Άνθιμος Γαζής

Με την ευκαιρία της Εθνικής Γιορτής που έρχεται, ένα κείμενο για το "δικό" μας πρωτεργάτη της Επανάστασης.

Κείμενο εξαιρετικό, του Γιάννη Μουγογιάννη για το Μηλιώτη λόγιο και αγωνιστή Άνθιμο Γαζή. Είναι αντιγραφή από τα "ΜΑΓΝΗΣΙΑΚΑ", περιοδική έκδοση της Νομαρχίας Μαγνησίας, Βόλος 1971 (*)

(*) Οι φωτογραφίες είναι του αγαπητού γιατρού κ. Θόδωρου Γκαβαρδίνα.

Οι Μηλιές γλιτώνουν τις καταστροφές

Εθνική γιορτή σήμερα! Η ιστορική μνήμη παρούσα!  

Κι επειδή πρέπει να μας ενδιαφέρει η Τοπική Ιστορία και να τη γνωρίζουμε, (θα ήταν ευχής έργο!) αυτό το ιστολόγιο προσπαθεί να δώσει κάποια στοιχεία από αυτήν. 

Γιατί, εντάξει, όλο για τους αγωνιστές και τα γεγονότα (πολεμικά, πολιτικά κ.ά) άλλων περιοχών και ειδικά Πελοποννήσου και Στερεάς που μονοπώλησαν την Ιστορία της Επανάστασης και που γράφουν τα σχολικά εγχειρίδια, ξέρουμε! 

Παρακάτω η "αμνηστία" του Δράμαλη στους Μηλιώτες:

Είναι γνωστό πως οι τούρκοι του Δράμαλη που ήρθαν απ' τη Λάρισα για να καταπνίξουν την επανάσταση στο Πήλιο το κατάφεραν. 

Πρώτα έκαψαν τη συνοικία Βαρούσι στο Βελεστίνο και έσφαξαν όλους τους χριστιανούς. Μετά κατάστρεψαν  και λεηλάτησαν τη Μακρινίτσα (ΕΔΩ).  Ύστερα ανέβηκαν στο Στρόφιλο, που παλιότερα ήταν έδρα του βοεβόδα  Πηλίου, του Καραμπασιού (Αϊ-Βλάση) και το έκαψαν. Το Καραμπάσι, ο Αϊ-Γιώργης, Πινακάτες και Βυζίτσα δέχτηκαν τα αντίποινα με κάψιμο κάποιων σπιτιών. 

Φτάνοντας στα Λεχώνια, το τότε τουρκοχώρι, στέλνανε διαταγές με το δεσπότη και τους προεστούς στα χωριά να ξαναγυρίσουν στα σπίτια τους (γιατί είχανε κρυφτεί-φύγει στα ρουμάνια). Βάζανε και ελληνόφωνους Τούρκους, να καλούν τους/τις χωριάτες/ισσες κι επαναστάτες για επιστροφή στα σπίτια τους. Πολλοί πίστεψαν. Μα όταν έφτασαν στα χωριά τους, τους έσφαξαν ή τους/τις πούλησαν σκλάβους! 

Τα χωριά Μπιστινίκα (Ξινόβρυση) Αργαλαστής και Προμύρι κάηκαν σχεδόν ολόκληρα. 

Το ίδιο άλλωστε έκαναν κι άλλα χωριά σαν τη Ζαγορά, Τσαγκαράδα, Μούρεσι με τους προεστούς τους, που ζήτησαν "συγχώρεση" απ' τους Τούρκους, πριν αυτοί πατήσουν το πόδι τους στη Μακρινίτσα. 

Στις Μηλιές, χωριό απ' όπου ξεκίνησε η Επανάσταση με το Γαζή κ.ά. (ΕΔΩ) κάψανε μόνο δυο σπίτια. Κι αυτό γιατί οι Μηλιώτες πήραν το "ράι μπουγιουρντί "(=αμνηστία) μετά από δήλωση υποταγής των κατοίκων τους. 

Η Επανάσταση στη Θετταλομαγνησία

Για την Επανάσταση στο Πήλιο -Θεσσαλομαγνησία- υπάρχουν αρκετές αναρτήσεις (ΕΔΩ). 

Το παρακάτω κειμενο είναι μια περιληπτική αναφορά του κωνσταντινοπολίτη Φιλικού και ιστορικού συγγραφέα Ιωάννου Φιλήμονος:

Χατζηρήγας

Δημήτριος Χατζηρήγας:

Ένας -σχεδόν άγνωστος- πηλιορείτης φιλικός κι αγωνιστής 

Αντίγραφο από την ΙΣΤΟΡΙΑ ΤΗΣ ΕΠΑΡΧΙΑΣ ΒΟΛΟΥ ΚΑΙ ΑΓΙΑΣ
 -Γιαν. Κορδάτου-1960

Ο Δημ. Χατζηρήγας ήταν απ' τους πρώτους φιλικούς που μαζί με το Γαζή προετοίμασαν την Επανάσταση (ΕΔΩ) και ξεσήκωσαν τα χωριά κάτω απ' τη μύτη των Τούρκων, που δεν τους υποψιάστηκαν. 
Μάλιστα όταν μπήκαν στον Παγασητικό τα πλοία κι άρχισε η Επανάσταση στο Πήλιο, ο Χατζηρήγας βρισκόταν μαζί μ' άλλους σε σύσκεψη στην Αγριά, με "καλεσμένο" το βοεβόδα της Μακρινίτσας Γιουσούφ αγά. Κι όταν αυτός ρωτούσε για τις κινήσεις των καραβιών αυτός τον καθησύχαζε! Λίγο αργότερα θα σκοτώσουν τον  βοεβόδα, Έλληνες στο δρόμο προς το Κάστρο (=Βόλο).
Τα ίδια λέει κι ο Ρήγας Καμηλάρις στο βιβλίο του "Γρηγορίου Κωνσταντά, Βιογραφία-Λόγοι- Επιστολαί κλπ" Εν Αθήναις 1897:

Πολέμησε στη μάχη της Αγιάς, όπου πήγε ακολουθώντας το σχέδιο για ξεσηκωμό των χωριών του Κίσαβου. Εκεί με τους 100 άντρες του έδωσε μάχη , αλλά δεν μπόρεσε να κρατήσει τους Τούρκους που πολυάριθμοι έρχονταν απ’ τη Λάρισα, βοηθούμενοι κι απ’ τους ντόπιους προύχοντες. Έτσι δεν έφερε αποτέλεσμα η αντίσταση αυτή κι ο Χατζηρήγας επέστρεψε στη Μακρινίτσα.

Εκεί έφτασε μέσω της Κάρλας ο Δράμαλης με το στρατό του, αφού πρώτα έκαψε το Βελεστίνο και τα Κανάλια. Ο Χατζηρήγας και πάλι με λίγους άντρες προσπάθησε να τον αποκόψει γκρεμίζοντας μια γέφυρα, και βάζοντας φυλάκια, ετοίμασε την άμυνα του χωριού.
 Όμως ο Δράμαλης του επιτέθηκε κι η μάχη κράτησε τρεις μέρες. Μαζί του πολεμούσαν μακριντσιώτισσες γυναίκες και αρκετοί Κεραμιδιώτες, Ανωβολιώτες, Ζαγοριανοί και Πορταρίτες. Ήταν αδύνατο όμως να κρατηθεί η Μακρινίτσα γι’ αυτό κι ο αρχηγός τραβήχτηκε προς τα υψώματα. Ο κοτζάμπασης Αναγνωστάκης  τότε, είπε στους Τούρκους πως ζητά αμνηστία, χωρίς βέβαια την έγκριση των επαναστατών. Οι Τούρκοι ειδοποίησαν τους Μακριντσιώτες για την αμνηστία και οι πολεμιστές έφυγαν, αφήνοντας μόνο τον Χατζηρήγα με τον αρχηγό των Κεραμιδιωτών  Μοσχοβάκη. Αυτοί τότε αναγκάστηκαν να τα παρατήσουν φεύγοντας προς στην Πορταριά, απ' όπου μετά πέρασαν στο Τρίκερι. 

 "ΙΣΤΟΡΙΑ ΤΗΣ ΕΠΑΡΧΙΑΣ ΒΟΛΟΥ ΚΑΙ ΑΓΙΑΣ"

Το αποτέλεσμα αυτών των επαναστατικών ενεργειών, ήταν να μπουν οι Τούρκοι στο χωριό -όπως και στο Βελεστίνο-και να το ρημάξουν με σφαγές, λεηλασία και κάψιμο.

Είναι η γνωστή όπως πάντα συνέχεια, με την καταστροφή της Μακρινίτσας το 1821.
Γνωστό επίσης και το δημοτικό τραγούδι, από τη συλλογή Χασιώτη:

Ο Δ. Χατζηρήγας τότε κατηγορήθηκε, πως "πήρε στο λαιμό του" τον κόσμο και το χωριό. Το ίδιο έγινε και με τον Ανθ. Γαζή, αλλά κι άλλους αρχηγούς όταν δεν πήγαιναν καλά οι εξεγέρσεις! 

Αντίγραφο "ΙΣΤΟΡΙΑ ΤΗΣ ΕΠΑΡΧΙΑΣ ΒΟΛΟΥ ΚΑΙ ΑΓΙΑΣ"

 Και η εφημερίδα ΦΩΝΗ ΤΩΝ ΕΞΩ ΕΛΛΗΝΩΝ, Βόλος 13-8-1894:

Να και το ντόπιο δημοτικό που αναφέρεται στη πηλιορείτικη επανάσταση και "κρίνει" το Χατζηρήγα:

Χατζηρήγας

Δε φταίει ο Χατζηρήγας, δε φταίνε τα χωριά,

μόν’  φταίνε τα καράβια που βγήκαν στην Αγριά.

Κλάψιτι δέντρα και κλαριά κι εσείς κουντουραχούλες,

Κι εσείς του Γόλου τα χουριά, χουριά της Μακρινίτζας

Σας γέλασαν, σας πλάνεψαν Πιτσιώτες κι Νιδριώτες,

σας στείλαν τουν Μαχμούτ πασιά μι δώδικα χιλιάδες

Βάλνι φουτιά στην Πουρταριά, φουτιά στην Μακρινίτζα

κι στην καημένη Αργαλαστή σ’ ούλους τους μαχαλάδες.

[Πιτσιώτες=Σπετσιώτες, Πέτσαι-Πετσιώτες (αλβαν),
 Νιδριώτες=Υδραίοι, Μαχμούτ πασιάς=Δράμαλης]

Πηγές:

-εφημερίδα ΦΩΝΗ ΤΩΝ ΕΞΩ ΕΛΛΗΝΩΝ

-ΙΣΤΟΡΙΑ ΤΗΣ ΕΠΑΡΧΙΑΣ ΒΟΛΟΥ ΚΑΙ ΑΓΙΑΣ, Γιαν. Κορδάτου,1960

- ΓΡΗΓΟΡΙΟΥ ΚΩΝΣΤΑΝΤΑ Βιογραφία-Λόγοι- Επιστολαί κλπ, Ρήγας Καμηλάρις, Εν Αθήναις 1897

-ΣΥΛΛΟΓΗ ΤΩΝ ΚΑΤΑ ΤΗΝ ΗΠΕΙΡΟΝ ΔΗΜΟΤΙΚΩΝ ΑΣΜΑΤΩΝ, Γ.Χ.Χασιώτης, Εν Αθήναις 1866

Η ναυμαχία του Βόλου

Πάσχα του 1828 και στο λιμάνι του Βόλου και στον Παγασητικό, γίνεται η πρώτη ναυμαχία στην Ελλάδα με ατμόπλοιο! 
Είναι το ελληνικό ατμόπλοιο "Καρτερία" με ναύαρχο τον Άγγλο Άστιγα. 

Στη ΘΕΣΣΑΛΙΑ της 28ης Απριλίου 1940 διαβάζουμε: 

Ναυμαχία του Βόλου -
 έργο του αϊγιωργίτη ζωγράφου Ιωαν.Πούλακα

Ναυμαχία Βόλου
 του λαϊκού ζωγράφου Ν. Χριστόπουλου

Επίσης : 
α) Στα "Ναυτικά κλπ" του Ορλάνδου, έτος Ζ΄και στις σελίδες 465-468, υπάρχει αναλυτική περιγραφή των γεγονότων. 

β)  Η ναυμαχία από το βιβλίο "Γενική Ιστορία της ελληνικής Επαναστάσεως", 1864, του Κουτσονίκα, σελ 330:

Γεγονότα της πηλιορείτικης Επανάστασης του 1821

Γεγονότα στην πηλιορείτικη Επανάσταση του 1821, όπως τα έγραψε ο Ρήγας Καμηλάρις το 1897, στο βιβλίο του. 

α) Η άλωση των Λεχωνίων και ο θάνατος των γυναικών των Τούρκων:

β) Τα άγνωστα επαναστατικά και γεγονότα στο Πήλιο που δεν καταγράφηκαν όλα αναλυτικά:

 γ) Οι φοβέρες του Κυρ. Μπασδέκη προς τους Τούρκους του Κάστρου και ο τραυματισμός του:

Πηλιορείτες ήρωες του '21

1.  Ο μηλιώτης Άνθιμος Γαζής

Ο Άνθιμος Γαζής (Μηλιές Πηλίου, 1758 –Σύρος, 1828) ήταν συγγραφέας, χαρτογράφος και από τους σημαντικότερους διαφωτιστές, που αγωνίστηκε για την διάδοση των ευρωπαϊκών ιδεών στην Ελλάδα. Σπούδασε στη γενέτειρά του και στην Κωνσταντινούπολη, όπου και χειροτονήθηκε αρχιμανδρίτης. Το 1796 έγινε εφημέριος του ναού της ελληνικής παροικίας στη Βιέννη της Αυστρίας. Από το 1799 έως και το 1812 ανέπτυξε ιδιαίτερη συγγραφική και εκδοτική δραστηριότητα, εκδίδοντας έργα Ελλήνων ή ξένων συγγραφέων μεταφρασμένα από τον ίδιο. Από αυτά ξεχωρίζουν τα δικά του έργα, όπως η πεντάτομη Ελληνική Βιβλιοθήκη (1807), η οποία περιλαμβάνει βιογραφίες αρχαίων συγγραφέων, και το τρίτομο Λεξικό της Αρχαίας Ελληνικής (1809–1816). Το 1811, με υπόδειξη του Κοραή εξέδωσε στην Βιέννη το περιοδικό Ερμής ο Λόγιος, το πιο αξιόλογο προεπαναστατικό έντυπο, μέσα από το οποίο σχολιάζει ο ίδιος τα φιλολογικά γεγονότα και την δημιουργία πνευματικών ευρωπαϊκών κινημάτων. Ο ίδιος είχε την επιμέλεια του περιοδικού μέχρι το 1814. Το περιοδικό συνέχισε να κυκλοφορεί μέχρι το 1821. H χαρτογραφική του ενασχόληση ήταν πολύ αξιόλογη. Σημαντικότερο έργο του είναι ο Πίναξ Γεωγραφικός της Ελλάδος τον οποίο εξέδωσε στη Βιέννη το 1800, που θεωρείται μία νέα έκδοση της Χάρτας του Ρήγα. Μικρότερων διαστάσεων από αυτήν (102 Χ 104 εκ.), είναι σήμερα, ένας από τους σπανιότερους ελληνικούς χάρτες, αφού σώζονται μόνο 6 αντίτυπά του στο εξωτερικό. Ένα από αυτά κοσμεί την Κεντρική Εθνική Βιβλιοθήκη της Ιταλίας στη Φλωρεντία . Ένας άλλος εξαιρετικά σπάνιος χάρτης του Γαζή (Άτλας περιέχων καθολικούς γεωγραφικούς πίνακας της υδρογείου σφαίρας) αποκτήθηκε από την Εθνική Βιβλιοθήκη της Αυστραλίας. Ο Γαζής πίστευε ότι μόνο με την πνευματική αφύπνιση των υποδούλων θα επιτυγχανόταν η Επανάσταση. Όντας άνθρωπος πνευματικής αναζήτησης, ο Γαζής επιθυμούσε να αναπτυχθεί το επίπεδο του εκπαιδευτικού συστήματος στην Ελλάδα. Το 1814, σε συνεργασία με τον Καποδίστρια και άλλους σημαντικούς Έλληνες, ίδρυσε την Φιλόμουσο Εταιρεία (Βιέννης), πολιτιστική οργάνωση, η οποία είχε ουσιαστικά πολιτική χροιά. Παράλληλα, ξεκίνησε την ανέγερση στην πατρίδα του προτύπου σχολείου, εστιασμένου στις φυσικές επιστήμες (βλ. Δημόσια Βιβλιοθήκη Μηλεών). 

Το 1817 έφτασε μέχρι την Οδησσό, προκειμένου να συλλέξει συνδρομές για την Σχολή. Εκεί τον βρήκε ο Σκουφάς και του προτείνει να γίνει μέλος της Φιλικής Εταιρείας. Ο Γαζής δίστασε και έτσι επέστρεψε στις Μηλιές, όπου, μαζί με τον Γρηγόριο Κωνσταντά, οργάνωσε την Σχολή. Εκεί τον συνάντησε ο Ξάνθος, ο οποίος κατάφερε να τον πείσει να μπει στην Εταιρεία. Ήταν ένας από τους σημαντικότερους παράγοντες της, καθώς συνέβαλε στη μύηση νέων μελών και συνεννοήθηκε με ντόπιους οπλαρχηγούς, έτσι ώστε να προετοιμάσει την Επανάσταση. Υπήρξε ένα είδος συνδέσμου για τους Φιλικούς που βρίσκονταν στην Ρωσία και στη Μολδοβλαχία και τους μυημένους στην Πελοπόννησο και την Στερεά Ελλάδα. 

Την 1η Μαΐου του 1821, Πάσχα, κήρυξε την επανάσταση στη Θεσσαλία και τη Μαγνησία και έλαβε μέρος σε όλες τις μετέπειτα μάχες στην περιοχή μας.

 Μετά την αποτυχία της επανάστασης στη Θετταλομαγνησία, κατέφυγε στον Νότο και διορίσθηκε μέλος του Αρείου Πάγου. Συμμετείχε στις πρώτες εθνοσυνελεύσεις ως εκπρόσωπος της Θεσσαλίας ( Α' Εθνοσυνέλευση Επιδαύρου, Β' Εθνοσυνέλευση Άστρους και Τροιζήνας).

 Ύστερα έγινε σχολάρχης στην Τήνο και τη Σύρο, όπου και πέθανε το 1828 σε ηλικία 70 ετών. 

2.  Ο ζαγοριανός αγωνιστής Δήμος Ζάγουρας  (*)

Ο Δήμος Ζάγο(υ)ρας καταγόταν από τη Ζαγορά. Είχε φύγει από το χωριό του απ΄την αρχή της επανάστασης, παίρνοντας μαζί του και την οικογένειά του. Ήταν στην ομάδα-σώμα του Θεόδωρου Κολοκοτρώνη όπου και πολεμούσε. Στα Δερβενάκια, στην μεγάλη αυτή μάχη τον Ιούλιο του 1822, έπεσε ηρωικά μαχόμενος. Λέγεται, πως όταν σκοτώθηκε τον έκλαψε ο Κολοκοτρώνης.

ΤΟΥ ΔΗΜΟΥ ΖΑΓΟΥΡΑ

Θέλ’τε ν' ἀκοῦσ’τε κλάηματα, δάκρυα καὶ μοιρολόια,

περάστε ἀπ’ τὸν Κραμποβό, στή μέση στό Ντερμπούνι,

καὶ ‘κει θ’ ἀκουστὲ κλάηματα, δάκρυα καὶ μοιρολόια.

πῶς κλαιν’ οἱ ζαγουραίϊσσες, οἱ ζαγουρονυφάδες.

Στή μαυρολίθα κάθουνται κι οἱ πέντ’ ἀρὰδ’ ἀράδα,

μὲ τὰ μαλλιὰ τους ξεπλεγα, στις πλάτες τοὺς ῥιγμένα

καὶ κλαὶν’ τὸ Δῆμο ζάγουρα, τὸν πρῶτο καπετάνιο.

Οἱ δυό τὸν κλαῖνε τὸ πρωὶ κι οἱ τρεῖς τὸ μεσημέρι,

καὶ τὸ ἡλιοβασίλεμα κι οἱ πέντε μαζωμένες.

τὸν κλαίει ἡ Ζαγουροδήμαινα, ἡ δόλια του γυναῖκα,

τὸν κλαίει κι ἡ γρια ἡ Χρήσταινα, ἡ μαύρη του ἡ μάνα.

-Δῆμό μου, γιά δὲ φαίνεσαι μὲ τ’ ἄλλα παλικάρια;

-Μὴν κλαίς, δόλια γυναῖκά μου, μὴν κλαις μαύρη μου μάνα.

Στό Ντερβενάκι κείτουμαι, μὲ τ’ ἄλλα παλικάρια,

στρῶμα ‘χουμε τή μαύρῃ γῆς, προσκέφαλο τις πέτρες.

3.  Ο τρικεριώτης καπετάν Κωνσταντίνος Κουτμάνης

Ο Κων/νος Κουτμάνης ήρθε στο Τρίκερι και παντρεύτηκε την κόρη του Κοψιδάκη που και αυτός πολέμησε με τα καράβια του στον αγώνα. Αναδείχτηκε μορφή του τόπου, καπετάνιος και προύχοντας, χρηματοδότης και άκαμπτος αγωνιστής. Ήταν φιλικός και φίλος του Ανθ. Γαζή.  Ήταν απ’ τους πρώτους Τρικεριώτες που μυήθηκαν στην Αρχή. Ο Κ. Κουτμάνης βοήθησε πολύ στον αγώνα της Θετταλομαγνησίας. Κατά τον αποκλεισμό του Ευρίπου ήταν διοικητής τεσσάρων πλοίων, ναυμάχησε με τους Τούρκους κοντά στην Άγια Μαρίνα και έπεσε στα χέρία των Ελλήνων μία μονάδα του στόλου που έφερνε τρόφιμα. Τους νίκησε και τους διασκόρπισε αιχμαλωτίζοντας τα πλοία και τα εφόδιά τούς. Είχε γίνει ο φόβος  και ο τρόμος των Τούρκων και στο Τρίκερι έλεγαν ένα παραποιημένο δίστιχο:

«Στη Σκιάθο και στο Τρίκερι ποτέ κατής δεν κρένει,

 γιατί είναι η χωρά του Σταθά και του Κουτμάνη λημέρι»

Η γενναιότητα και η φήμη του έγιναν αφορμή να τον κυνηγήσει άγρια η τούρκικη κυβέρνηση και μετά από καταδίωξη, να συλληφθεί στο Μπουγάζι του Αη Γιωργιού και να οδηγηθεί στην 
Κων/πόλη στις φυλακές Κιντιλέν. Καταδικάστηκε σε θάνατο και κτίστηκε ζωντανός. 

ΤΟΥ ΚΑΠΕΤΑΝ ΚΟΥΤΜΑΝΗ (δημοτικὸ)

Ποῖος θέλει νά ἀκούσει κλάματα δάκρυα καὶ μοιρολόγια

νά περάσει ἀπὸ τὸ Τρικέρι ἀπὸ τῇ καημένη χώρᾳ

να ἀκούσει μία ἀρχόντισσα, μία κυρὰ μεγάλῃ

 αυτὴν κλαίγει τὸν ἄντρα της τὸν Κώστα τοῦ Κουτμάνη

Στό μπαλκονάκι κάθεται τῇ θάλασσα κοιτάζει

βλέπει καράβια ἔρχονται ἀπὸ μακρινὸ ταξίδι

βγεῖτε ἰξοῦ καράβιά μου, χρυσό μου μπιετέδες

μὴν εἴδατε τὸν ἄντρα μου τὸν Κώστα τὸν Κουτμάνη

 ήταν στήν Πόλη φλάμπουρος καὶ στό Μοριὰ κολόνα

κι μέσα στῇ Τριπολιτσὰ εἴτανε ξακουσμένος.

Γιά πές μου τὰ σημάδια του ἴσως τὸν φέρει ὁ νοῦς μας.

Εἶναι ψηλὸς εἶναι λιγνὸς φοράει καὶ δαχτυλίδια

καὶ πιὸ λάμπει τὸ δάκτυλο παρὰ τὸ δαχτυλίδι.

Ἐκεῖ προψὲς τὸν εἴδαμε στῇς Πόλης τὰ μπουγάζια

 βαστοῦσε καὶ στα χέρια του βασιλικὰ φιρμάνια.

Επίσης:

Θέλετε ν' ακούσετε κλάματα και μοιρολόγια
 περάστε από το Τρίκερι, σύρτε πάνω στη χώρα 

να δείτε μιαν αρχόντισσα και μιαν αρχοντοπούλα 

στο παραθύρι κάθεται τη θάλασσα αγναντεύει 

βλέπει καράβια στο γιαλό ολόχρυσες μπουγιαντέδες. 

-Καράβια, καραβάκια μου χρυσοί μου μπουγιαντέδες,

μην είδατε τον άντρα μου τον Καπετάν Κουτμάνη; 

-Τον είδαμε τον πιάσανε στ' Αη Γιώργη το μπουγάζι 

Στην πόλη τον επήγανε στη φυλακή τον πάνε. 

(*) Για το Δήμο Ζάγο(υ)ρα έχω και έχουν κι άλλοι εδώ στο Πήλιο αναρωτηθεί, αν κατάγεται από τη Ζαγορά.

Όλοι -κι εγώ- βασιζόμαστε στο γνωστό ιστορικό Γιάννη Κορδάτο και στο βιβλίο του ΙΣΤΟΡΙΑ ΤΗΣ ΕΠΑΡΧΙΑΣ ΒΟΛΟΥ ΚΑΙ ΑΓΙΑΣ- 1960 και στο κεφάλαιο ΚΑ΄- 6 με τίτλο ΟΙ ΠΗΛΙΟΡΕΙΤΕΣ ΠΡΟΣΦΥΓΕΣ & ΑΓΩΝΙΣΤΕΣ ΣΤΗΝ ΕΛΕΥΘΕΡΗ ΕΛΛΑΔΑ σελ. 816 και μετά. 

Στη σελίδα 818 αναφέρεται στο Ζάγορα μαζί με το δημοτικό, που σε παραπομπή αναφέρει πως το πρωτοδημοσίευσε ο Κ. Μαρίνης στη ΝΕΑ ΕΣΤΙΑ στο τχ 89 το 1930. 

Πράγματι, υπάρχει τέτοιο κείμενο (με διάφορα δημοτικά,προέλευση κλπ) που αναφέρεται στα μέρη της Αρκαδίας, μαζί με ένα μικρό τμήμα του τραγουδιού. 

Στο επόμενο τχ 90, σελ. 998, υπάρχει επιστολή κάποιου δασκάλου απόγονου του ήρωα από το Ντερμπούνι, του Λεωνίδα Ζάγουρα, που γράφει ολόκληρο το τραγούδι.

Επειδή δεν είμαι ιστορικός ερευνητής, πιστεύω πως  η καταγωγή είναι από τη Ζαγορά κι ήρθε ως εκεί για διάφορους λόγους, όπως και άλλοι Θετταλομάγνητες. Επίσης το επώνυμο τότε, πολλοί το έπαιρναν από τον τόπο καταγωγής τους. Δεν ξέρω επίσης το γενεαλογικό του δεντρο πριν απ' αυτόν για να πω κάτι επιπλέον.

Η Επανάσταση στο Πήλιο (8) Τέλος του αγώνα

Συνέχεια  από: Η Επανάσταση στο Πήλιο (7)

Το τέλος του αγώνα

Μετά το πέρασμα στα τούρκικα χέρια των Τρικέρων το καλοκαίρι του 1823, τα νησιά Σκιάθος και Σκόπελος έγιναν ο χώρος των πολεμικών γεγονότων. Εκεί είχαν καταφύγει πολλοί Πηλιορείτες και Μακεδόνες πολεμιστές καθώς και πρόσφυγες απ’ τα 24 χωριά. Οι Τούρκοι στις 9 Οκτωβρίου 1823, έστειλαν στόλο να τα πάρουν, αλλά ο Καρατάσος κι ο Γάτσος τους νίκησαν στην επιχείρηση απόβασης της Σκιάθου. Πολλές φορές προσπάθησαν, αλλά ο ελληνικός στόλος τους κυνηγούσε προς τον Παγασητικό και το Αιγαίο. Τα ελληνικά καράβια έφτασαν ως το Κάστρο του Βόλου και προσπάθησαν το Δεκέμβριο ανεπιτυχώς να κάψουν με πυρπολικό την ελλιμενισμένη  τούρκικη αρμάδα.

Στα χωριά επικρατούσε τρομοκρατία μιας κι οι Τούρκοι ήταν εξαγριωμένοι από την εξέγερση των πηλιορειτών και την συντριβή του Δράμαλη στα Δερβενάκια και φοβόντουσαν νέα κινήματα. Κάθε ύποπτη κίνηση ή παράβαση των κατοίκων είχε σαν αποτέλεσμα το θάνατο. Ούτε ως το Βόλο δεν μπορούσαν να φτάσουν οι Πηλιορείτες. Οι προεστοί διοικούσαν σκληρά, οι φόροι ήταν δυσβάσταχτοι και φως λευτεριάς δεν υπήρχε. Στα Λεχώνια επικρατεί η ίδια βαρβαρότητα, όπως μας λέει ο συκιώτης ιερέας Γ. Ρηματισίδης:

Για τέσσερα χρόνια ως το 1827 δεν έγινε καμιά πολεμική ενέργεια στο Πήλιο. Σαν ήλθε ο Καποδίστριας τα χωριά του Πηλίου ξεθάρρεψαν. Στις 17 Φεβρουαρίου μαζεύτηκαν μυστικά, στο μοναστήρι του Αγίου Λαυρεντίου, οι αντιπρόσωποι των χωριών με αρχηγό το Μήτρο Μπασδέκη κι είπαν ν’ αρχίσουν προετοιμασίες για νέους αγώνες. Αυτό μαθεύτηκε απ’ τους Τούρκους κι όσους κοτζαμπάσηδες ήταν αντίθετοι σε νέα εξέγερση κι έβαλαν τον ψυχογιό του Κυρ. Βασδέκη τουρκαλαβανό Αλεβίζη, να σκοτώσει το Μήτρο. 

Αυτό έγινε στα 1828, την ίδια χρονιά που καταστράφηκε ολοσχερώς η Μιτζέλα.

Οι Τούρκοι του Βελεστίνου έκαψαν τη Μιτζέλα κι ερήμωσαν τελείως το χωριό σαν αντίποινα για τη συμμετοχή στον αγώνα των Καλαμιδέων, Γριτζάνου και Μοσχοβάκη ή γιατί οι Μιτζελιώτες αρνήθηκαν να δίνουν τους βαρείς φόρους. Οι μιτζελιώτες Βογαίοι βλέποντας τους Τούρκους να έρχονται στο χωριό, βγήκαν και τους πολέμησαν καθυστερώντας τους μέχρι να απομακρυνθούν οι κάτοικοι με τα καΐκια. Όμως κάποιες γυναίκες για να μην πέσουν στα χέρια των εχθρών και ατιμαστούν έπεσαν απ’ τους βράχους στη θάλασσα και σκοτώθηκαν.

Στα μέσα του Νοεμβρίου 1827 ο Άστιγξ με καράβια που ήταν στη Σκιάθο και Σκόπελο, χτύπησε το κάστρο του Βόλου για 15 μέρες χωρίς επιτυχία και αποτέλεσμα. Έτσι τελείωσε ο πηλιορείτικος ξεσηκωμός και αγώνας για λευτεριά. 

Η Επανάσταση στο Πήλιο (7) 1823

Συνέχεια  από: Η Επανάσταση στο Πήλιο (6)

1823 – Γ΄ έτος

Την τρίτη χρονιά του ξεσηκωμού στο Πήλιο, τα τρία χωριά (Αργαλαστή, Λαύκος και Τρίκερι) ήταν αυτά που κράτησαν τη σπίθα της λευτεριάς αναμμένη. Οι Τούρκοι δώσανε μεγάλες μάχες ως να πάρουν το Τρικέρι και να καταπνίξουν οριστικά την Επανάσταση.

Αρχικά έστειλαν πληρεξούσιους στην Εθνοσυνέλευση τον αργαλαστιώτη Μαργαρίτη Δημάδη και το λαυκιώτη Αναγνώστη Δημητρίου και τους τρικεριώτες Δημ. Μπογιατζέλο, Γιώργ. Κουμπουρέλο και Κων. Χατζηλεμονή όπου κατηγόρησαν το Μήτρο Βασδέκη για αταξίες. Ακόμη έγραψαν επιστολές που ζητούσαν βοήθεια σε τρόφιμα και όπλα.

Τα χωριά πεινούσαν και οι δυσκολίες μεγάλωσαν όταν απ’ τα Λεχώνια τούρκικος στρατός ξεκίνησε προς νότιο Πήλιο να εκκαθαρίσει τον τόπο ως και το Τρίκερι.

Οι Τούρκοι θέλουν να τελειώσουν με το ξεσηκωμό στο Πήλιο, γι’ αυτό ο Κιουταχής από τη Λάρισα με υπαρχηγούς τον Ισμαήλ Μπότα, τον Αλιό πασά, το Σελήχ πασά και Χοστρέφ μπέη, αρχικά στις 3 Μαΐου καταστρέφει καίγοντας τη Δράκεια, τον Άγιο Λαυρέντη, τον Αγ. Γιώργη, τις Πινακάτες και τη Βυζίτσα όπου σφάζει και παίρνει  σκλάβους τους κατοίκους.

Μετά προχωρώντας προς το Τρίκερι, βρήκαν κάποια αντίσταση στα υψώματα γύρω απ’ τα Λεχώνια, αλλά οι εχθροί ήταν πολλοί και προχώρησαν. Στις 12 Μαΐου έφτασαν στο Λεφόκαστρο. Εκεί αρχηγός ήταν ο Μήτρος Λιακόπουλος, αφού ο Καρατάσος ήταν στη Ζαγορά για τρόφιμα. Στην επίθεση οι Έλληνες αρχικά κράτησαν αλλά μετά υποχώρησαν.

Σφραγίδα Γ. Δάμτσα

 Κάποιοι Τούρκοι προχώρησαν στο Προμύρι και το κατέκαψαν. Σκότωσαν και σκλάβωσαν πολλούς γιατί ο προμυριώτης Γεωρ. Δάμτσας-Ζορμπάς τους έκανε πολλές καταστροφές με τα καράβια του.

Μνημείο πεσόντων το 1823 

Στις 14 του μηνός οι Έλληνες πολέμησαν στη Παναγία απέναντι απ’ τον Αλατά το Σελήχ πασά με τις δέκα χιλιάδες στρατό και νίκησαν τους Τουρκαλβανούς του. Μετά από δυο μέρες πάνω στο νησάκι όπου ήταν πολιορκημένοι οι Τούρκοι, τους νίκησαν πάλι και πιάσανε κι αρκετούς αιχμάλωτους που στείλανε στα νησιά. Οι Τούρκοι θέλουν να προχωρήσουν οπωσδήποτε στο Τρίκερι. Όμως ένα άλλο τμήμα τους δέχεται επίθεση στο Μαραθιά της Γατζέας όπου σκοτώθηκε κι ο Αλιό πασάς στις 19 Μαΐου. Τότε τα Λεχώνια δέχονται το μένος του Ρεσίτ πασά Κιουταχή, όπου σκοτώνονται πολλοί.

Οι πολεμιστές των Καρατάσου, Γάτσου και Μπασδέκη κρατούν γύρω από το Τρίκερι με πολλές ελλείψεις και δυσκολίες μέχρι τέλος Ιουνίου. Ζητούν διαρκώς βοήθεια σε τρόφιμα και πολεμοφόδια που δεν έρχονται. Ο Αλ. Μαυροκορδάτος γράφει στους καπεταναίους στις 27 Ιουνίου, πως στέλνεται βοήθεια και στρατιώτες με τον Περραιβό και τους συνιστά κουράγιο και υπομονή. Αυτή τη στιγμή δεν έπρεπε να χαθεί ο πόλεμος στη Θετταλομαγνησία, γιατί μετά θα χανόταν κι η Εύβοια.

Ο Καρατάσος αποκαμωμένος συνθηκολογεί (27 Ιουνίου ) με τον Κιουταχή που ενισχύεται τότε με εφτά χιλιάδες στρατό. Όροι της συνθηκολόγησης ήταν η απελευθέρωση των οικογενειών (Καρατάσου και Γάτσου) που κρατούσαν οι Τούρκοι στη Θεσ/νίκη και να μην πατήσουν Τούρκοι στο Τρίκερι. 

Ο Ρεσίτ πασάς Κιουταχής δεν τήρησε τους όρους του Καρατάσου και πήρε με δόλο το Τρίκερι. Οι οπλαρχηγοί Γάτσος και Καρατάσος πήγαν στη νότια Ελλάδα συνεχίζοντας τον αγώνα, ενώ ο Μπασδέκης επέστρεψε στη Ζαγορά.

Σφραγίδα Μήτρου Μπασδέκη

Να χαμηλώναν τα βουνά

νάγλεπα τις Σταγιάτες

που έσφαξ’ ο Αμπάζαγας

όλους τους αντραγάτες.

Να χαμηλώναν τα βουνά

νάγλεπα  το Μπρουμύρι

πούσφαξ’ ο Ταχήραγας

χίλιους μες στο τσαντήρι.

Να χαμηλώναν τα βουνά

νάγλεπα  τα Λεχώνια,

που τώρα δε λαλούνε πλειά

τη χαραυγή τ’ αηδόνια,

μον’ σκούζουν όρνια κι αετοί

τρώγοντας τα κουφάρια,

που σκότωσαν Αγαρηνοί

οι Τούρκοι, τα ζαγάρια.

                                (Δημοτικό)

Η Επανάσταση στο Πήλιο (6) 1822

Συνέχεια  από: Η Επανάσταση στο Πήλιο (5)

1822 -Β΄ έτος

Μετά το άδοξο σχεδόν τέλος το καλοκαίρι του πρώτου επαναστατικού έτους στο Πήλιο, ο αγώνας δεν είχε σταματήσει τελείως. Τα χωριά Αργαλαστή, Λαύκος και Τρίκερι δεν προσκυνάνε κι ετοιμάζονται για νέες μάχες.

Αναστάσιος Καρατάσος
( Δοβρά Βερμίου 1764 - Ναύπακτος 1830) 

Στα μέσα του Απρίλη 1822 ήρθαν στο Πήλιο και στο Τρίκερι οι Μακεδόνες καπεταναίοι

 Αναστάσιος Καρατάσος ή Τσεκούρας ή Παππούς, Αγγελής Γάτσος,  Κωνσταντίνος Δουμπιώτης, Κωνσταντίνος Μπίνος, Διαμαντής Νικολάου, Μήτρος Λιακόπουλος κ.ά.  

Αγγελής Γάτσος
(Αλμωπία  1771  - Αταλάντη 1839

Οι πηλιορείτες καπεταναίοι ήταν οι νεοχωρίτες Χρήστος Κατσικάς και Νικ. Γίδας, ο αλμυριώτης Γιαν. Βελέτζας, ο Παρίσης Σαμαράς, ο Μήτρος Βασδέκης, ο Μάρας κι ο Κοντονίκος. Όλοι αυτοί με τις διαφορές τους σχημάτισαν το στρατόπεδο στο Λεφόκαστρο. Όμως δεν έκαναν καμιά ουσιώδη κίνηση, γιατί  ούτε προμήθειες είχαν ούτε και πολεμοφόδια. Ακόμα οι κάτοικοι των χωριών, όσοι δεν πήγαν πρόσφυγες στα νησιά, ήταν φοβισμένοι και δεν μπορούσαν να ξεπεράσουν τις δυσκολίες της προηγούμενης χρονιάς.
Έτσι πέρασε το 1822 στο Πήλιο, με μικρές προετοιμασίες και με πολλή δυσκολία.

Η Επανάσταση στο Πήλιο (5) Τέλος α΄ έτους

Συνέχεια  από: Η Επανάσταση στο Πήλιο (4)

Αντίσταση Τούρκων – Τέλος α΄ έτους

Μετά από λίγες μέρες ξεσηκωμού και η πολιορκία του Κάστρου (Βόλου) και του Βελεστίνου συνεχίζονταν άκαρπες, μολονότι ένα σκοπελίτικο καράβι έριχνε τις μπόμπες του στο κάστρο.
Τρεις  μέρες πριν από την εμφάνιση του τούρκικου στρατού, οι επαναστάτες του Βελεστίνου ξεγελάστηκαν από τη σκόνη που σήκωσε κάποιο κοπάδι αγελάδων και που οι Έλληνες πίστεψαν πως ερχόταν ο τούρκικος στρατός, διαλύθηκαν προς Μακρινίτσα και Φάρσαλα. Οι Βελεστινιώτες Τούρκοι ξεθάρρεψαν και κυνήγησαν τους Έλληνες. Σκότωσαν κάμποσους Έλληνες και έκαψαν τα σπίτια των χριστιανών στο Βαρούσι στις 13 Μαΐου. 

Στις 24 Μαΐου οι επαναστάτες της Θετταλομαγνησίας βλέποντας πως δύσκολα θα πέσει ο Βόλος, στέλνουν στα Ψαρά τον Κωνσταντά και τον Παρίση Χρυσοχού, για να ζητήσουν βοήθεια, που ήλθε αργότερα μικρή.

Όταν φάνηκε από τη Λάρισα ο Μαχμούτ πασάς (Δράμαλης) με πολύ στρατό, οι Έλληνες είχαν σκορπίσει. Αυτός χωρίς ουσιαστική αντίσταση προχώρησε στα Κανάλια και την Κάπουρνα κατασφάζοντας τους κατοίκους. Στη Μακρινίτσα μόνον ο Χατζηρήγας με λίγους πολεμιστές που έμειναν, πολέμησε γενναία. Μαζί του πολέμησαν και οι γυναίκες Σκαρλάταινα και Ακρίβαινα που σκότωσαν πολλούς Τούρκους. Τότε σκοτώθηκε και ο Αντώνης Στέφος αρχηγός των ζαγοριανών πολεμιστών. Εκεί στη Μακρινίτσα ο πολυάριθμος τούρκικος στρατός σκότωσε και αιχμαλώτισε γυναικόπαιδα σε αντίποινα για την αντίσταση των κατοίκων, έκαψε τα σπίτια των φιλικών και έβαλε στους ραγιάδες των χωριών επιπλέον φόρους. Ακόμη έπαυσε και το δεσπότη της Δημητριάδας Αθανάσιο ως συνεργάτη των επαναστατών. Ο Χατζηρήγας πέρασε στην Πορταριά και μετά στο Τρίκερι, όπου  είχε τραγικό τέλος δολοφονημένος.

Οι Τούρκοι του Δράμαλη μετά τη σφαγή στη Μακρυνίτσα, πέρασαν στην Πορταριά και  κατέβηκαν στα Λεχώνια  όπου έκαψαν σπίτια, αιχμαλώτισαν, κρέμασαν και έσπειραν το φόβο παντού. Όμως το μένος τους στα Λεχώνια ήταν μικρότερο, επειδή οι Τούρκοι των Λεχωνίων επέστρεψαν ζωντανοί από την κράτησή τους από τους Αγιωργίτες και Αγιολαυρεντίτες. 
Οι προεστοί τότε του Πηλίου, έφεραν δώρα στον πασά και αυτός σταμάτησε το χαλασμό των χωριών. Ήθελε να προχωρήσει προς το νότιο Πήλιο για να κυνηγήσει τους αρχηγούς στο Τρίκερι. Στο Μαλάκι στις 15 Μαΐου μια ομάδα επαναστατών αντιστέκεται. Ο τούρκικος στρατός  δεν προχωρά στις Μηλιές, αλλά φτάνει ως τη Μηλίνα. Στις Μηλιές και τα γύρω χωριά καίνε μόνον τα σπίτια των φιλικών. Οι κάτοικοι καταφεύγουν στο Τρίκερι και στα νησιά. Εκεί καταφεύγει κι ο Γαζής με τον καπετάνιο Μήτρο Βασδέκη, γιο του Κυριάκου που δε σταματά την ετοιμασία νέου κινήματος.

Οι Μηλιώτες προεστοί για να μαλακώσουν την οργή του Δράμαλη, του έστειλαν πεσκέσια  και φλουριά. Μαζί με την επιτροπή ήταν αναγκαστικά κι ο Γιάννης Δήμου, που στο δρόμο για τη συνάντηση στη Μηλίνα, δολοφονήθηκε. Ο Δράμαλης βλέποντας πως κι ο ζαμπίτης(=αξιωματικός ή αστυνόμος) Ιμπραήμ αγάς ήταν ζωντανός, πείστηκε για τη μετάνοια των Μηλιωτών, τους έδωσε αμνηστία (ράι μπουγιουρντί) και μετά ο ίδιος επέστρεψε στη Λάρισα χωρίς να προχωρήσει στο Τρίκερι. 

Έτσι τελείωσε ο πρώτος χρόνος (1821) του ξεσηκωμού στο Πήλιο, χωρίς ουσιαστικό αποτέλεσμα, παρ’ όλο που ο Δημ. Υψηλάντης κι ο Ιωαν. Κωλέττης, συνιστούν στους Πηλιορείτες θάρρος κι υπομονή μέχρι την τελική νίκη.

Δύο δημοτικά που αναφέρονται στον ξεσηκωμό του πρώτου χρόνου: 
Χατζηρήγας

Δε φταίει ο Χατζηρήγας, δε φταίνε τα χωριά,

μόν’  φταίνε τα καράβια που βγήκαν στην Αγριά.

Κλάψιτι δέντρα και κλαριά κι εσείς κουντουραχούλες,

Κι εσείς του Γόλου τα χουριά, χουριά της Μακρινίτζας

Σας γέλασαν, σας πλάνεψαν Πιτσιώτες κι Νιδριώτες,

σας στείλαν τουν Μαχμούτ πασιά μι δώδικα χιλιάδες

Βάλνι φουτιά στην Πουρταριά, φουτιά στην Μακρινίτζα

κι στην καημένη Αργαλαστή σ’ ούλους τους μαχαλάδες.

Του Στέφου

Σήμερα μαύρος ουρανός, σήμερα μαύρη μέρα,

σκουτώθηκε ο Στέφος μας, το άξιο παλικάρι

που πολεμούσε την Τουρκιά πέρα απ’ τη Μακρινίτζα.

Στα δόντια σέρνει το σπαθί, στα χέρια το ντουφέκι,

σκοτώνοντας Αγαρηνούς, αγάδες. Τουρκαλάδες.

Ένας αητός εκάθησε ψηλά σε μια ραχούλα,

τηρά δεξιά, τηρά ζερβά, την Πορταριά τηράει.

-Πούναι ο Στέφος αρωτά, πούναι ο αντρειωμένος,

που οι Τούρκοι τον φοβότανε και οι γκέκηδες τον τρέμαν;

Πέτα πουλί μ’ στη Ζαγορά, πάηνε στους δικούς του,

για να τους πεις πως πέθανε τους Τούρκους πολεμώντας.

Κι ο αητός επέταξε  στην Περαχώρα πάει

κι εκάθησε στουν πλάτανο πούναι στην εκκλησία.

-Κλάψτε Περαχωρίτισσες, κλάψτε Περαχωρίτες,

ο Στέφος το καμάρι σας ο ξανθομουστακάτος,

Τουρκιά πολλήν πελέκησε, Τούρκους κι Αρβανιτάδες,

πέρα στη Μακρινίτζα μας, στης Πορταριάς του ρέμα.

Την ώρα που πολέμαγε, την ώρα που χιμούσε,

κεφάλια Τούρκων κόβοντας, κορμιά θερίζοντάς τα,
βόλι πικρό τον βάρεσε μέσα στα φυλλοκάρδια.