Κατά την ιδίαν πεδινήν οδόν μίαν ώραν προβαίνοντες (απὸ το Βόλο), ερχόμεθα εις τα Λεχώνια. Αυτά κείνται επί μιας με χωράφια, αμπέλους, κήπους νεραντζίων, κίτρων και άλλων διαφόρων οπωρίμων δέντρων φυτευμένης πεδιάδος...

(Νεωτάτη της Θεσσαλίας Χωρογραφία-Ιωάννης Αναστασίου Λεονάρδος, 1836)

Π Ρ Ο Σ Ο Χ Η ! Μπορείτε να αντιγράφετε κείμενα κ.ά. από το ιστολόγιο. Αυτό, ΔΕΝ αποκλείει αναφορά στην ΠΗΓΗ. - Φωτογραφίες άλλων να μην ΑΝΤΙΓΡΑΦΟΝΤΑΙ - Ιδιωτικά αρχεία να ΜΗΝ ΑΝΤΙΓΡΑΦΟΝΤΑΙ.

Τετάρτη 27 Σεπτεμβρίου 2017

Φθινόπωρο στα Πάνω Λεχώνια

Εξαιρετική καρτ ποστάλ των Βολιωτών φωτογράφων Ραφανίδη-Ζημέρη με θέμα το Φθινόπωρο στ' Άνω Λεχώνια!!!

[…] Κατὰ την ιδίαν πεδινὴν Οδὸν 1 ώραν προβαίνοντες, ερχόμεθα εις τα  Λ ε χ ώ ν ι α.  Αυτά κείνται επὶ μιας με Χωράφια, Αμπέλους, κήπους νεραντζίων, κίτρων και άλλων διαφόρων οπωρίμων δέντρων φυτευμένης πεδιάδος, την οποίαν ποτίζει ο Άναυρος Ποταμός, και ολίγον κατωτέρω εισρέει εις την Θάλασσαν• περί τον Ποταμόν τούτον εγεωργούσε ποτέ ο Ιάσων, ανατραφείς υπό του Χεiρονος Κενταύρου.Η τοποθεσία αύτη κατοικείται από φιλέργους Έλληνας , και ολίγους Οθωμανούς, ήτις εις την θερμήν καύσιν του Καλοκαιρίου είναι εν νοσηρόν Κατοικητηριον. […]

[Νεωτάτη της Θεσσαλίας Χωρογραφία (Υψηλόχωρος Θεσσαλομαγνησία), Ιωάννου Αμναστασίου Λεονάρδου, Εν Πέστη της Ουγγαρίας 1836]


ΥΓ. Ευχαριστώ πολύ το φίλτατο Αντώνη Ζ. που την ανέβασε στην εξαιρετική σελίδα που επιμελείται: https://www.facebook.com/pg/MagnesiaStoPerasmaTouChronou/photos/

Σάββατο 16 Σεπτεμβρίου 2017

Λεξικό


Πολλοί ίσως γνωρίζετε το εξαιρετικό αυτό βιβλίο! 
Είναι το γνωστό Λεξικό «ΤΟ ΓΛΩΣΣΙΚΟ ΙΔΙΩΜΑ ΤΟΥ ΠΗΛΙΟΥ», Έκδοση ΩΡΕΣ, Βόλος 1996, του πολυγραφότατου πηλιορείτη ερευνητή Κώστα Λιάπη.
Μπορείτε να ανατρέχετε (στις 500+ σελίδες του) ανά πάσα στιγμή και να πλουτίζετε τη γλώσσα σας με περισσότερες «θ'κές μας, πηλιουρίτ'κι(ε)ς» λέξεις ! 
Καλή μελέτη !!


[Το βρήκα σε ηλεκτρονική μορφή στην παρακάτω δ/νση. (Ευχαριστώ/ούμε scribd! ) ]

https://www.scribd.com/document/209912611/%CE%A4%CE%9F-%CE%93%CE%9B%CE%A9%CE%A3%CE%A3%CE%99%CE%9A%CE%9F-%CE%99%CE%94%CE%99%CE%A9%CE%9C%CE%91-%CE%A4%CE%9F%CE%A5-%CE%A0%CE%97%CE%9B%CE%99%CE%9F%CE%A5

Τετάρτη 13 Σεπτεμβρίου 2017

Του σαμάρ'

Χωρίς σαμάρι τα άλογα, μουλάρια και γαϊδούρια δεν είχαν και δεν έχουν καμιά χρησιμότητα στο Πήλιο! Έτσι ένα επάγγελμα (που -σχεδόν- χάθηκε γιατί δεν υπάρχουν πια πολλά υποζύγια) είναι αυτό του σαγματοποιού, δηλαδή του σαμαρά. Στα παλιότερα χρόνια ανθούσε! Σήμερα πια υπάρχουν ελάχιστοι στην περιοχή μας, αλλά κι αλλού πχ  Ήπειρο, Χαλκιδική. Βέβαια πάντα θα υπάρχουν οι κατασκευαστές σέλας για τα άλογα και την ιππασία.
Ο σαμαράς όμως είναι ο ειδικός τεχνίτης-κατασκευαστής των σαμαριών. 
Αυτός αρχικά (μετά από την παραγγελία του ιδιοκτήτη του ζώου) «παίρνει τα μέτρα» του σαμαριού από το ζώο (μήκος-ύψος-φάρδος) έτσι ώστε όταν φτιαχτεί το σαμάρι να μην το «κτυπάει» και πληγώνεται το ζώο. Μετά με τα εργαλεία του στο εργαστήρι κατασκευάζει αρχικά τον ξύλινο σκελετό συναρμολογώντας τα ξύλα, μετά τη στρωματιά, τα φορμάρει  και στο τέλος κάνει τα φινιρίσματα δηλ. τις «‘μουρφιές». Και το σαμάρ’ είναι έτοιμο, (αφού επίσης το ζωντανό έχει την ηλικία του σαμαρώματος).

Τα σαμάρια είναι σχεδόν ίδια σ’ όλα τα μέρη της Ελλάδας. Έχουν κάποιες διαφορές στα κοτσάκια που μπορεί να είναι μέρος από το «πιστάρ’» ή να είναι γάντζοι σιδερένιοι. Επίσης το «μπροστάρ’ μπορεί να έχει άλλο σχήμα κλπ. 
Όλες οι φωτογραφίες είναι αντιγραφή από το βιβλίο της Ελένης-Φαίης Σταμάτη
«ΜΗΛΙΕΣ -ΚΩΜΗ ΤΟΥ ΠΗΛΙΟΥ ΟΡΟΥΣ» Αθηναίος 1989.
Λέξεις, παροιμίες και φράσεις σχετικές με «του σαμάρ’» [*]
Λεξιλόγιο (αλφαβητικά)
Βακέτα= είδος δέρματος για σέλες και σαμάρια.
Βριζιά= το μακρύ άχυρο του σαμαριού από το δημητριακό ( =σίκαλη). Χρησιμοποιούσαν τέτοιο γιατί είναι μακρύ, μεγάλης αντοχής και σκληρό.
Ζιγκί= ο αναβολέας (εξάρτημα για εύκολη ανάβαση στο ζώο). Συνήθως το έβαζαν στη σέλα, αλλά και στα σαμάρια.
Ίγκλα= δερμάτινο λουρί (ιμάντας) που δένει σφιχτά όλο το σαμάρι στο ζώο και περνά κάτω από την κοιλιά ακριβώς πίσω από τα μπροστινά πόδια.
Κατασάρτ' (κ)= το τσιούλ΄, υπόσαγμα. ( υπόδειξη κ. Κώστας Μπαλαμπάνης )
Κι(ε)τσές= το μάλλινο (συνήθως κόκκινο) ύφασμα που μπαίνει στις άκρες (μπροστά στο λαιμό και πίσω στα καπούλια) ανάμεσα στη στρωματιά και το δέρμα για ομορφιά.
Κουτσάκια= το μπροστά εξέχον μέρος (από τις πανωπαΐδι(ε)ς) και τα πίσω άκρα όπου δένονται οι τριχιές.
Λ(α)ιμαργιά (η) =το δερμάτινο παραγεμισμένο με άχυρο χοντρό κολλάρο των ζώων. Έμπαινε στα ζώα που ήταν υποζύγια δηλαδή «ζεύονταν».
Λ’τάρ’ (το) = το σχοινί ((λυτάρι -κοντή τριχιά) που δένεται στο καπίστρι του ζώου και χρειάζεται για να το τραβούν ή να το δένουν.
Λαδουδέρματα= τα δέρματα του σαμαριού στο εξωτερικό μέρος της στρωματιάς.
Λαιμουδγιά= κουδούνια ή πλεχτά με χάντρες που μπαίνουν στο λαιμό συνήθως των αλόγων για ομορφιά.
Λουράκ’= το λεπτό λουρί που σφίγγει και δένει την ίγκλα στο σαμάρι.
Μπαλντούμια= όλη η αρματωσιά του σαμαριού, αλλά και τα μεγάλα λουριά (π’σχούν’ και πιστχιά).
Μπλαρουκούδουνο= κουδούνι μουλαριού, αλόγου ή γαϊδάρου για να ακούγεται η κίνησή του και να γίνεται γνωστή η θέση του, όταν αυτό κουβαλά ξυλεία στο δάσος ή βόσκει.
Μπρο(υ)στάρ’= το μπροστινό πλακέ ξύλο (συνήθως από ξύλο πλάτανου). Ήταν πάντα στολισμένο με χάντρες, καθρεφτάκι και πλεχτό σχοινί στα σαμάρια των αλόγων και στα των μουλαριών και γαϊδάρων είχε κάποια σχέδια με γραμμές.
Μπροστελίνα= μπροστινό λεπτό δερμάτινο λουρί που δένεται στις ανηφόρες για να μην φεύγει προς τα πίσω το σαμάρι.
Ντύσ’μου (το)= το στρώσιμο του σαμαριού για τις επίσημες περιστάσεις.
Π’σχούν’ (το) = το πρώτο από πάνω από την πιστχιά πισινό λουρί που περνά ακριβώς κάτω από την ουρά και κρατά κι αυτό το σαμάρι στην κατηφόρα.
Παΐδα ή Σαμαρουπα(γ)ίδα= τα πλαϊνά κυρτά (πέτσ’κα) ξύλα (παΐδια). Από δύο σε κάθε πλευρά που μπαίνουν χωνευτά και αγκαλιάζουν τα πλευρά του ζώου. Συνήθως από ξύλο καστανιάς.
Πανουπάιδα= οι πάνω οριζόντιες σαμαρουπαΐδι(ε)ς.
Πανουσάμαρα= φόρτωση πάνω στο σαμάρι- όχι στις δυο μι(ε)ργιές – πλευρές.
Πισ’νέλα(η) = αλλιώς η πιστχιά.
Πισ’τάρ’(το) = το πίσω μέρος του σκελετού του σαμαριού όπου πάνω του στηρίζονται με «καρόβ’δες» τα «κουτσάκια». Συνήθως ήταν από ξύλο καστανιάς.
Πισουκάπουλα= πίσω από το σαμάρι στα καπούλια του ζώου.
Πιστχιά= πισινό μεγάλο και γερό φαρδύ δερμάτινο λουρί που κρατά το σαμάρι στην κατηφόρα και περνά κάτω από την ουρά του ζώου χαμηλά στο μηρό . Είναι το ένα πισινά λουριά απ’ τα δύο το από κάτω. Το άλλο είναι το π’σχούν’.
Σάι(το) = κάλυμμα του σώματος του ζώου (κυρίως αλόγου) για να μην κρυώνει όταν βρίσκεται στη βροχή ή στο χιόνι. Χρησιμοποιείται και μουσαμάς κάτω απ’ το σαμάρι αντί κουβέρτας.
Σαγματοποιός= σαμαράς, κατασκευαστής σαγμάτων-σαμαριών.
Σακουράφα= η χοντρή βελόνα ραψίματος της στρωματιάς.
Σαμαργιάρ΄κου (ζώο) = το ζώο που έχει την ηλικία, αλλά και είναι έτοιμο για σαμάρωμα.
Σαμαρουσκούτ’= το χοντρό μάλλινο πανί που μπαίνει εξωτερικά στη στρωματιά του σαμαριού στο εσωτερικό του μέρος. Μπαίνει μετά τη λινάτσα.
Σαμαρουτριχιά= η μακριά τριχιά του σαμαριού που όταν δεν είναι φορτωμένο το ζώο μαζεύεται στα πίσω κουτσάκια ή τυλιγμένη επιμελώς στα μπροστινά (κυρίως από τους κιρατζήδες).Έπρεπε κάποιος να ξέρει να την περάσει στο σαμάρι.
Στρουματχιά= το στρώμα-στρωμνή (στρωματιά) του σαμαριού που γεμίζει αρχικά άχυρο και βριζιά, διαφορετικής ποσότητας σε διάφορα σημεία για να μην πληγώνεται το ζώο.
Συρτουθ'λιά (η) = η θηλιά της σαμαροτριχιάς (σκάλα) που έμπαινε κάτω από το φορτίο και μέσα της περνούσε η τριχιά για να δεθεί στα κουτσάκια.
Τσιούλ’(το) =το υπόσαγμα (στρωσίδι κάτω από το σαμάρι-συνήθως από παλιό χράμι ή κουρελού).
Χαϊμαλιά= χάντρες που στόλιζαν το σαμάρι στο μπρο(υ)στάρ’.
---------------------------------------
Σχετικές πηλιορείτικες ΠΑΡΟΙΜΙΕΣ και ΦΡΑΣΕΙΣ:
--Βγάνανι(ε) τα σαμάργια τ’ς κι φάν’καν οι πληγές τ’ς (αποκαλύφθηκαν)
--Βγάνι(ε) τ’ν λ(α)ιμαργιά! (τη γραβάτα)
--Γίν’κι(ε) ντιπ σαμαρουπαΐδα ! (αδυνάτισε πολύ)
--Δε βάν’νι(ε) σέλα στου γουμάρ’. (αταίριαστη κατάσταση ή ενέργεια)
--Δι(ε)σπότ’ ντέν’ ή γουμάρ’ σαμαρών’; (μπέρδεμα επίσημων και ανεπίσημων πράξεων)
--Έφαγι(ε) τα σαμάργια τ’ (έπεσε και τραυματίστηκε)
-- Ι Γιάνν’ς κι του γουμάρ’, θέλ’νε κι τα δυο σαμάρ’.
--Μι(ε)γάλουσι(ε) του γουμαράκ’, μίκρυνι(ε) του σαμαράκ’.
--Στέκι(ε)τι(ε) στου ζιγκί [για τσακουμό]!
(είναι εριστικός-η-ό)
--Του παντό σ’ είνι(ε) σαν σαμαρουσκούτ’ ! (είναι κακοραμμένο)
--Φόρι(ε)σι(ε) του σαμάρ’. (παντρεύτηκε)
------------------------------------------
Συμπλήρωμα από σχόλια φίλων:
--Γουμάρ' που δε σέρν' του σαμάρ' του τρώει ου λύκους. (κ. Anthi Kotsiliou )
--Έκοψε τ'ν ίγκλα... (δηλ.πεθανε) (κ. Νίκος Καραβουσιάνης Μουσική Ποίηση )
--Έχασε το γάιδαρο και λυπάται το σαμάρι. (από την κ. Μαίρη Παναγιώτου )
--Κουπανάμι του σαμάρ’, για ν’ ακούει του γουμάρ’. 
--Ψόφ'σει του γουμάρ', χάθ'κι(ε) (πάει) η κουλιγιά. (κ. Ελευθερια Τασιου)

[*] Την αφορμή έδωσε ο Christos  για τον τελευταίο σαγματοποιό του Βόλου http://from-hand-to-hand.org/pelions-last-saddler/ 

Πέμπτη 7 Σεπτεμβρίου 2017

Μεταξουργείο Κοκοσλή

Για το Μεταξουργείο των Κοκοσλήδων έχουμε πει παλιότερα (Δείτε τις ετικέτες στ' αριστερά κι εδώ:
Ο εξαίρετος φίλος και πανεπιστημιακός καθηγητής κ. Antonis Zavaliangos
(Ευχαριστώ/ούμε!! ) μου υπέδειξε ( * ) ένα παλιό βιβλίο όπου υπάρχει μια αναφορά του 1859 του Άγγλου Πρόξενου στο Βόλο. Αναφέρεται στο Μεταξουργείο Κοκοσλή στα Άνω Λεχώνια και συμπληρώνει τις ως τώρα γνώσεις για το θέμα.
( Ήταν γνωστό πως στα 1860-65 ήρθε κάποιος Γάλλος μηχανικός στο Μεταξουργείο και έκανε και τις ανακατασκευές στον πύργο της οικογένειας. )
(Μετάφραση:)
Αναφορά του Ταγματάρχη Stuart, Βρετανού Υποπρόξενου στο Βόλο, σχετικά με το εμπόριο αυτής της Περιοχής κατά το έτος 1859.
Στην Αναφορά για το 1858, σχετικά με τις εμπορικές δυνατότητες αυτής της χώρας,[…]

Ένα μεταξουργείο είναι σε πορεία κατασκευής στα Λεχώνια, 3 1/2 ώρες από το Βόλο, στους πρόποδες του Πηλίου. Ο ονομαστικός επικεφαλής της επιχείρησης είναι ένα Γάλλος, ονομαζόμενος Borne, αλλά το κεφάλαιο χορηγείται, όπως μαθαίνω από κάποιον Monsieur Maton, έναν συνταξιούχο έμπορο μεταξιού από τη Μασσαλία. Αν και η φλούδα μεταξιού (σημ.κουκούλι) είναι ένα από τα κύρια προϊόντα αυτής της περιοχής, οι κάτοικοι λίγο γνωρίζουν την αξία της στις Ευρωπαϊκές αγορές. Τις αλλαγές που έγιναν στη «ρίψη» από την εφαρμογή του ατμού και των βελτιωμένων μηχανών, τις αγνοούν απόλυτα και πιστεύουν ακόμα ότι το κουκούλι που διατρυπάται από την έξοδο του σκόρου (σημ. νύμφης) είναι άχρηστο. Σαν συνέπεια της άγνοιάς τους, ωφελούνται μόνο σε μικρό βαθμό από τους καρπούς τις εργασίας τους, ενώ τα κύρια κέρδη μένουν στους εμπόρους της Σμύρνης και της Θεσσαλονίκης που αγοράζουν με προμήθεια για Γαλλικούς οίκους. Δεν είμαι όμως, χωρίς ελπίδα ότι θα δω άμεσες παραγγελίες να φτάνουν εδώ σύντομα από την Αγγλία και αυτές οι παραγγελίες μπορεί πιθανόν να περιλαμβάνουν διάφορα είδη. […]
------------------------------
( * )

Τρίτη 5 Σεπτεμβρίου 2017

Ο Σουίν-αγάς και ο Αϊ-Ταξιάρχης

Στ’ ανατολικά κτηματικά όρια του Καραμπασιού (Αγ. Βλασίου) που είναι η ρεματιά της Ντόβροβας ή Μουρτάκη (για τους γνωρίζοντες ) και ΝΔ της περιοχής Κανάλια- υπάρχει σήμερα μια περιοχή που ανήκει στην κτηματική περιφέρεια της πρώην Κοινότητας του Αϊ-Γιώργη. Είναι η περιοχή Σουίνη.
Εκεί υπήρχε στα χρόνια της Τουρκοκρατίας ένα πολύ μεγάλο ελαιόκτημα με τα υποστατικά του. Είχε μπαχτσέδες, αλλά και κοπάδι με γίδια κι ανήκε στον Σουίν αγά.
Μονή Ταξιαρχών-αρχείο ΔΗΚΙ
Οι καλόγεροι του μοναστηριού των Ταξιαρχών (που τις επόμενες μέρες γιορτάζει- 6 Σεπτ.) είχαν φαίνεται βάλει στο μάτι την περιουσία του Τούρκου (που μάλλον ήταν θεοσεβούμενος) και θέλανε να τους την αφιερώσει. Σκέφτηκαν λοιπόν έναν ανορθόδοξο τρόπο να το πετύχουν.
Κάποια βράδια πήγαιναν στην περιοχή και από ψηλότερα σημεία πετροβολούσαν το κονάκι του αγά. Συγχρόνως διέδιδαν πως ο Αϊ-Ταξιάρχης (οι Αρχάγγελοι (κι ο Αρχάγγελος Μιχαήλ) που τους πιστεύουν κι οι μουσουλμάνοι) τιμωρεί τον Σουίν γιατί έχει αμαρτίες! Αυτό συνεχιζόταν για πολύν καιρό. Ο αγάς τρομοκρατημένος φοβήθηκε την οργή των Αρχαγγέλων και κάποια μέρα δώρισε το κτήμα στο μοναστήρι για να …συγχωρεθούν τα κρίματα κι οι αμαρτίες του! Λίγο αργότερα έφυγε οριστικά κι απ’ την περιοχή…
Έτσι, το «μαναστήρ’ τ’ Αϊ-Ξαρχού» (κατά τους ντόπιους) αύξησε την περιουσία του!
Όμως αυτό το κτήμα δεν έμεινε για πάντα στην κατοχή του. Στα 1864 είχε περάσει στην κυριότητα του χωριού (Ζωσιμάς Εσφιγμενίτης, Η ΦΗΜΗ 1887) κι αργότερα του παλιού δήμου Νηλείας μαζί μ’ όλην την περιουσία της Μονής. Αυτή νοικιαζόταν και τα έσοδα (που ήταν αρκετά) πήγαιναν για κοινωφελείς σκοπούς της κοινότητας του Αϊ-Γιώργη και κυρίως για την λειτουργία και συντήρηση των σχολείων.
( * ) Η ιστορία ήταν γνωστή στους παλιούς κατοίκους των παραπάνω χωριών και ειδικά σ’ αυτούς που είχαν κτήματα στην περιοχή. Την αναφέρει όμως κι ο Κώστας Λιάπης στο βιβλίο του «Ο μεγάλος Αϊ-Γιώργης του Πηλίου» Βόλος 1994.