Τρεις Ιεράρχες

Η γιορτή των Τριών Ιεραρχών (*) σαν εκκλησιαστική, καθιερώνεται στα μέσα του 11ου αιώνα στο Βυζάντιο.

Ως γιορτή της Παιδείας και των Σχολείων καθιερώνεται από τον 19^ο αιώνα. Αρχικά ως μνημόσυνο των ιδρυτών, χορηγών και ευεργετών των πανεπιστημίων, σχολών και ακαδημιών. Για πρώτη φορά γιορτάστηκε στις 30-1-1842, ως μνημόσυνο. Η τελική θεσμοθέτηση θα γίνει στα 1911.  Έκτοτε πάντα γιορτάζεται στις 30 Ιαναουαρίου κάθε χρόνο. (Οι τρεις άγιοι γιορτάζουν και χωριστά:  Ο Μέγας Βασίλειος την 1 Ιανουαρίου, Ιωάννης ο Χρυσόστομος στις 13 Νοεμβρίου και Γρηγόριος ο Θεολόγος στις 25 Ιανουαρίου.)

Στο περιοδικό ΠΑΡΝΑΣΣΟΣ του 1879, τομ. 3, δημοσιεύεται πανηγυρικός λόγος, που εκφωνήθηκε  από τον Αναστάσιο Διομήδη Κυριακό (1843-1923) θεολόγο και καθηγητή Πανεπιστημίου. Παρακάτω η εισαγωγή: 

Χρόνια Πολλά σε μαθητές και δασκάλους, όλων των εκπαιδευτικών βαθμίδων, καθώς και σ’ όλους όσοι  εμπλέκονται στην Παιδεία!

Σ’ όλους/ες  αυτούς/ές που δίνουν ό,τι καλύτερο και περισσότερο στη νέα γενιά! Σ’ όλους αυτούς που δίνουν την ψυχή τους στην εκπαίδευσή της!

Σ’ όλους/ες  καλή δύναμη! 
Ειδικότερα στα Πανωλεχωνίτικα μαθητούδια και στους/στις δασκάλους/ες τους!

(*) Η σημερινή δημοσίευση παρόλο που δεν εμπίπτει στα θέματα τοπικού ενδιαφέροντος, έγινε με αφορμή την παρατήρηση κάποιου παλιού συγχωριανού. Αυτός αναπόλησε τα μικράτα του, όταν η συμμετοχή στον εκκλησιασμό κλπ όλου του μαθητικού κόσμου, των γονέων και άλλων χωρικών τη μέρα ετούτη ήταν αθρόα! Αναρωτήθηκε γιατί σήμερα ατόνησε-ευτελίστηκε. Η απάντηση είναι απλή: Αλλάζουν οι καιροί!

Πηλιορείτικο γλωσσικό ιδίωμα (1)

Λέξεις που προέρχονται από τη συντεχνιακή συνθηματική φτωχή γλώσσα των μαστόρων-οικοδόμων, τα  γνωστά Κουδαρέικα ή Κουδαρίτικα, των περιοχών Δυτικής Μακεδονίας, Ηπείρου και Δυτικής Θεσσαλίας.

Αυτοί έρχονταν ομαδικά (μπουλούκια-εσνάφια) στο Πήλιο τους προηγούμενους αιώνες κι έχτιζαν εκκλησίες, σπίτια και γεφύρια. Πιο γνωστοί ήταν οι Ζουπανιώτες μαστόροι ή Ζηπανιώτες (Ζουπάνι=Πεντάλοφος Κοζάνης). Χρησιμοποιούσαν τη συνθηματική τους γλώσσα, για τη μεταξύ τους συνεννόηση, όπως ακριβώς το ίδιο συνέβαινε και μ’ άλλες συντεχνίες.

Παρακάτω κάποιες απ’ αυτές τις λέξεις έχουν περάσει στο πηλιορείτικο γλωσσικό ιδίωμα και ενσωματώθηκαν σ' αυτό:

ΛΕΞΙΛΟΓΙΟ

(α)μπαλώθ’κα=πληρώθηκα, πήρα χρήματα

απκάζου =εννοώ, καταλαβαίνω

αστρέχα(η)=προεξοχή στέγης, διάκενο μεταξύ οικοδομών, υδρορροή

βάζου=πεθαίνω [έβαξι(ε) ι αχαΐρευτους]

γκαβ(ι)ές(οι)=ξυλιές, χτυπήματα [τούρ’ξα κατ’  γκαβ(ι)ές]

γκαγκάνης <<γκόγκανας(ο)= άπλυτος, άνιφτος, ατημέλητος  

ζ’νάρ’(το)=ξυλοδεσιά, σενάζ, πρέκι

κανάλ’(το)=λούκι

καψαλίζου =φεύγω [μόλις μ’ είδι(ε) καψάλ’σι(ε)]  

κλώθου= τριγυρνώ άσκοπα

κουρδώνουμι(ε) =πεθαίνω [κουρδώθ’κι(ε) ή ντεκόρδι(ε) η μανιά]

κουφάλα(η)=πόρνη

κρικέλα(η)=κρίκος

κυραμάρου(η)=αλεπού, πονηρός

λιόκια(τα)= οι όρχεις [τουν έγραψι(ε) στα λιόκια τ’!]

λόρδα(η)=πείνα [μ’ έκουψι(ε) λόρδα]

μαλέτσ'κους(ο) =μικρός

μάσιαλα=μπράβο

μαυρουζούμ’(το)=ο καφές

μαυρουμάτα(η)=ελιά

μόκου=σιωπή  [κάνι(ε) μόκου=σώπα, μη μιλάς]

μπαγλαρώνου=δένω, συλλαμβάνω ,ασφαλίζω   

μπουλούκ’ (το)=ομάδα, παρέα

ντιρλικώνου =τρώω πολύ>ντιρλίκ=φαγητό [ντιρλίκουσι(ε), ντιρλίκουσι(ε) έσκασι(ε) στου φαΐ !]

παλιά(η)=αντρικό γεννητικό όργανο [στ’ν  παλιά τ’]

παππούς(ο)= εκατόδραχμο

πασ’μάκι(το)=πέτρινο σκαλί καλντεριμιού

πλατανόφ’λλα(τα)= χιλιόδραχμα, χιλιάρικα

σαούλ’(το)=νήμα της στάθμης, αλφάδι

ταλιούρ’(το)=πινάκι, ξύλινο πιάτο-γαβάθα>ταλιαδόρος=ξυλογλύπτης

τούτζ' (το)=ο αμαθής, ο άσχετος [ντιπ τούτζ’ είν’τους]

τράγους(ο)=παπάς, δεσπότης

τσα(γ)κανίζου ή ζακανίζου= συνουσιάζομαι [τ’ν ζακάν’σι(ε) τ’ν Λενιώ]

φ’σώ =έχω [του φ’σάει του χρημα]

φαγάνι(ε)ς (οι)= δημόσιοι υπάλληλοι, δικηγόροι

φόκου=φωτιά [τόδουσι(ε) φόκου]

φουράδ’(το)=ξυλεία οικοδομής, σανίδες, καυσόξυλα

φρέσκου (το)=φυλακή [τουν βάνανι(ε) στου φρέσκου]

χήνα(η)=χιλιόδραχμο
ψουρουκώσταινα(η)= φτωχολογιά, Ελλάδα

Οδοί και ρύμαι

"Οδοί και ρύμαι" των Άνω Λεχωνίων

Ο χάρτης είναι απ' το Google, επεξεργασμένος και συμπληρωμένος

Οι δρόμοι μέσα στ’ Άνω Λεχώνια οι περισσότεροι είναι ανώνυμοι. Επόμενο ήταν αυτό αφού παλιότερα ήταν απλά …σοκάκια.

Τις προηγούμενες δεκαετίες, πολλά από αυτά ανοίχτηκαν-διαπλατύνθηκαν κι έγιναν δρόμοι διέλευσης και αυτοκινήτων, από δρόμους που περνούσαν μόνο τα υποζύγια. Οι δρόμοι που έχουν ονοματιστεί είναι οι κοινοτικοί αυτοκινητόδρομοι .

Τα ονόματα που έχουν δοθεί είναι της ίδιας λογικής, όπως σ’ όλη την Ελλάδα. Αυτά καθρεφτίζουν το «συλλογικό παρελθόν» μας και δίνουν και την εικόνα του τόπου. Οι τοπικοί παράγοντες, οι ευεργέτες, τα τοπωνύμια, οι άγιοι, οι ήρωες, η κεντρική εξουσία κλπ έχουν τιμηθεί  από τους Λεχωνίτες.

 Η ονοματοθεσία έγινε απ’ τους κατά καιρούς «τοπικούς άρχοντες» και παραμένει ως τώρα χωρίς αλλαγές:

(μονόδρομος καθόδου) 
Ιατρίδου: Δημήτριος Ιατρίδης, στρατιωτικός υπεύθυνος στην ανοικοδόμηση του χωριού και της Μαγνησίας απ’ το σεισμό του 1955.

Δήμητρας (πρώην Κιούρ σοκάκι): Δήμητρα, θεά της γεωργίας κατά τη μυθολογία.

Ελαιών: Δρόμος που οδηγεί στους ελαιώνες του λόφου Νεβεστίκι.

Νέου Αποστόλου: Οδός-μονοπάτι που παλιά οδηγούσε στον Άγιο Λαυρέντιο και στο ναό του Αγ. Αποστόλου του Νέου

Κουκοσλήδων: Μεγάλη και γνωστή οικογένεια Κοκοσλή, ευεργέτες της πρώην κοινότητας Άνω Λεχωνίων. (ΕΔΩ)

Δημοπούλου: Γεώργιος Δημόπουλος. Εργοστασιάρχης, παραγωγός και πάροχος ηλεκτρισμού, παγοποιός,  μυλωνάς και ιδιοκτήτης λαναριστηρίου.  

-Άγίων Αναργύρων: Οδός που οδηγεί στο σημερινό εξωκλήσι των Αγίων Ανάργυρων, παλιότερα ενορία του χωριού.
-Άρεως: Άρης, μυθολογικός θεός του πολέμου.

-Βασιλέως Παύλου: Παύλος, βασιλιάς της Ελλάδας (Αθήνα 1901-1964), γιος του Κων-νου Α΄ και της Σοφίας. Σήμερα είναι η εθνική οδός Βόλου-Νεοχωρίου.

-Γαρέφη: Κώστας Γαρέφης, μηλιώτης μακεδονομάχος & ήρωας.(ΕΔΩ)

-Κων-νου & Ελένης: Μητέρα και γιος άγιοι της Εκκλησίας μας και βυζαντινοί αυτοκράτορες.

-Κων-νου Μουρογιάννη: Κ. Μουρογιάννης, Καραμπασιώτης, ευεργέτης της πρώην κοινότητας Άνω Λεχωνίων. (ΕΔΩ)

-Λεωνίδου: Λεωνίδας, ο σπαρτιάτης βασιλιάς που σκοτώθηκε στις Θερμοπύλες στα 480π.Χ.

-Λωτού: Απ’ το γνωστό οπωροφόρο δέντρο. Οδός που οδηγεί στην ομώνυμη περιοχή & συνοικία. Υπάρχει και η τουρκική λέξη lodos [λο(ν)τός] που σημαίνει νοτιάς. Ίσως προέρχεται κι από εκεί, αφού η περιοχή επηρεάζεται πολύ από το  Νότιο άνεμο κι η θάλασσα βγαίνει στη στεριά.

-Μεθώνης: Μεθώνη, ομηρική πόλη που τοποθετείται στον πανωλεχωνίτικο λόφο Νεβεστίκι.(ΕΔΩ).

-Μεταξά: Ιωάννης Μεταξάς, Πρωθυπουργός & δικτάτορας της Ελλάδας (Ιθάκη 1871- Αθήνα 1941).

-Πηλέως: Πηλέας ή Πηλεύς  γιος του βασιλιά της Αίγινας Αιακού και της Ενδηίδας & πατέρας του Αχιλλέα (μυθολογία).

-Πλατανιδίων: Οδός, πρώην καλντερίμι τώρα αμαξιτή, που οδηγεί στον ομώνυμο παραθαλάσσιο οικισμό. Επίνειο των  Άνω Λεχωνίων.

-Πλησιδίου: Πλιασίδι ή Πλησίδι, μια απ' τις κορυφές του Πηλίου με υψόμετρο 1547μ.

Παζάρια & χαΐρια

Στο περιοδικό ΝΕΑ ΕΣΤΙΑ (15-3-1931, τχ. 102 σελ. 308), ο Γιαν. Κορδάτος, 

 γράφει για τα «παζάρια» και τα «χαΐρια» των πηλιορείτικων χωριών: 

Πλατεία Ζαγοράς - Α. Κυρίτσης 

[Απόστολος Κυρίτσης: Γεννήθηκε στο Κάιρο της Αιγύπτου στις 14 Αυγούστου 1924.

Διδάχτηκε ζωγραφική στα εργαστήρια των καθηγητών ζωγράφων Νικόλα Γώγου 

και Αριστομένη Αγγελόπουλου στην Αλεξάνδρεια, Jaro Hilbert στο Κάιρο

 και αισθητική με τον ποιητή φιλόσοφο Ευστράτιο Νέο στην Αλεξάνδρεια

(Πηγή: Science Wiki)]

Λεξιλόγιο:

pazar (τουρκ): αγορά, παζάρι, πλατεία [παζαρίσιους(=άνθρωπος της αγοράς ή θαμώνας της), παζαρούλι(=μικρή ή δεύτερη πλατεία χωριού), παζάρεμα ή παζαρλίκι (=εμπορική διαπραγμέτευση ή εμπορική συμφωνία)]

hayir (τουρκ): αγαθοεργία,διακονία 

hayat (τουρκ): στεγασμένος εξώστης, προπύλαιο 

Ανάθεμα! (2)

Το «ανάθεμα» Βενιζέλου στο Βόλο

Τέλος του 1916 κι η Ελλάδα βρίσκεται με δύο κυβερνήσεις και δύο ελληνικά κράτη, που δεν χωρίζονταν μόνο από τον Αλιάκμονα, αλλά κύρια απ’ το μίσος! Στην Αθήνα υπήρχε η κυβέρνηση του φιλογερμανού βασιλιά Κωνσταντίνου, υπέρμαχος της ουδετερότητας στον Α΄ Παγκόσμιο πόλεμο. Στη Θεσσαλονίκη ήταν η κυβέρνηση, με το φίλο των Συμμάχων Βενιζέλο, που ήθελε την είσοδο της χώρας στον πόλεμο στο πλευρό τους.

Εξαιτίας αυτού του μίσους, οι βενιζελικοί διώχθηκαν στη Νότια  Ελλάδα. Τα ίδια ακριβώς πάθανε και οι φιλοβασιλικοί στη Μακεδονία.

Όμως το αποκορύφωμα του διχασμού, σε επίπεδο συμβολισμού, ήταν το περιβόητο ανάθεμα, που οργάνωσε και πραγματοποίησε κατά του Βενιζέλου η Ιερά Σύνοδος, στις 12 Δεκεμβρίου 1916, στην Αθήνα. 

Ο αρχιεπίσκοπος Θεόκλητος, με πλήθος δεσποτάδων, παπάδων, καλόγερων και λαού, που είχαν προσκληθεί απ’ τις εφημερίδες, συγκεντρώθηκαν στο Πεδίον του Άρεως, κουβαλώντας μαζί τους από μία πέτρα. Ο Θεόκλητος διάβασε το ανάθεμα κατά του «Σατανά Βενιζέλου», και ένας ένας οι προστρέξαντες, πέταξαν την πέτρα τους φωνάζοντας «ανάθεμα!».

Τα άκρως αντιχριστιανικά λόγια του αρχιεπισκόπου ήταν:
«Κατά Ελευθερίου Βενιζέλου, φυλακίσαντος αρχιερείς και επιβουλευθέντος την βασιλείαν και την πατρίδα, ανάθεμα έστω!». 
Οι μητροπολίτες Αμβρόσιος και Νικηφόρος, στις εφημερίδες έγραψαν: «Κατ' αυτού όθεν του προδότου Βενιζέλου ανεγνώσαμεν αφορισμόν όπως ενσκήψωσι:
 -Τα εξανθήματα του Ιώβ -Το κήτος του Ιωνά -Η λέπρα του Ιεχωβά-Ο μαρασμός των νεκρών -Το τρέμουλο των ψυχορραγούντων-Οι κεραυνοί της κολάσεως -Αι κατάραι και τα αναθέματα των ανθρώπων..(!) *

Η γεμάτη εμπάθεια προερχόμενη απ’ τα παλιά ενέργεια του αναθέματος, κράτησε για αρκετό χρονικό διάστημα σ’ όλη την Ελλάδα. 
Ο ίδιος ο Βενιζέλος που επανήλθε στην εξουσία το επόμενο εξάμηνο ...άφησε με εντολή του τις πέτρες εκεί ως το 1930, για «την ανατροφήν του λαού»! Μετά χρησιμοποιήθηκαν για το χτίσιμο των ...βασιλικών στάβλων στο Γουδί.

Οι αθηναϊκές εφημερίδες γράφουν μέρες για το γεγονός. Ενδεικτικά δείτε (ΕΔΩ) κι (ΕΔΩ).

Και στο Βόλο στη σημερινή πλατεία Ρήγα Φεραίου, που τότε λεγόταν πλατεία Στρατώνων, λόγω του ότι απ’ την τουρκοκρατία υπήρχαν κτήρια στρατιωτικά, η γνωστή Καζάρμα(= casa armi), στήθηκε το βολιώτικο ανάθεμα, στις 14-12-1916: 

Εκεί σήμερα υπάρχει ένα κωνικό κατασκεύασμα.
Μοιάζει αρκετά, με το τότε ...μνημείο!

Οι ντόπιες εφημερίδες κάνουν λόγο για την προετοιμασία, αλλά και την εκτέλεση του αναθέματος. Ο Βόλος κι η περιοχή μας τότε ήταν κάτω απ’ τον …Αλιάκμονα! 

Η προπαγάνδα διαχρονικά αρχίζει απ' τα σχολεία...

Και τα λόγια του γνωστού μας δεσπότη Γερμανού που πρώτος «έβαλε τον λίθον του αναθέματος» ήταν τα ίδια με του Θεόκλητου…

Νομίζετε πώς τα χωριά του Πηλίου, δεν θα αναθεμάτιζαν τον "προδότη" Βενιζέλο; Τα δημοσιεύματα των ημερών εκείνων ...σας διαψεύδουν:

Η εφημερίδα της Αθήνας ΝΕΟΝ ΑΣΤΥ για το θέμα του "Αναθέματος" έγραφε μεταξύ άλλων:

Σήμερα, ευτυχώς σταμάτησαν αυτά τα εμπαθή συλλαλητήρια και η ...συσσώρευση λίθων απ' το πετροβόλημα. Το παραπάνω όμως σχόλιο (όπως και η λαογραφική καταγραφή του Γ. Αδρακτά), μας "εξηγεί" και το λόγο που υπήρχαν αυτές οι εκδηλώσεις μίσους. 
Σίγουρα ήταν μια σχετικά ...ήπια εκτόνωση των μαζών!  

* Σημ. Η βαρβαρότητα του μεσαίωνα …παρούσα! Ή "Αν άκουγι(ε) ι Θιός τα κουράκια, θα ψουφούσαν ούλα τα γουμάρια" κατά την πηλιορείτικη παροιμία!!!

Ανάθεμα! (1)

Σ’ όλους τους Πηλιορείτες και τις Πηλιορείτισσες είναι γνωστές οι φράσεις-κατάρες :

«Ανάθι(ε)μά σ’» , «Πανά θι(ε)μά σ’» , «Αναθι(ε)ματ’σμένε!» , «Ανάθι(ε)μα του γουνιός», «Ανάθι(ε)μα του λάκκου σ' » κλπ παρεμφερείς. Όμως από πού ξεκίνησαν και πώς μπήκαν τότε στη ζωή και τώρα παρέμειναν στη γλώσσα μας;

Όλες έχουν βάση το «ανάθημα» των αρχαίων Ελλήνων, αλλά και το «ανάθεμα» του 3ου π.Χ. αι. της «Μετάφρασης των Εβδομήκοντα» (στα ελληνικά της Π.Διαθήκης) και το βιβλίο «Λευιτικόν» [δες κι ΕΔΩ].

Ο Σουίδας λέει: «ανάθεμα και το ανατιθέμενον τω θεώ και το εις αφανισμόν εσόμενον·  αμφότερα σημαίνει. λέγεται δε και ανάθημα το τω θεώ ανατεθείμενον. και αναθεματίζω αιτιατική»

Κι ο Μπαμπινιώτης:

Στο Ευαγγέλιο ο  Αποστ. Παύλος λέει: «ἀλλὰ καὶ ἐὰν ἡμεῖς ἢ ἄγγελος ἐξ οὐρανοῦ εὐαγγελίζηται ὑμῖν παρ' ὃ εὐηγγελισάμεθα ὑμῖν, ἀνάθεμα ἔστω. ὡς προειρήκαμεν, καὶ ἄρτι πάλιν λέγω· εἴ τις ὑμᾶς εὐαγγελίζεται παρ' ὃ παρελάβετε, ἀνάθεμα ἔστω» (Γαλάτας α΄, 8-9)

Και «εἴ τις οὐ φιλεῖ τὸν Κύριον Ἰησοῦν Χριστόν, ἤτω ἀνάθεμα» (Α΄ Κορινθίους ιστ΄,22)

Γενικά στην εκκλησιαστική γλώσσα και ιστορία σημαίνει αποπομπή και αποκλεισμό κάποιου απ’ το σώμα της Εκκλησίας κι είναι βαριά ποινή.

Στο Βυζάντιο ήταν μια συνήθης πρακτική στην Εκκλησία και στο Παλάτι. (βλ. αναθέματα ανατολικής & δυτικής Εκκλησίας) 
Μετά πέρασε στην πολιτική της νεότερης Ελλάδας, απ’ την τουρκοκρατία ως τα 1916, που έγινε το γνωστό «Ανάθεμα» του Βενιζέλου στην Αθήνα, αλλά και στο …Βόλο και το  Πήλιο.( Γι’ αυτό θα πούμε σ’ επόμενη ανάρτηση.)  

Το «ανάθεμα» είναι πια ένα νεκρό εκκλησιαστικό «έθιμο», τώρα πια μια λαογραφική καταγραφή. Παραμένει όμως ζωντανό στη γλώσσα μας και στο πηλιορείτικο ιδίωμα με τις πολλές εκφράσεις του.

Παρακάτω, θα δούμε μια πολύ ωραία διήγηση -σε γλώσσα απλή καθαρεύουσα-  του τσαγκαραδιώτη δημοσιογράφου και λόγιου Γεωργ. Αδρακτά, στο περιοδικό ΕΒΔΟΜΑΣ του Μαΐου 1889: 

Λεξιλόγιο:

αγωγεύς=αγωγιάτης

ατραπός δύσβατος=δυσκολοπερπάτητο μονοπάτι

ημίονος=μουλάρι

Κάστρο=Βόλος 

κουτζαμπασίδες=προεστοί, δημογέροντες

πάαινε=πήγαινε 

προσήκουσα=αυτή που πρέπει, ταιριάζει

Άγιος Αθανάσιος Λεχωνίων

Σήμερα γιορτάζει η ενορία του χωριού, ο Αγ. Αθανάσιος. 

Χρόνια Πολλά, στους/στις απανταχού Ανω Λεχωνίτες/τισσες, καθώς και σ΄όσους (Αθανάσιος, Θανάσης, Σάκης, Σούλης, Νάσος, Νάσιος κλπ) κι όσες (Αθανασία, Θανασιώ, Θανασούλα, Σούλα, Νάσια, Νάνσυ κ.ά.) γιορτάζουν! 

Άγ. Αθανάσιος , έργο Ιωάννου Πούλακα

Τη 18η του αυτού μηνός μνήμη των
Αθανασίου και Κυρίλλου πατριαρχών Αλεξανδρείας

Άγ. Αθανάσιος ο Μέγας

Άγιος Αντώνιος

Στ’ Άνω Λεχώνια, κάτω από τη δημοσιά κι ανατολικά του πύργου Ολύμπιου, βρίσκεται ένα απλό μικρό εκκλησιδάκι, σαν μεγάλο προσκυνητάρι,  του Αγίου Αντωνίου.  Το καντήλι είναι αναμμένο συνεχώς κι αστράφτει από καθαριότητα!

«Καὶ ὁ εὐσεβὴς προσκυνητὴς θὰ εὕρισκε μεγάλην γλύκαν καὶ παρηγορίαν ἀπὸ τὲς

πίκρες τοῦ κόσμου, εἰς τὸ νὰ θεωρῇ μόνον τὴν πενιχρὰν κανδήλαν καίουσαν ἐμπρὸς

εἰς τὴν ὡραίαν εἰκόνα…»(Παπαδιαμάντης)

Αυτό βρίσκεται σ’ ένα κομμάτι γης, των αρχικών Ελλήνων ιδιοκτητών Αποστολάκη και Νικολάκη Χριστοδούλου (Αποστολάκης Κ’στόδουλος: αγοραστής των κτημάτων του Τούρκων Καραπιπέρηδων) * σύμφωνα με τα συμβόλαια κτήσης.

Το συμβόλαιο αναφέρει πως το μικρό αυτό κομμάτι γης, ανάμεσα στα άλλα οικοδομήσιμα, θα είναι «χώρος κοινής λατρείας». Στο σημείο αυτό σύμφωνα με τις παλιές περιγραφές υπήρχε νεκροταφείο. Το πιθανότερο είναι, να ήταν μουσουλμανικό, αφού η ιδιόκτητη τότε εκκλησία των Αγίων Αναργύρων**, βρισκόταν ψηλά στο λόφο.

Χτίστηκε από τον  Νικόλαο Πολύζο στα 1956. Αυτός, αγόρασε μαζί μ’ άλλους, μετά το σεισμό του 1955, μικρότερα οικόπεδα απ’ το μεγαλύτερο του Χριστόδουλου και χτίσανε τα σπίτια τους.

Εκεί, ακριβώς σ΄ έναν ανωβολιό(=σωρός από πέτρες ), βρέθηκε αυτή η απλή εικόνα του Αγίου Αντωνίου. Κι όπως σ’ όλη την Ελλάδα χτιζότανε ναοί και ναΐδρια στους τόπους εύρεσης των εικόνων, έτσι κι εδώ έγινε το ίδιο, στην ίδια θέση του ανωβολιού.

Ο Πολύζος, αρχίζοντας την προετοιμασία για το χτίσιμο του σπιτιού του, που βρίσκεται ακριβώς δίπλα, είδε στον ύπνο του ένα όνειρο. Παρουσιάστηκε ο Άγιος  και του είπε:

«Έχω κι εγώ δικαίωμα, εδώ στο χώρο! Κι απ’ αυτό το αγκωνάρι έχω μερτικό!»

Έτσι χτίστηκε και το εκκλησιδάκι αυτό, για να θυμίζει στους Λεχωνίτες απ’ τη μια μεριά τον Άγιο Αντώνιο κι απ’ την άλλη τη βαθιά πίστη των ανθρώπων.

Ο Άγιος Αντώνης στις 17 του Γενάρη κάθε χρόνο, γιορτάζει. 
Την παραμονή γινόταν εκεί αρτοκλασία κι εσπερινός, αλλά τα τελευταία χρόνια αυτό έπαψε. Ωστόσο:

 «Εἶναι μικρό, φτωχὸ τὸ κλησιδάκι σου,

μὰ ἡ χάρις σου εἶναι ἄπειρη κι ἀτέλειωτη…» (Παπαδιαμάντης)

*Βαγγ. Σκουβαράς ,Πηλιορείτικα Β΄-Λεχωνίτικα

** Ημερολόγιον Η ΦΗΜΗ, Ζωσιμά Εσφιγμενίτη, 1887

Επίσης για τον Άγιο Αντώνη (ΕΔΩ) στο ΦΙΡΙΚΙ.

Μαντ'λώματα στο Πήλιο

Τα "Μαντ'λώματα στο Πήλιο": ένα παλιό ξεχασμένο έθιμο

 Ένα πηλιορείτικο -και διεθνές- έθιμο που έσβησε, λόγω του ότι οι εργολαβικές εταιρείες κατασκευάζουν τα σπίτια και τις στέγες και οι μαστόροι δεν χρησιμοποιούν ….πια μαντήλια! Τώρα, σήμερα όταν κάποιος θέλει να «μαντ’λώσει», φιλεύει τους οικοδόμους με κεράσματα και φιλοδώρημα. 
Στο Ανατολικό Πήλιο επίσης με την ίδια ονομασία «μαντ’λώματα» εννοούν και τη διανομή δώρων (μαντήλια τσέπης και λαιμού, μπιμπίλες, καλαμκεριά, γάζες, φακιόλια, κάλτσες, πετσέτες, πουκάμισα κ.ά μικροδώρα) από την οικογένεια της νύφης στους συγγενείς του γαμπρού, αμέσως μετά την τελετή του αρραβώνα. Είναι η ίδια κίνηση με το ίδιο όνομα -από το συνηθέστερο δώρο το μαντήλι- και άλλους παραλήπτες!             

Ξέρουμε πως το χτίσιμο της κατοικίας πάντοτε, αλλά στα παλιότερα χρόνια περισσότερο, ήταν ένας μεγάλος βραχνάς για όλους κι ειδικά για τους γονείς που έπρεπε να οικοδομήσουν για τις κόρες. Η γνωστή φράση «Όποιους δεν πάντριψι(ε) κουρίτσ’ κι δεν έχτισι(ε)  σπίτ’ δεν ξέρ’ τίπουτα» τα λέει όλα. Για τον ίδιο λόγο όλοι οι γαμπροί επιθυμούσαν «νύφ’ απού σπίτ’ κι μι σπίτ'» (πλουσιοκόριτσο) και τα κορίτσια ήθελαν «προίκα του σπίτ’».

Τρία ήταν τα βασικά έθιμα-τελετές στην οικοδομή: θεμελίωση, μαντηλώματα, αγιασμός. Αυτά τα συναντάμε όχι μόνον στο Πήλιο, αλλά και σ’ όλη την Ελλάδα κι έξω απ’ αυτήν. Φανερώνουν μια ανάγκη για «μεταφυσική αρωγή» στις μεταβατικές φάσεις του οικοδομήματος. (Στα βυζαντινά χρόνια ήταν γενική η τελετή της ύψωσης του σταυρού στη σκεπή) Ήταν όμως κι ένας ύμνος στον αγώνα όλων των εμπλεκόμενων κι ειδικά των οικοδόμων!  

 Όλη η διαδικασία οικοδόμησης ξεκινούσε απ΄ τα θεμέλια και γι’ αυτό η σφαγή του κόκορα -που μετά γινόταν έδεσμα για τους μαστόρους- ήταν απαράβατο έθιμο.

Το απαράβατο έθιμο όμως του «μαντ’λώματος» ήταν στο τέλος σχεδόν των οικοδομικών εργασιών. Ήταν πάντα  δικαίωμα των μαστόρων και υποχρέωση των ιδιοκτητών!  

Ας τα πάρουμε με τη σειρά: Όταν , μετά από πολλούς κόπους, έφτανε το χτίσιμο της οικοδομής(=του κούφιου), στο τέλος της, έπρεπε να γιορταστεί κατά κάποιον τρόπο. Αυτό το τέλος ήταν η κατασκευή της στέγης- το επιστέγασμα που λέμε, - και το σκέπασμά της.(έστω κι αν σήμερα χρειαζόμαστε περισσότερες εργασίες εντός της!)

Αντιγραφή εικόνας από το βιβλίο "ΜΗΛΙΕΣ κώμη του Πηλίου όρους",
Ελένη-Φαίη Σταμάτη, εκδ. Αθηναίος, 1989

Οι οικοδόμοι έβαζαν στρωτήρες κι έστηναν γενικά τον ξυλότυπο(=φουράδια) (παπάδες-μαχιές- ζευκτά-ψαλίδια) για να γίνει το πέτσωμα κι αμέσως το τελικό σκέπασμα. Τότε πάνω στην κορυφή έφτιαχναν και στερέωναν έναν απλό σταυρό από δυο σανίδια. Πρώτα τον στόλιζαν με ένα λουλουδένιο στεφάνι ή ματσάκι λουλουδιών και τον έστρεφαν στ’ ανατολικά.

 Εκεί μετά, σ’ αυτήν την περίοπτη θέση κρεμούσαν ο ιδιοκτήτης(=μπαρός & μουχός -υβριστικά) και οι υπόλοιποι «σπιτικοί» [γαμπρός(=δέντρους), νύφη(=μούκας),  αδερφή(=βλαστάρα), κόρη =(αγκίδα), γιος ιδιοκτήτη(= λαγός)] στο οριζόντιο τμήμα του συνήθως μαντήλια.  Κάποιες φορές μακρινοί συγγενείς ή φίλοι έκαναν το ίδιο. 
Μαζεύονταν την καθορισμένη μέρα –κι αυτή ήταν συνήθως καλοκαιρινή-κάτω και γύρω απ’ την οικοδομή και μετά το κρέμασμα του πρώτου δώρου απ’ το «αφεντικό» που ανέβαινε στη σκεπή, ακολουθούσαν οι ευχές  «Καλουρίζ’κου», «Να ζήστι(ε) να του χαρείτι(ε)!», «Να του χαίριστι)ε)!» απ’ όλους.Αυτά τα «φ’λέματα», τα στερέωναν με καρφιά στη μια τους άκρη , ώστε να χύνονται προς τα κάτω και ν’ ανεμίζουν. 
Αν ο ιδιοκτήτης ήταν «χουβαρδάς»(=γενναιόδωρος) , δένανε κι ένα «ράμμα»(=σκοινί οικοδόμων) τεντωμένο, απ’ το σταυρό μέχρι κάποιο σημείο του ξυλότυπου. Εκεί κρεμούσαν τα υπόλοιπα που δεν χωρούσε ο σταυρός! Αυτά μπορεί να ήταν πουκάμισα για όλους και κάλτσες. Πολλές φορές οι πλούσιοι ιδιοκτήτες για να επιδείξουν τον πλούτο τους στους γύρω, κρεμούσαν πολλά μαντίλια, κάλτσες ή και παντελόνια. Αυτά μένανε κρεμασμένα εκεί όσες μέρες χρειαζότανε μέχρι να σκεπαστεί η στέγη με σχιστολιθικές πλάκες ή κεραμίδια. 

Ο αρχιμάστορας  -τότε και αρχιτέκτονας(=κούδας*)- έπαιρνε πάντα πουκάμισο και τα περισσότερα μαντήλια κ.ά. Όλοι οι άλλοι τεχνίτες-μαστόροι κι οι εργάτες-λασπάδες(=ρέμπους) έπαιρναν το δικό τους μαντήλι ή δώρο που τους αντιστοιχούσε.

Τότε η νοικοκυρά(=μουχούσα) τους κερνούσε όλους τσίπουρο(=λιούρου & θόδωρους)  και λουκούμια ή λουκουμάδες. Ακολουθούσε τραπέζωμα  για όλους στην αυλή με ευχές, κέφι και χαροκόπι. Τα κρασιά(=σιόρους & τρουχός) τοτε έρρεαν άφθονα... 
Συνήθως τελείωνε αυτό το «πανηγύρι» το βράδυ. Μπορούσε όμως να κρατήσει και δυο-τρεις  μέρες με όργανα και γλέντια. (τότε βλέπετε, έψαχναν λόγο διασκέδασης!)

Τα «μαντ’λώματα» δεν υπήρχαν μόνον στην οικοδόμηση των κατοικιών. Τα συναντάμε και στην κατασκευή εκκλησιών και άλλων κτηρίων. Τα έξοδα για τα «μαντ’λώματα» ήταν υπολογίσιμα, γι’ αυτό και στα συμφωνητικά κατασκευής των οικοδομών μαζί με τις άλλες διευκολύνσεις και εκτός των υλικών, ήταν «εγγεγγραμμένα» σαν υποχρέωση των ιδιοκτητών ή των εκκλησιατικών επιτροπών.

Ο Απόστ. Κωνσταντινίδης βρήκε στη Ζαγορά ένα συμβόλαιο μεταξύ του αρχιμάστορα Μαστοροδήμου και των επιτρόπων για την κατασκευή της Αγίας Παρασκευής Περαχώρας: 

Αντίγραφο απ' το πρωτότυπο συμφωνητικό
(Κίτσου Μακρή - βιβλίο "ΑΡΧΙΤΕΚΤΩΝ ΔΗΜΟΣ ΖΗΠΑΝΙΩΤΗΣ")

Το συμφωνητικό απ' τον Αποστ. Κωνσταντινίδη,
 όπως δημοσιεύτηκε
στον "Εκκλησιαστικό Φάρο" της Αλεξάνδρειας

Μετά το πήρε ο Κίτσος Μακρής και το δημοσίευσε σχολιάζοντάς το:

Το κείμενο του Κίτσου Μακρή στο βιβλίο του
 "ΑΡΧΙΤΕΚΤΩΝ ΔΗΜΟΣ ΖΗΠΑΝΙΩΤΗΣ" ανάτυπο-Αθήνα 1957

Και από το «βιβλίο» εσόδων-εξοδων:

Κι ο Κώστας Λιάπης δεν θα μπορούσε να μη γράψει για το έθιμο. Στο ΠΗΛΙΟ ΤΗΣ ΠΑΡΑΔΟΣΗΣ, γράφει στις σελ. 32-33:

* Από τον «κούδα» προέρχονται κι οι μαστόρικες λέξεις τα γνωστά «κουδαρέικα».(ΕΔΩ) Ήταν ένα λεξιλόγιο αρχικά των ζουπανιωτών κτιστάδων( Ζουπάνι=Πεντάλοφος Κοζάνης), που μετά πέρασε και σ’ άλλους, για να συνεννοούνται μεταξύ τους ή να μην καταλαβαίνουν οι άλλοι τι συζητούν. πχ: όρματου αγκίδα (=ωραίο κορίτσι) ή όρματου μουχούσα(=όμορφη νοικοκυρά)!
Αποτελείται από λίγες εκατοντάδες λέξεις, οι περισσότερες σχετικές με το επάγγελμα.

Πηγές:

- ΛΑΟΓΡΑΦΙΑ- περιοδικό - τομ Ζ΄- 1913

- ΜΑΓΝΗΣΙΑΚΑ- περιοδικό-  Βόλος- 1971
- ΜΗΛΙΕΣ ΚΩΜΗ ΤΟΥ ΠΗΛΙΟΥ ΟΡΟΥΣ- Ελένη Φαίη Σταμάτη- Εκδόσεις Αθηναίος-1989

- ΕΚΚΛΗΣΙΑΣΤΙΚΟΣ ΦΑΡΟΣ-περιοδικό-Αλεξάνδρεια Αιγύπτου-1937

- ΑΡΧΙΤΕΚΤΩΝ ΔΗΜΟΣ ΖΗΠΑΝΙΩΤΗΣ- Κίτσος Μακρής- ΑΘΗΝΑ -1957
- ΣΤΟ ΠΗΛΙΟ ΤΗΣ ΠΑΡΑΔΟΣΗΣ- Κ. Λιάπης -ΑΘΗΝΑ- ΠΥΛΗ 1990
- ΘΕΣΣΑΛΙΚΑ ΧΡΟΝΙΚΑ,  (Δ. Βαενάς- Λαογραφικά Σημειώματα κλπ), Επετειακός τόμος,       1961

         

Υ.Γ. Ψάχνοντας στο διαδίκτυο για μια παλιότερη φωτογραφία, βρήκα την παρακάτω. Δείχνει τους μαστόρους σε επισκευή στέγης, πίσω (δυσδιάκριτα) το σταυρό με λουλούδια και μαλλον το αφεντικό να κερνάει. Είναι από το χωριό Στράτσιανη-Πύργος Κόνιτσας και το http://www.stratsiani.gr/

Επίσης κι αυτήν: