και ότι άλλο μπορούσαν.

Έτσι μερικοί Ζαγοριανοί κάτοικοι Αθηνών βρεθήκαμε στο Τρίκκερι, περιμένοντας εκεί άδεια των Ιταλικών αρχών του Βόλου να πάμε στην Αθήνα [...]

(Αντιγραφή σε μονοτονικό από τις σελ. 33-35)

Μια φωτογραφία- μια ιστορία...

(Αρχείο Τάσου Ράπτη)

Χθες (20-10-2016), παρουσιάστηκε στο Βόλο (με μεγάλη επιτυχία και εντυπωσιακή προσέλευση ακροατών) το αξιόλογο βιβλίο του Λεχωνίτη παλαίμαχου δημοσιογράφου Γιάννη Μαντίδη «ΣΟΦΙΚΑ ΤΟΠΑΛΗ- θηλιά στη μνήμη» 2016, των εκδόσεων HISTORIA.

Είναι ένα βιβλίο-ντοκουμέντο που αγωνιωδώς το αναμέναμε. Περιγράφει την τραγική ιστορία (και όχι μόνον)  των γυναικών (μητέρας Λουκίας και κόρης Σοφίας) Τοπάλη που απαγχονίστηκαν (μαζί με την Φιλίτσα Καλαβρού) στις 7-7-1944 στα Κ. Λεχώνια.

Από αυτό το εξαιρετικό βιβλίο (σελ. 180-181 & 183) είναι και το παρακάτω απόσπασμα (που συνδυάζεται με τη φωτογραφία) και (νομίζω) μας δίνει με την τελευταία φράση-απάντηση και το νόημα της Εθνικής Αντίστασης. 

Η φωτογραφία τραβηγμένη την ίδια εποχή στην περιοχή του (κάτω) Αϊ-Γιάννη που βρίσκεται πάνω στον παλιό δρόμο ανάμεσα, Αϊ-Γιώργη και Αϊ-Λαυρέντη όπου και οι πηγές (Κουφάλας) ύδρευσης και άρδευσης των χωριών Αϊ-Βλάση και Άνω Λεχωνίων. 

Εκεί ήταν και λειτουργούσε στα χρόνια της Αντίστασης νοσοκομείο των ανταρτών.  Από εκεί πέρασε κι ο τότε αγωνιστής  Γ. Τζουβάρας, που αναφέρεται στο κείμενο και που είναι ένας από τους τραυματίες. Στην άκρη αριστερά ο Νίκος Αρκουδογιάννης.

[…] Ο Γιώργος Τζοβάρας, αντάρτης στον 6ο λόχο του 54 Συντάγματος, πλήρωσε ακριβά τη συμμετοχή του στη μάχη των Κάτω Λεχωνίων. «Με λοχαγό τον Αργαλαστιώτη Δημήτρη Δάμτσα, που είχε και την ευθύνη της επιχείρησης, πήρε μέρος κι η διμοιρία μου στη μάχη. Την ίδια ώρα που κατέβαιναν οι άλλοι απ' το Βρύχωνα για ν’ ανατινάξουν του Καπότου, εμείς, καμιά τριανταριά, ακολουθήσαμε το ποταμάκι του δημοτικού σχολείου, για να κυκλώσουμε το σπίτι του Μίμη Κυριαζή, που μένανε οι Εασαδίτες. Είχαν προηγηθεί αντάρτες του Μηχανικού να βάλουν τα εκρηκτικά και να ναρκοθετήσουν και τον αμαξόδρομο, εκεί στην κούρμπα, μεταξύ γέφυρας του Βρύχωνα και του πεύκου του Μουστακαλή, για ν’ αποκόψουν την ενίσχυση των Γερμανών απ’ τη φρουρά της Αγριάς. Μαζί μου ήταν κι ένας λoχίας, ο Ζηργάνος, αδερφός του κολυμβητή, ένα γερό παλικάρι. Τους Εασαδίτες, όπως και τους Γερμανούς, τους πιάσαμε στον ύπνο. Και στα δυο σπίτια, την ίδια ώρα, μπαμ! Κι ενώ είχαμε μεγάλη επιτυχία, ο μόνος άτυχος ήμουνα εγώ. Μια ριπή Εασαδίτη απ’ το παράθυρο, θρυμμάτισε το δεξί μου πόδι. Με πήραν στην πλάτη οι αντάρτες και με κουβάλησαν ως τη Μεγασωτήρα, το εκκλησάκι του άνω μαχαλά. Εκεί μ’ αφήσανε με συντροφιά έναν αντάρτη απ’ το Καραμπάσι τον Νίκο Αρκουδογιάννη, ύστερα με μετέφεραν με ζώα στις Πινακάτες κι από κει στην Τσαγκαράδα. Αργότερα μου κόψανε το πόδι απ’ το μηρό. Είχε πάθει γάγγραινα..» […]

Οι αντάρτες δεν είχαν θύματα, μόνο έξι τραυματίες. Θύματα οι αντάρτες γίναν οι ίδιοι, αργότερα, όταν φύγαν οι Γερμανοί, μετά την «Απελευθέρωση». Όταν οι συνεργάτες του εχθρού γίνανε παρακράτος. Όπως μου αφηγήθηκαν ο Φιλοκτήμων Βογιατζής κι ο Γιώργος Τζοβάρας «μας πιάσανε, μας χτύπησαν απάνθρωπα και μάλιστα πρώην συναγωνιστές μας που γίναν Καλαμπαλίκηδες! Μας φυλάκιζαν, μας εξόριζαν, μας βασάνιζαν, μας σκότωναν για το «έγκλημά» μας. Ποιό; Ήμασταν στην Εθνική Αντίσταση! Κι αυτοί θέλαν να εξαφανίσουν ο,τιδήποτε τους θύμιζε Εθνική Αντίσταση»...

Ρώτησα αφελώς το Γιώργο Τζοβάρα:

«Δε μ’ λες κυρ Γιώργο: Γιατί σε βασανίζανε; Μήπως ήσουν κομμουνιστής;»

- «Τι μ’ λες κυρ Γιάνν’; Χαμπάρ’ δεν είχα από κομμουνισμό», απάντησε ο Τζοβάρας. Κι αμέσως μετά προσθέτει:

- «Όχι. Δεν ήμνα κομμουνιστής. Απελευθερωτής ήμνα. Καταλαβαίν'ς;»

------------------------------------------------------------------------

 [ Για τη μάχη  8 προς 9 Ιουλίου 1944  (μια μέρα μετά τον απαγχονισμό) στα Κάτω Λεχώνια. Δείτε (ΕΔΩ) ]

Περί Αγίου Γεωργίου Νηλείας

Ο Αϊ-Γιώργης, το ψηλότερα χτισμένο χωρό του Πηλίου, σύμφωνα με τα χειρόγραφα του Γεώργ. Παππόπουλου ή Παπούλια (1875-1955) που γεννήθηκε και έζησε στο χωριό, με τίτλο «Λεχώνια-Κανάλια-Άγιος Γεώργιος» Μελέτη τοπογραφική και ιστορική-1939.

Αυτά βρέθηκαν, αντιγράφτηκαν και δημοσιεύτηκαν από το γνωστό μας Κώστα Λιάπη, στο περιοδικό «ΒΙΓΛΑ» το 1996 και σε συνέχειες στα επόμενα τεύχη και έτη.

[...] Άγιος Γεώργιος 
Ότε τα προαναφερθέντα εγένοντο ενταύθα παρά των Τούρκων, τότε οι εκφυγόντες εκ του πολέμου και της μετοικεσίας μείναντες κάτοικοι της πόλεως των Λεχωνίων και αμφοτέρων των συνοικισμών, μη ανέχοντες τους Τούρκους μετεκομίσθησαν εν συννενοήσει πανοικί πέριξ της προειρημένης και κατεστραμμένης ιεράς μονής του αγίου μεγαλομάρτυρος Γεωργίου του τροπαιοφόρου, ένθα και ανευρέθη ως εκ θαύματος γενομένης ανασκαφής η εικών του αγίου Γεωργίου υπό των ερειπίων. Τότε ενταύθα παρ' αυτών εγένετο νέος συνοικισμός, επωνομάσαντες αυτόν «Άγιον Γεώργιον» και ανήγειραν ενοριακόν ναόν επί των ερειπίων αυτής (;), επ' ονόματι του αγίου Γεωργίου. Ούτος ο νέος συνοικισμός είχεν όλην την βόρειον περιφέρειαν του πρώην συνοικισμού Καναλίων.

Άγιος Γεώργιος - Θέση, αποστάσεις, πρόσοδοι 
Αύτη η ειρημένη κωμόπολις κείται μεταξύ Αγίου Λαυρεντίου και Πινακατών των κωμοπόλεων επί θέσεως τερπνοτάτου και ευαέρου (ύψος 600 μέτρα), κατάμεστος από πλείστα ύδατα μικρών και μεγάλων πηγών, έχει πάμπολλα οπωροφόρα δένδρα και προσοδοφόρα, έχει εκτεταμένον ελαιώνα μέχρι της του Παγασητικού κόλπου παραλίας, το σπουδαιότερον προϊόν των κατοίκων, και επίσης αρκετούς αμπελώνας. έχει οικίας νέας και μεγαλοπρεπώς ωκοδομημένας, έχει αρκετάς γαίας καλλιεργησίμους και προσοδοφόρους, ύδατα άφθονα εις διαφόρους διασκορπισμένας πηγάς προς άρδευσιν, ως και εξάγει διάφορα προϊόντα, έλαιον. ελαίας βρωσίμους (το πρώτιστον), οίνον εξαίρετον, μήλα άφθονα και πλείστα όσα, ως εκ τούτων οι εγκάτοικοι ζώσι πλουσίως, διότι απέναντι του πληθυσμού η περιφέρεια είναι τριπλασία. Άνωθεν της κωμοπόλεως υψώνεται μία από τας υψηλοτέρας κορυφάς του Πηλίου, ύψος 1451 μέτρα, ονομαζομένη Σχιτσεραύλι είναι το σχήμα αυτής κωνοειδές και περιβάλλεται πανταχόθεν υπό κρημνών και πελωρίων βράχων καθιστώντας την άνοδον δύσκολον. Εκ της κωμοπόλεως Αγίου Γεωργίου, το Σχιτσεραύλι απέχει δύο ώρας, είναι δε η περιφέρεια της κωμοπόλεως και όπισθεν ακόμη της κορυφής.
Ο Άγιος Λαυρέντιος απέχει μίαν ώραν και εν τέταρτον, αι Πινακάται μίαν ώραν, το Καραμπάσιον μισήν ώραν εξ αμφοτέρων των κωμοπόλεων, εις το μέσον των αποστάσεων είναι τα όρια της περιφερείας της κωμοπόλεως. Ως προς την θάλασσαν απέχει μίαν ώραν και εν τέταρτον• άπασα αύτη η περιφέρεια είναι ο εκτεταμένος ελαιών της κωμοπόλέως, ως προσεχώς θα είπωμεν αρκετά [...]

Φωνή εκ Πηλίου -1885

Τον Απρίλιο του 1885 έγιναν βουλευτικές εκλογές. 

Οι αντιπολιτευόμενοι (τον Τρικούπη) υποψήφιοι βουλευτές (με τον Θεοδ. Δηλιγιάννη) στο Βόλο και το Πήλιο ήταν οι: Ιωάννης Τζιώτης -πρ. πρέσβης της Ελλάδας στο Βόλο επί Τουρκοκρατίας και Έπαρχος μετά την προσάρτηση , Νικ. Σχινάς –Ταγματάρχης Μηχανικού, Ζήσιμος Μπασδέκης Μοίραρχος Χωροφυλακής, Γ. Ν. Φιλάρετος αξιωματικός Χωροφυλακής – ως ανεξάρτητος, Χρήστος Βαρλαμίδης, Ιωάννης Τσιακατούρης. 

Τέλος, υποψήφιος ήταν και ο Κων-νος Δ. Ζαμανούδης ή Παππακώστας γιατρός, από τον Άγιο Λαυρέντιο πληρεξούσιος και μέλος της Προσωρινής Κυβερνήσεως στην εξέγερση του 1878, που συνήλθε στην Πορταριά. 

Τότε επικράτησε ο Θ. Δηλιγιάννης και εκλέχτηκαν οι Ιωάν. Καρτάλης, Νικόλαος Αξελός, Ζήσης. Χατζηκυτιλής, Άγγελος. Αγγελίδης, Ευστάθιος Ιωαννίδης και Γεώργ. Ν. Φιλάρετος. 

Ο Κ. Ζαμανούδης ήρθε προτελευταίος με 2774 ψήφους.    

Αυτός έγραψε τότε και το παρακάτω «δημώδες ποίημα» που (αν εξαιρέσουμε τα «παρακάλια» στο βασιλιά) θα μπορούσε να είχε γραφτεί σήμερα. 

Τίποτα (εκτός από την εποχή-δυστυχώς)  δεν άλλαξε !

----------------------------------------------------------------------------------- 

«Το εξής δημώδες ποίημα(*), λίαν πιστώς εικονίζον την ελεεινήν και αξιοδάκρυτον του λαού κατάστασιν, την δημιουργηθείσαν παρά της εθνοκτόνου Κυβερνήσεως Τρικούπη, και αληθή πόνον ψυχής εκφράζον, εδόθη ημίν προς δημοσίευσιν :

ΦΩΝΗ  ΕΚ  ΤΟΥ  ΠΗΛΙΟΥ

Πρέπει να σκούζουν ‘ς τη Βουλή στ’ αυτιά του Βασιλιά μας

«Με αίματ’ αγοράσαμε ημείς τη λευθεριά μας

Την αγαπάμε το λοιπόν ίσια με τα παιδιά μας .

Κ’ όταν πληγώνουνε αυτήν, πληγώνετ’ η καρδιά μας».

Πληγώνουνε τη λευθεριά οι άνισοι οι φόροι

Που καταπνίγονται ’ς αυτούς παντός φτωχού οι πόροι.

Πληρόνω επιτήδευμα χωρίς να το ασκήσω,

Πληρόνω ’ς άλλους γεύματα χωρίς να γευματίσω.

Πληρόνω για το σπήτι μου, που σκέπει τα παιδιά μου, Πληρόνει η καλύβα μου, που κρύβω τα τσαπχιά μου.

Πληρόνουν τα χεράκια μου που πιάνουν το δικέλλι,

Πληρώνω για την κόπρον μου που φέρνω εις τ’ αμπέλι.

Πληρόνει και ο όνος μου που φέρνει τους καρπούς μου

Απ’ το όρος το τραχύ που σκάπτω τους αγρούς μου.

Πληρόνω εδώ, πληρόνω ’κει, πληρόνω κάθε ’μέρα

Αι πληρωμαί με καταντούν ’ς αν φύλλο στον αέρα

Και γίνομαι πεντάφτωχος, πεινάνε τα παιδιά μου

Και να χαρή την λευθεριά δεν ευκαιρεί η καρδιά μου.

Δος προσοχήν, ω, Βασιλεύ, επί του υπουργού σου,

Κλαίει και τρέμει η καρδιά τού προσφιλούς λαού Σου.

Μη βλέπετε τον πλούσιον, μη βλέπετε τας πόλεις,

Ιδέ και ’μας εις τα χωριά και εις τας κωμοπόλεις.

Ασβέστην, ξύλα, κάρβουνα ’ς την πόλιν αγοράζω

Τους θάμνους μου, τα φρύγανα ποσώς δεν τα πειράζω...

Με καταγέλλ’ ο Δήμαρχος, ακούει ο Δασονόμος

Κι αμέσως εφαρμόζεται του Δράκοντος ο νόμος...

Δος προσοχήν, ω Βασιλεύ επί του υπουργού Σου

Και άλλαξε, για το Θεό, την τύχην του λαού Σου.

Εν Αγίω Λαυρεντίω, Ιανουάριος του 1885.

Π. ΚΩΣΤΑΣ ΙΑΤΡΟΥ.»

(*) Το ποίημα πρωτοδημοσιεύτηκε στην αθηναϊκή εφημερίδα Ο ΕΣΠΕΡΟΣ στις 28-1-1885. Το ίδιο ποίημα ανατυπώθηκε στο βολιώτικο ΕΘΝΙΚΟΝ ΜΕΓΑΛΕΙΟΝ στις 16-3-1885 για προεκλογικούς λόγους.

 (Αντιγραφή σε μονοτονικό)

Άνω & Κάτω Λεχώνια

Τα Άνω & Κάτω Λεχώνια όπως μας τα παρουσιάζει ο Γιώργος Ζαχαρίου στο βιβλίο του «Σελίδες από τη  Ιστορία της Μαγνησίας» Βόλος 1994, Εκδόσεις Κώδικας.

Είναι μια ακόμη καταγραφή των Λεχωνίων με τα στοιχεία που παρουσιάζονται να υπάρχουν όλα  διάσπαρτα στο παρόν ιστολόγιο. Ωστόσο στο παρακάτω κείμενο είναι μαζεμένα.  

ΑΝΩ ΚΑΙ ΚΑΤΩ ΛΕΧΩΝΙΑ

Τα Λεχώνια (Άνω) και Κάτω) είναι απ’ τα πια εύφορα χωριά του Πηλίου κι ένας πραγματικός ανθόκηπος όλο σχεδόν το χρόνο.

Κατά μία εκδοχή, η ονομασία Λεχώνια προέρχεται απ' τις λέξεις λεχώ- λεχώνα και έχει σχέση με την πλούσια παραγωγή της περιοχής. Το ήπιο κλίμα, τα πολλά νερά και κυρίως ότι ο τόπος είναι εξαιρετικά γόνιμος, κάνουν την περιοχή των Λεχωνίων παραγωγική όλο το χρόνο, όπως παραγωγική θεωρείται ότι είναι και η λεχώνα γυναίκα.

Υπάρχουν, όμως, κι άλλες εκδοχές σχετικά με την ονομασία. Συγκεκριμένα απ' τον ιστορικό Νικ. Γιαννόπουλο και τον Βολιώτη δικηγόρο Γεώρ. Χατζηκώστα διατυπώθηκε η εκδοχή, ότι η ονομασία Λεχώνια έχει σχέση με την αρχαία Μηθώνη ή Μεθώνη που υπήρχε στην περιοχή των Λεχωνίωv και είχε κτισθεί πάνω στο λόφο Νεβεστίκι¹ (σημερινή τοποθεσία Παλιόκαστρο). Συγκεκριμένα ο δικηγόρος Γ. Χατζηκώστας σε διάλεξη που έδωσε στις 30.10.1957 στην Αθήνα στην αίθουσα του Φιλολογικού Συλλόγου «Ο Παρνασσός» ανέφερε. ότι η «παραφθορά τοπωνυμίων κατά τε τον μεσαίωνα και την τουρκοκρατίαν της Ελλάδος ήτο αφάνταστος καθώς και η μεταβολή του γένους αυτών. Εις την Μεθώνην αντικατεστάθησαν το σύμφωνα -μ δια του -λ και το -β δια του -χ, ούτω δε πως η Μηθώνη ή Μεθώνη μετεπλάσθη εις Λιχώνι ή λεχούνι και εν συνεχεία μετήλλαξε και το γένος από θηλυκού εις ουδέτερον».

Την παραπάνω άποψη αντέκρουσε ο Γ. Κορδάτος. ο οποίος στο βιβλίο του Ιστορία της επαρχίας Βόλου και Αγιάς (σελ. 286-287) γράφει μεταξύ άλλων: «Και η ονομασία Λεχώνια δεν είναι ελληνική. Λεχώνια είναι σλαβικό τοπωνύμιο Lech στα σλαβικά σημαίνει πεδινός. Έτσι, παλαιότερα. ονομάστηκαν οι Πολωνοί γιατί κατοικούσαν τη Λεχία (πεδιάδα). Ο Γιαννόπουλος παραδέχεται πως το αρχικό ήταν Λεχώνη και επειδή ήταν δυο συνοικισμοί έγινε Λεχώνια. Ο ίδιος λίγο αργότερα υποστήριξε πως το τοπωνύμιο Λεχώνη ήταν παραφθαρμένο το όνομα της αρχαίας μαγνητικής πόλης Μεθώνη. Η γνώμη αυτή μου φαίνεται πολύ μπόσικη. Το Μεθώνη να γίνει Λεχώνη (αν και δεν είμαι γλωσσολόγος), μου φαίνεται αδύνατο. Όσο ξέρω, κανένας απ τους ειδικούς δε συμφώνησε με τον Γιαννόπουλο.

Στο Μεσαίωνα οι κάτοικοι εγκατέλειψαν τον οικισμό ο οποίος είχε δημιουργηθεί στην παραλία εξ αιτίας των πειρατών και δημιούργησαν νέο ανάμεσα στα Άνω και Κάτω Λεχώνια². Ο οικισμός αυτός υπήρχε και κατά τη βυζαντινή εποχή, όπως δε αναφέρεται ήταν σημαντικός. Στα 1259, τα Λεχώνια δόθηκαν απ’ τον βυζαντινό ηγεμόνα Μιχαήλ Β. Παλαιολόγο ως προίκα στην κόρη τον Άννα, όταν την πάντρεψε με τον φράγκο ηγεμόνα της Αχαΐας Βιλεαρδουίνο. Στα 1278 τα Λεχώνια αναφέρονται σε βενετικά πειρατικά έγγραφα και στα 1325 ως ιδιοκτησία των Μαλιασσηνών.  Απ’ αυτούς περιήλθαν στους Καταλανούς. Μετά το 1665 εγκαταστάθηκαν στην περιοχή των Λεχωνίων Τούρκοι οι οποίοι είχαν έλθει απ’ τη Σκιάθο και τα Λεχώνια έγιναν τουρκοχώρι και παρέμειναν τουρκοχώρι μέχρι και το 1881. Οι Τούρκοι έκτισαν καινούργια σπήτια και τζαμιά καθώς και ξενώνα. «όπου μπορούσαν να μένουν ένα μερόνυχτο οι διαβατικοί και να τραφούν αυτοί και τα υποζύγιά τους».

Στα 1791  Δημητριείς γράφουν ότι τα Λεχώνια κατοικούνταν από Τούρκους και Έλληνες «που ήταν εργάτες της γης και τόπον ιδικό τους δεν έχουν» Και συνεχίζουν ... «η χώρα  είναι εκεί οπού τελειόνει η πεδιάδα και αρχίζουν οι πρόποδες του Πηλίου διηρημένη εις Πέρα και εις Δώθε Λεχώνια . Και τα δύο μέρη είναι ωραιότατα, κατάρρυτα από νερά, δένδρα  στολισμένα με σπίτια υψηλά και όμορφα κατάφυτα από κάρπιμα δένδρα και από λεύκαις υψηλόταταις. είναι σαν δύο παράδεισοι χαριέστατοι»  (Γεωγραφία Νεωτερική, σελ, 112).

Όπως γράφει στα 1809 ο άγγλος περιηγητής Γουλιέλμος Λήκ. Τα Λεχώνια τότε είχαν  400 σπίτια. Περισσότερα, όμως για τα Λεχώνια γράφει στα 1815 ο Αργ. Φιλιππίδης: «τα Λεχόνια είναι χωρισμένα εις δύο, και ονομάζονται  Λεχόνια ναι δώθε Λεχώνια. Τόπος χαριέστατος, ο πλέον καλύτερος της Δημητριάδος. Από μακριά Φαίνονται τη αληθεία ωσάν δύο Παράδεισοι στολισμένοι. Πότε; Τον Φεβρουάριου, όταν ανοίγουν τα άνθη των αστρικών. επειδή είναι γεμάτα από κάθε πωρικόν. Από αυτά παίρνουν πολλά χρήματα. Φορτώνουν μήλα, καράβια απ εδώ, ναι πηγαίνουν για το Μισίρι (Αίγυπτο). Έχουν τα δυο υπέρ τα εξήντα σπήτια, όλο πύργοι τρίπατοι και δίπατοι όλοι ασβεστωμένοι οι κατοικούντες εδώ είναι τούρκοι είναι όμως ήμεροι. Την γλώσσαν τους την γονικήν δεν ομιλούν, αλλά όλο Ρωμαίικα. Έχουν δύο τζαμιά και μετζίτι, έχουν δύο καφενέδες. Εδώ γίνεται μάθε Τρίτη ένα παζαράκι, και το λέγουν σαλή-παζάρι». Και συνεχίζει: «Εδώ μέσα είναι και έως σαράντα φαμελιαίς χριστιανοί, οίτινες και είναι κολλίγοι όλοι των τουρκών, οπού δουλεύουν τα χωράφια των και μπαχτζέδες των. Έχουν και εκκλησία, επ’ ονόματι της Μεταμορφώσεως, και ιερέα εντόπιον οπού τους αγιάζει. Μέσα εις τα Λεχώνια περνούν το καλοκαίρι δύο νερά αρκετά και με αυτά ποτίζουν όλην την γη τους, και δεν αστοχούν εδώ βάζουν μποστάνια, καρπούζια, πεπόνια και άλλα, και γίνονται είκοσιν ημέραις μπροστά από κάθε τόσον» (Γεωγραφία Μερική, σ. 165-166).

Ο Γάλλος περιηγητής Μεζιέρ, όταν περιόδευσε το Πήλιο γύρω στα 1850, βρήκε τα Λεχώνια σε παρακμή. «Από τον καιρό της επανάστασης του 1821, πολλοί από τους Τούρκους ξαναγύρισαν στο Βόλο και σήμερα δεν απομένουν στα Λεχώνια παρά καμμιά πενηνταριά Μουσουλμάνοι. Φτάνουν όμως αυτοί για να δώσουν στο χωριό την όψη της αθλιότητας. Όλα καταρρέουν ανάμεσα στα χέρια των Τούρκων. Τα σπίτια γκρεμίζονται. Τα παράσιτα φυτά πληθαίνουν μέσα στους κήπους και πνίγουν τις καλλιέργειες. Ακόμα και ο μιναρές, κι αυτός ραγισμένος είναι σαν η θρησκεία παίρνει μέρος στη γενική αυτή κατάρρευση. Στους δρόμους ανταμώνει κανείς σκλάβους μαύρους, κουρελήδες, που τυλίγονται μέσα στη σχισμένη γκελεμπία τους και γλυστρούν τοίχο-τοίχο για ν’ αποφύγουν κάθε επαφή με τους ξένους, ενώ οι ελληνίδες γυναίκες γνέθουν ήσυχα καθισμένες στις πόρτες, ανάμεσα στην πολυάριθμη οικογένειά τους. Αν δεν υπήρχαν έλληνες στα Λεχώνια, η πεδιάδα αυτή, με την πολύ μεγάλη ευφορία της, σκεπασμένη από αμπέλια. μουριές, συκιές, θα ήταν από χρόνια τώρα χερσόνησος και βάλτος, όπως ένα μεγάλο μέρος της Θεσσαλίας».

Ο Δωρόθεος Σχολάριος μετά από λίγα χρόνια γράφει, ότι στο χωριό υπήρχαν 475 έλληνες και περί τους 100 οθωμανοί. Στα 1860 υπήρχαν στα Άνω και Κάτω Λεχώνια 475 κάτοικοι και στα 1920 1660. Ο ναός τον Αγίου Γεωργίου Κάτω Λεχωνίων εγκαινιάστηκε απ’ τον Μητροπολίτη Γερμανό Μαυρομμάτη στα 1910. Την ίδια χρονιά εγκαινιάστηκε και η εκκλησία τον Αγίου Αθανασίου των Άνω Λεχωνίων.

Τα Κάτω Λεχώνια απ’ το 1881 μέχρι το 1912, ήταν η έδρα του Δήμου Νηλείας, στον οποίο υπάγονταν τα Άνω Λεχώνια, Άγιος Γεώργιος, Άγιος Λαυρέντιος, Άγιος Βλάσιος και Δράκια. Το 1920 οι κάτοικοι των Κάτω Λεχωνίων ανέρχονταν σε 873, το 1928 σε 1071, το 1940 σε 1213, το 1951 σε 1120, το 1961 σε 1 189, το 1981 σε 1344 και το 1991 σε 1491.

Πρώτος πρόεδρος Κοινότητος Κάτω Λεχωνίων Ηλ. Σωτηρόπουλος.

Άνω Λεχώνια: Στα 1920 οι κάτοικοι ανέρχονταν σε 744 (Πλατανίδια 43), στα 1928 Άνω Λεχώνια β90 (Πλατανίδια 178), στα 1940 σε 1233, στα 1951 σε 1244, στα 1961 σε 1186 (Πλατανίδια 196), στα 1981 σε 1335 και το 1991 σε 1100.

Οικισμοί των Άνω Λεχωνίων

Πλατανάκια (Πλατανίδια): Η ονομασία δόθηκε απ' τα μικρά πλατάνια, του υπήρχαν στην περιοχή. Στα 1860 - όπως γράφει ο Εσφιγμενίτης - η περιοχή ήταν έλος και ανήκε σε κατοίκους του Αγίου Βλασίου. Η αποξήρανση του έλους άρχισε «αφ’ ότου ο μακαρίτης Γιαννιός Αλπάκης ωκοδόμησε μονώροφον οικίαν και οι υιοί αυτού Κων/νος και Νικόλαος ανώρυξαν πραγματικόν αρτεσιανόν φρέαρ δι ού αεωάως ανέρχεται και αναβλύζει άνευ αντλίας ύδωρ άφθονον». Κάτοικοι 169.

Λωτός: Η ονομασία δόθηκε από ένα δένδρο λωτού, που ξεχώριζε στην περιοχή. Κάτοικοι 70.

Οικισμός Κάτω Λεχωνίων Άγιος Μηνάς: Η ονομασία δόθηκε από εικονοστάσι του υπάρχει στον οικισμό. Κάτοικοι 8.

----------------------------------------------

1.  Πολλοί ιστορικοί και αρχαιολόγοι τοποθετούν στο Νεβεστίκι τη Μαγνητική Νήλεια. Για το λόγο αυτό δόθηκε και η ονομασία Δήμος Νηλείας στο Δήμο που σχηματίστηκε απ’ τα Λεχώνια και τα άλλα γύρω χωριά.

2.  Όπως γράφει ο Κορδάτος (Ιστορία της επαρχίας Βόλου και Αγίας 1960, σελ.287) «ενώ για την πριν από την τουρκική κατάχτηση εποχή ξέρουμε πολλά πράγματα για την ιστορία τον χωριού αυτού, για τα πρώτα χρόνια της τουρκοκρατίας δε σώθηκαν πηγές. Ξέρουμε όμως, πως οι Τούρκοι εξαρχής κατοικήσανε στο μέρος αυτό και έτσι είναι σχεδόν το μόνο χωριό του Πηλίου που έγινε τουρκοχώρι. Κι αυτό γιατί η γη του είναι κάμπος και εύφορη και ακόμα, γιατί ως την ημέρα που ήρθαν οι Τούρκοι ήταν φέουδο των Βενετσάνων. Έτσι δημεύτηκε όλη του η ιδιοχτησία, γιατί και χαρακτηρίστηκε αδέσποτη, μια που οι Βενετσάνοι έφυγαν ή αντιστάθηκαν στους Τούρκους».

Ο Χόρτος

Ο Χόρτος της Αργαλαστής

Ένα όμορφο κείμενο του Δημήτρη Λαμπαδάρη (*)

[ Το φθινόπωρο έπεφτε γλυκό, μελαγχολικό, καθώς οδεύαμε προς το απάνεμο επίνειο της Αργαλαστής, το Χόρτο. Κρυμμένος σε μια ήσυχη αγκαλιά του Παγασητικού, στο Ν. Πήλιο, ο Χόρτος δε θέλησε την άπλα και την απεραντοσύνη που υπογραμμίζουν την παρουσία των άλλων καλοκαιρινών θερέτρων. Προτίμησε να μείνει για πολύν καιρό κτήμα των λίγων, αλλά εκλεκτών. Μοναδική πρόσβαση παλιότερα των πλεούμενων προς το νότιο τμήμα του Παγασητικού, ο κολπίσκος τον Χόρτου. Ώσπου τον ξετρύπωσε η ρόδα και τον έκανε χαρά και απόλαυση των περαστικών και των εκδρομέων. Ιαχές χαράς και ενθουσιασμού δονούν τη θεϊκή γαλήνη του τοπίου, για τη χρυσοκίτρινη αμμουδιά στις μικρές τερπνές αγκαλιές. Τι υπέροχος συνδυασμός!  Τι ευάρμονη ζεύξη! Βουνό και θάλασσα, θάλασσα και αμμουδιά, πράσινο και γαλάζιο. Ένας γοητευτικός πίνακας ζωγραφισμένος από κάποιο επιδέξιο χέρι. Το χέρι του Πλάστη!

Μαλακή η λοφοσειρά της Αργαλαστής, φτάνει στα Μετοχίτικα και χωρίζεται στα δυο. Ασημοπράσινα τ’ αντερείσματα κατεβαίνουν ομαλά προς τη θάλασσα κι ανοίγουν σχηματίζοντας την αγκαλιά του Χόρτου. Χαίρεσαι από ψηλά το θέαμα καθώς κατηφορίζεις με το αυτοκίνητο ανάμεσα στους ελαιώνες, που μια χάνονται από τα μάτια σου και μια ξανάρχονται μπροστά σου, ενώ κοντεύει ολόστροφος ο δρόμος προς την παραλία.

Κι όταν φτάσεις, ο Χόρτος λες και ζωντάνεψε, σε γοητευτική σειρήνα, σ’ αιχμαλωτίζει. Από το Φλεβάρη ακόμη κάνει έντονη την παρουσία του. Μοσχομύριστος για τα «δακράκια» του έρχεται πρώτος στην ευωδιά. Ζεστό το τοπίο ξυπνάει νωρίς από τη χειμωνιάτικη νάρκη. Μοσχοβολούν οι πορτοκαλιές του Απριλομάη, ενώ γιγαντώνεται το πράσινο αυτή την εποχή. Γάργαρα τα νερά κελαρύζουν ανάμεσα στις μολόχες και τα πολυτρίχια, ενώ τα αηδόνια γοητευμένα στην ολόδροση ρεματιά στέλνουν μερόνυχτα τις ολόγλυκες νότες τους στο άπειρο.

Δυο ολοπράσινες μύτες της γης, ζερβόδεξα χωμένες στη θάλασσα και γαρνιρισμένες με την κάτασπρη δαντέλα των βράχων, κρύβουν το Χόρτο απ' τα λαίμαργα μάτια των γειτόνων, λες και είναι πρωτόβγαλτη παρθένα που παίρνει το λουτρό της. Κι αυτός κρύβει τις χάρες του από τους γειτόνους και τις σκορπάει αφειδώλευτα σ’ όσους του χαρίζουν την αποκλειστικότητα. Θέλει τους επισκέπτες ολότελα δικούς του. Αφοσιωμένους αποκλειστικά σ’ αυτόν. Έτσι τον χαίρονται οι μόνιμοι κάτοικοί του, αλλά και οι παραθεριστές του που τον ζουν και τον απολαμβάνουν ολόκληρο το καλοκαίρι και το φθινόπωρο ακόμα, με τα όμορφα σπίτια του, τα θαυμάσια καταλύματα και το μικρό θαλασσινό κανάλι στη μέση, που εξασφαλίζει μια κάποια βενετσιάνικη όψη. Τα τελευταία μάλιστα χρόνια η αξιόλογη κουλτούρα, όλο και ξανοίγεται σε ευρύτερους κύκλους. Μοναδικές οι πνευματικές και καλλιτεχνικές εκδηλώσεις που πραγματοποιούνται κάθε καλοκαίρι. Μια όαση ψυχικής ευφορίας μέσα στα ξεφωνητά της καλοκαιρινής εκδρομικής θύελλας.

Και καθώς κάθεσαι στην παραλία αντικρίζεις πάντοτε στο βάθος πριονιστά να λογχίζει τον ουρανό και να διαγράφει τη ζωγραφική σιλουέτα του, το βουνό Τισαίο, το Σαρακήνικο, κατά τη λαϊκή έκφραση. Μπροστά σου φιγουράρει το νησί ο Αλατάς με το μοναστήρι των Αγίων Σαράντα, η Πρασούδα με το μοναστήρι της Ζωοδόχου Πηγής, δίπλα η Παναγιά που γιορτάζει στις 8 Σεπτεμβρίου, το Γλαρονήσι κι άλλα μικρά ερημόνησα. Όλα τους βαλμένα με αριστοτεχνική διάταξη συνδυάζονται με τις φιορδίσιες πτυχές της παραλίας του Ν. Πηλίου και σχηματίζουν ένα μοναδικό και σπάνιο νορβηγικό τοπίο. Κι η θάλασσα η ολογάλαζη, η ατλαζένια, ημερωμένη και γλυκιά σε μαγνητίζει. Ξαπλώνεις πάνω της και αφήνεσαι στην αγκαλιά της να σε χαϊδέψει απαλά, να σε λικνίζει και να σε νανουρίσει.

Σαν άλλη Κίρκη ο Χόρτος κρατάει τους αφοσιωμένους επισκέπτες κοντά του. Και χρειάζεται η νοσταλγία ενός Οδυσσέα για να ξεμπλέξεις από τα δίχτυα του. Αλλιώς μένεις παντοτινά μαζί του έστω και νοερά. ]

----------------------------------------------------------

(*)  Δημήτρης Λαμπαδάρης (1923 - 1999): Καταξιωμένος πηλιορείτης εκπαιδευτικός και λαμπρός πνευματικός άνθρωπος και πηλιολάτρης με πλούσιο συγγραφικό έργο. Έχει γράψει γύρω στα 15 βιβλία με περιεχόμενο εκπαιδευτικό, ιστορικολαογραφικό και ταξιδιωτικό και πάμπολλα άρθρα σ’ εφημερίδες και περιοδικά με πανελλήνια εμβέλεια, ενώ επίσης έχει λάβει μέρος ως εισηγητής σε δεκάδες συνέδρια, συμπόσια και ημερίδες, που είχαν ως αντικείμενο την εκπαίδευση, την ιστορία και τον πολιτισμό.

---  Κέιμενο από το ΜΑΓΝΗΣΙΑ, ΕΚΠΟΛ-ΝΑΜ,  τχ 3, Νοέμβριος 2004
---  Φωτογραφίες αντιγραφή από το fb και τη " Η ΜΝΗΜΗ ΤΟΥ ΧΟΡΤΟΥ" .

Το ολοκαύτωμα των Μηλεών το 1943

Μια ακόμη μαύρη σελίδα στην Τοπική μας Ιστορία...

ΤΟ ΟΛΟΚΑΥΤΩΜΑ ΤΩΝ ΜΗΛΕΩΝ  της Δευτέρας 4 Οκτωβρίου του 1943.

[…] Αφού οι Γερμανοί επεβλήθησαν απολύτως εντός του Βόλου και επεξέτειναν την δραστηριότητά των εις όλην την δυτικήν πλευράν του Πηλίου, κατά τρόπον μάλλον αποτελεσματικόν, ήρχισαν να στρέφουν την προσοχήν των προς το Νότιον Πήλιον.

Εν τω μεταξύ διά το τελευταίον δεκαήμερον του Σεπτεμβρίου 1943 ο ταγματάρχης διοικητής των Ες - Ες  Ρίκερτ εκάλεσαν εις Βόλον όλους τους δημοσίους υπαλλήλους τις περιοχής διά να ομιλήση προς αυτούς. Ο Ρίκερτ ένα 24ωρον προτού έλθη η ημέρα της συγκεντρώσεως των υπαλλήλων, έχων πληροφορίας ότι εις τις Μηλιές ήσαν μονίμως εγκατεστημένοι αντάρτες, διέταξε μηχανοκίνητον τμήμα τής υπ’ αυτόν δυνάμεως να διενεργήση εκκαθαριστικήν επιχείρησιν. Η μετάβασις των Γερμανών προς Μηλιές εγένετο διά του Δέλτα Αργαλαστής- Νεοχωρίου διότι η γέφυρα εντεύθεν των Μηλεών επί της οδού προς Βόλον είχεν ανατιναχθή υπό των ανταρτών και ήτο αδύνατος η διέλευσις αυτοκινήτων.

Περί της κινήσεως όμως αυτής των Γερμανών επληροφορήθησαν άμεσως οι αντάρται, οι οποίοι και έσπευσαν να ενεδρεύσουν ανατολικώς των Μηλεών επί της θέσεως «Μπακίνια», η οποία δεσπόζει της οδού. Η γερμανική φάλαγξ απετελείτο από σαράντα περίπου αυτοκίνητα.

Μετά παρέλευσιν ώρας περίπου ενεφανίσθη επί του δρόμου ένα μικρό γερμανικό αυτοκίνητο, επί του οποίου επέβαινον ο ταγματάρχης διοικητής της φάλαγγος και ένας λοχίας. Μόλις αυτό επλησίασε εδέχθη πυκνά πυρά των ανταρτών. Οι δύο Γερμανοί κατέρχονται του αυτοκινήτου και εκτοξεύουν αμέσως φωτοβολίδας, ζητούντες ενίσχυσιν. Αμέσως όμως οι δύο αντάρται επιτίθενται εναντίον των και τους τραυματίζουν βαρέως. Προηγήθη πάλη κατά την οποίαν τραυματίζονται θανασίμως και οι εφορμήσαντες αντάρται. Ο ταγματάρχης και ο λοχίας, παρά τα τραύματά των κατορθώνουν και σύρονται εις πυκνούς παρακειμένους θάμνους, όπου εκρύβησαν εν αναμονή της φάλαγγος. Αυτή ωστόσον, λόγω βλάβης ενός προπορευομένου αυτοκινήτου, το οποίον εφρασε τον δρόμον καθυστερεί. Όταν δε τελικώς εκινήθη και έφθασεν εις τον τόπον της συμπλοκής δεν εύρεν εκεί τον διοικητήν της και τον λοχίαν. 

Τους ανεζήτησαν οι Γερμανοί αλλά ματαίως. Διότι και οι δύο είχαν καταφύγει εντός μικρής σπηλιάς, όπου και εξέπνευσαν.

Ολόκληρος η δύναμις της φάλαγγος ενεργεί τώρα ευρείαν αναζήτησιν. Ψάχνουν παντού οι άνδρες των Ες - Ες, ενώ ταυτοχρόνως πολυβολούν προς πάσαν κατεύθυνσιν αδιακρίτως. Από αδέσποτη δε σφαίρα εφονεύθη κατά την ημέραν εκείνην ο εκ Μηλεών Χατζηγιάννης, επιβαίνων του ζώου του.

Μετά την συμπλοκήν οι αντάρται αποσύρονται και οι Γερμανοί κατορθώνουν περί την 5ην απογευματινήν της Κυριακής 25ης Σεπτεμβρίου 1943 να εισέλθουν εις Μηλιές. Συλλαμβάνουν όσους εκ των κατοίκων ευρίσκοντο εις την πλατείαν.

Την νύκτα οι Γερμανοί παρέμειναν εντός των Μηλεών. Είχον την εντύπωσιν ότι ο ταγματάρχης και ο λοχίας των ήσαν εν ζωή. Το πρωί της Δευτέρας επαναλαμβάνουν τας αναζητήσεις. Άκαρποι όμως και αυταί. Τότε αποστέλλουν προς τους αντάρτας ως αγγελιοφόρον τον αγροφύλακα και ζητούν διαπραγματεύσεις διά την απελευθέρωσιν των δύο αιχμαλώτων. Ο αγροφύλαξ φυσικά δεν έπέστρεψεν, αλλ’ οι Γερμανοί επιμένουν και στέλνουν την Τρίτην, Τετάρτην και Πέμπτην νέους αγγελιαφόρους. Προσφέρουν ανταλλάγματα προς τους αντάρτας διά την απόδοσιν των αιχμαλώτων, ως ενόμιζον, βαθμοφόρων των.

Αλλά και οι αποσταλέντες αγγελιοφόροι δέν έπέστρεψαν εις τις Μηλιές. Εφοβήθησαν διά την περαιτέρω εξέλιξιν των γεγονότων άπαξ ο ταγματάρχης και ο λοχίας των Γερμανών δεν ανευρίσκοντο και επροτίμησαν να παραμείνουν μακράν από το χωριό.

Οι Γερμανοί μετά από τόσην άκαρπον αναζήτησιν, εγκαταλείπουν την πρωΐαν της Παρασκευής 1ης Οκτωβρίου τις Μηλιές έχοντες μαζύ των ως ομήρους 13 κατοίκους του χωρίου και επιστρέφουν εις τον Βόλον.

Μένεα πνέων ο φοβερός φρούραρχος Ρίκερτ διά την εξαφάνισιν του συναδέλφου του ταγματάρχου και του λοχίου αποφασίζει την λήψιν αμέσων και δραστικών μέτρων ώστε να εκβιάση απελευθέρωσιν των γερμανών αιχμαλώτων.

Ούτω καλεί εις την Λέσχην της «Εξωραϊστικής» όπου εν τω μεταξύ είχε εγκαταστήσει την διοίκησίν του, τους εκπροσώπους των διαφόρων άρχων της πόλεως. Αυτοί ήταν οι Ιωάννης Πανταζίδης, νομάρχης, Νικόλαος Σαράτσης, δήμαρχος, Φλωρογούλας, εισαγγελεύς, Αλέξανδρος Μέρος, διευθυντής του «Ταχυδρόμου», Τάκης Οικονομάκης, διευθυντής της «Θεσσαλίας», Σωκρ. Παπαϊωάννου, γυμνασιάρχης, Γεώρ. Κοντοστάνος, πολιτικός μηχανικός,, Παπαδόγιαννης, τελώνης και άλλοι προϊστάμενοι δημοσίων υπηρεσιών.

Ο Ρίκερτ ευθύς μόλις συνεκεντρώθησαν οι προσκληθέντες, διέταξε περιορισμόν αυτών εντός του κτιρίου, τοποθετηθέντων διπλών σκοπών. Έκπληκτοι οι συλληφθέντες διεπίστωναν ότι έμελλαν να είναι τα θύματα των γερμανικών αντιποίνων. Ο Ρίκερτ κάμει διαλογήν των πρώτων δέκα προς άμεσον ετέλεσιν, ενώ παραλλήλως διατάσσει και ενεργούνται συλλήψεις αδιακρίτως εις τους δρόμους 300 ακόμη πολιτών οι οποίοι και εγκλείονται εις τους στρατώνας της Νέας Ιωνίας.

Ατμόσφαιρα απερίγραπτης ανησυχίας και αγωνίας απλώνεται παντού εις τον Βόλον και εις την πλησίον περιοχήν. Ο κίνδυνος να εκτελεσθούν δεκάδες αθώων συμπολιτών είναι μεγάλος. Μία είδησις όμως,η είδησις ότι ανευρέθησαν νεκροί πλησίον των Μηλεών ο γερμανός ταγματάρχης και ο λοχίας επέπρωτο να αποβή σωτηρία διά την ζωήν τόσων και τόσων αθώων.

Αμέσως διατάσσεται το απόγευμα του Σαββάτου υπό του Ρίκερτ μία φάλαγξ γερμανικων αυτοκινήτων να κινηθή προς Μηλιές. Οι Γερμανοί έφθασαν εις το χωριό, παρέλαβον τούς δύο νεκρούς των και χωρίς να πειράξουν κανέναν, ανεχώρησαν επιστρέφοντες εις Βόλον.

Με κατάπληξιν αλλά και χαράν οι Μηλιώτες είδον τους γερμανούς να  φεύγουν χωρίς να προβαίνουν εις αντίποινα, και εχάρησαν φυσικά όσον ποτέ άλλοτε διότι εγλύτωσαν από το μένος της εκδικήσεως των γερμανών. Δεν εφαντάζοντο οι δυστυχείς τι τους ανέμενε μετά διήμερον.

Οι αντάρται παρέλαβον και αυτοί τους δύο νεκρούς των και την επομένην, Κυριακήν, τους εκήδευσαν μετά πομπών, μετέχοντος της κηδείας ολοκλήρου του πληθυσμού του χωρίου.

Η ανεύρεσις νεκρών των δύο γερμανών βαθμοφόρων, είχεν ως αποτέλεσμα να αντιμετωπίση ο Ρίκερτ κατ’ άλλον τρόπον το θέμα των αντιποίνων. Κατόπιν πολλών προσπαθειών καταβληθεισών και υπό τού κ. Σέφελ, ο γερμανός φρούραρχος διατάσσει την τμηματικήν απόλυσιν των συλληφθέντων εις Βόλον προκρίτων και άλλων ατόμων. Παραλλήλως όμως διατάσσει όπως ενωρίς το πρωί της Δευτέρας 4ης Οκτωβρίου μεταβή εις Μηλιές δύναμις των Ες -Ες διά να εκδικηθή. Περί την 8ην πρωϊνήν η φάλαγξ είχεν φθάσει εις το Μαλάκι, αλλ’ η ανατίναξις υπό των ανταρτών μικράς γεφύρας επί του δρόμου τούς καθυστερεί κάπως. Την 11.30 π.μ. όμως οι Ες-Ες επλησίασαν και εισβάλλουν εις Μηλιές, αφού εχωρίσθησαν εις τρία τμήματα, με κατεύθυνσιν ένα έκαστον προς τον σιδηροδρομικόν σταθμόν, το αγροκήπιον και το κέντρον του χωριού. Με πραγματικήν λύσσαν οι Γερμανοί εξαπολύονται εναντίον των κατοίκων, τους συλλαμβάνουν, ενώ ταυτοχρόνως λεηλατούν τα πάντα, σκοτώνουν τά ζώα καί δάζονν φω-τιά εις τα σπίτια το θέαμα δεν περιγράφεται. Εντός ολίγων λεπτών αι Μηλιές φλέγονται. Τετρακόσια πενήντα σπίτια γίνονται παρανάλωμα του πυρός. Πυκνοί καπνοί καλύπτουν το χωριό, ενώ ακούγονται αι οιμωγαί και απελπισμέναι κραυγαί των καιομένων ζωντανών έντός τών ο κιών οί οποίοι δέν κατώρθωσαν νά έξέλθουν.

Οι συλληφθέντες οδηγούνται καθ’ ομάδας προς τον  σιδηροδρομικόν σταθμόν όπου οι Γερμανοί διαχωρίζουν τους ξένους από τους ντόπιους και τους ηλικιωμένους από τους μη ηλικιωμένους. Όσοι εξηρέθησαν κλείονται εντός του κτιρίου του μηχανοστασίου. Οι άλλοι διετάχθησαν να συγκεντρωθούν πίσω ακριβώς από τον σταθμό. Τρεις τρεις τους εκτελούσαν οι θηριώδεις, Ες -Ες και υπό τους ήχους μουσικής γραμμοφώνου που είχε τοποθετηθή προ των γραφείων του σταθμού. Πώρωσις πρωτοφανής. Οι εκτελούμενοι έπιπτον εντός του χειμάρρου. Φρικιαστικόν ήτο το σύμπλεγμα των πτωμάτων. Φρικωδέστερον δε το θέαμα των ανοιγμένων κεφαλών και των αποκομμένων από τις ριπές πτωμάτων.

Οι εκτελεσθέντες είναι : Ο ιατρός Γ. Φαρδέλλος, ο γεωπόνος Ιω. Φιλιππόπουλος, οι Φίλ. Παύλου, Δημ. Πελεκάνος, Φοίβος Παππάς, Ιω. Χατζηγιάννης, Σίμος Μήτσιου, Άγγελος Ατσιάς, Στ. Κατσιρέλος, Απ, Σταμούλης, Α. Χαμονικολάου, Αν. Μόσχος, Βασ. Τέγος, Ανδρ. Βλάχος, Γεώργ. Κρίγκος, Δ. Μαργαρίτης, Δημ. Κουκουνάρας, Γεώργ. Καλατζής, Ελευθ. Καβούρας, Θεοφ. Τσούτσος, Αγησ. Κουτσουνούρης, Κ. Σαμουρδάνης, Αν. Κοντές, Μιχ. Βεργώνης και Δημ. Γκέκας.

Τραγικόν θάνατον εξ άλλου εντός των καιομένων οικιών των εύρον η Κυρατσώ Ατσιά, η Τριανταφυλλιά Πατσή και ο παράλυτος υιός της Ιωάννης.

Αλλά δεν ήταν μόνον αυτός ο φόρος αίματος που επλήρωσεν η πολυπαθής κωμόπολις. Δύο ημέρας ενωρίτερον την 2αν Οκτωβρίου, εξετελούντο εις την «Κίτρινην Αποθήκην» δέκα ακόμη Μηλιώτες. Αυτοί οι δέκα και οι άλλοι κάτοικοι των Μηλεών θύματα της Κατοχής εκτός των 28 που εξετελέσθησαν ή εκάησαν κατά την επιδρομήν των Ες-Ες την 4^ην Οκτωβρίου 1943 είναι οι εξής:

Συραγώ Κρίγκου, Ι. Γαζής, Ι. Σκαρλάτος, Κων. Χατζηγιάννης, Μιλτ. Πολίτης, Γραμ. Παπάς, Νικ. Κούκος, Απ. Γουργούτης, Σπ. Κουτσογιάννης, Κων. Ζήγρας, Αρ. Βεργώνης, Βας. Νίκου, Σπ. Καραβουσιάνης, Πετρ. Θεοδωρόπουλος, Τρ, Βογιατζής, Βασ. Κωστάκης, Δημ. Θεοδωρόπουλος, Σπ. Θεοδωρόπουλος, Αριστ. Μαϊτανός, Βασιλ. Σουλογιάννης, Δημ. Συκιώτης, Νικ. Χουλιαράς, Νικ. Λιάτζουρας, Δημ. Καλατζής κ. ά.

Εκ των 450 οικιών των Μηλεών αι 210 απετεφρώθησαν τελείως, ενώ αι άλλαι υπέστησαν ζημίας. 

Αυτό ήταν το ολοκαύτωμα των Μηλεών. Μια φοβερή τραγωδία από τις πλέον φοβερές της Κατοχής.

[Αντιγραφή σε μονοτονικό από τον ΤΑΧΥΔΡΟΜΟ, Βόλος, 14 & 16 Μαΐου 1961]
------------------------------------------------------------------
ΥΓ 4-10-2016 Ο φίλος γιατρός κ. Θεόδ. Γκαβαρδίνας με καταγωγή από τις Μηλιές έκανε (αλλού) το παρακάτω σχόλιο:
Theodoros Gavardinas Σήμερα φίλε δάσκαλε, η 4η Οκτωβρίου συμπίπτει με την πυρπόληση των Μηλεών και με τη δημοσιεύση σου για το μήλο φιρίκι Ετσι λοιπόν έχω να πω κάτι και για τα δύο. 
Ο ελεγκτής του μικρού του τρένου που ήρθε από το Βόλο στις Μηλιές σαν σήμερα στο ημερολόγιο του γράφει τα εξής για την στιγμη που οι γερμανοί έπαιρναν πεντε-πεντε τους Μηλιώτες για να τους πάνε πίσω από το μικρο καζελο της σκαδρας για να τους σκοτώσουν. 
Ο επικεφαλής αξιωματικός κάτω από το υπόστεγο της μικρής ταχύτητας χωρίς να συμβαίνει τίποτα, έτρωγε μήλα φιρίκια από τα εκεί γαλικία που τα είχαν φέρει για μεταφορά. 
Άρα είναι η εποχή που έχει γίνει η συλλογή τους και μεταφέρονται, όπως σωστά γραφεις, με το τρενάκι μέσα σε γαλικια και κοφινες.