Κατά την ιδίαν πεδινήν οδόν μίαν ώραν προβαίνοντες (απὸ το Βόλο), ερχόμεθα εις τα Λεχώνια. Αυτά κείνται επί μιας με χωράφια, αμπέλους, κήπους νεραντζίων, κίτρων και άλλων διαφόρων οπωρίμων δέντρων φυτευμένης πεδιάδος...

(Νεωτάτη της Θεσσαλίας Χωρογραφία-Ιωάννης Αναστασίου Λεονάρδος, 1836)

Π Ρ Ο Σ Ο Χ Η ! Μπορείτε να αντιγράφετε κείμενα κ.ά. από το ιστολόγιο. Αυτό, ΔΕΝ αποκλείει αναφορά στην ΠΗΓΗ. - Φωτογραφίες άλλων να μην ΑΝΤΙΓΡΑΦΟΝΤΑΙ - Ιδιωτικά αρχεία να ΜΗΝ ΑΝΤΙΓΡΑΦΟΝΤΑΙ.

Δευτέρα 29 Ιουνίου 2015

Χορευτό και χορεύτρα!

Είμαστε στο τέλος Ιουνίου και το Καλοκαίρι(;) καλά κρατεί. Μαζί (με τα δύσκολα στη χώρα) και τα πανηγύρια του στα χωριά μας. 
Ας πάμε λοιπόν, ως το ...Χορευτό, αλλά και ως τις ...χορεύτρες  ! 
Χορευτό: (& Χορευτός =παραθαλάσσιος οικισμός, επίνειο της Ζαγοράς)
Ο πατέρας της ιστορίας Ηρόδοτος διηγούμενος την τρομερή εκστρατεία των Περσών κατά της Ελλάδας το 480 πΧ, λέει πως ο εχθρικός στόλος κατέβαινε παραπλέοντας τις ακτές προς τα νότια και «από Κασθαναίας έως Σηπιάδος» έπαθε πανωλεθρία από μια μεγάλη τρικυμία που κράτησε τρεις ημέρες.
Πολλοί ναυαγοί κατόρθωσαν να βγουν στην ξηρά μόνο όπου είχε αμμουδερή παραλία, αφού όσα καράβια (ήταν 400) χτύπησαν στα βράχια βούλιαξαν αύτανδρα.
Επειδή όμως από την αρχαία Κασθαναία(=Κεραμίδι Πηλίου) ως τον Κισσό δεν υπάρχει άλλη αμμώδης παραλία εκτός της Παλιάς Μιτζέλας (=αρχαίοι Ιπνοί), του Χορευτού και της Νταμούχαρης, συμπεραίνεται πως η παραλία που βγήκαν οι ναυαγοί Πέρσες μάλλον ήταν η αρχαία μαγνητική πόλη Μύραι (=Παλιόκαστρο Ζαγοράς).
Οι Έλληνες είχαν επιστρατεύσει για την άμυνα όλους τους νέους της περιοχής και η προστασία των γυναικόπαιδων ανατέθηκε στους γεροντότερους άντρες του κάθε χωριού. Στις αρχαίες Μύρες όταν αντιλήφτηκαν τον κίνδυνο που διέτρεχαν οι κάτοικοι από το πλήθος των εχθρών ναυαγών, αποφάσισαν να τους κτυπήσουν με όλα τα μέσα που διέθεταν (ξύλα, ρόπαλα, πέτρες). Οι ναυαγοί δέχτηκαν απρόσμενη επίθεση από τους γέροντες και σκοτώθηκαν μέχρις ενός!
Την εξέλιξη αυτής της αντίστασης ούτε οι ίδιοι οι «γέροι» ανέμεναν! Για να γιορτάσουν το γεγονός, αμέσως μαζεύτηκαν στο διπλανό πλάτωμα και χόρευαν μέχρι το βράδυ. Η θέση αυτή που γιορτάστηκαν τα επινίκια ονομάστηκε Χορευτό σε ανάμνηση της μέρας εκείνης. Είναι το γνωστό μας επίνειο της Ζαγοράς το όμορφο Χορευτό!  Επίσης η περήφανη αυτή νίκη των ηλικιωμένων κατοίκων ονομάστηκε «Γερόντων νίκος».  Έτσι έγινε γνωστή και στην υπόλοιπη Ελλάδα. Από τότε για πολλά χρόνια αποκαλούνταν με το όνομα «Γερωνίκος»  (<γέρων+νίκος -γερωνίκος-γερονίκοι) οι κάτοικοι του Βόλου και της περιοχής από τους άλλους Έλληνες! (1)
Για το όνομα του Χορευτού υπάρχει και η εκδοχή πως αυτό προέρχεται από το πλάτωμα που χρησιμοποιούσαν για το χορό τους οι Ζαγοριανοί ναυτικοί όταν επέστρεφαν στο χωριό από τα μακρινά ταξίδια τους (χορός >Χορευτό).
Ο Απόστ. Κωνσταντινίδης (Πήλιος Ζάγρας) γράφοντας για τα μοναστήρια, τις εκκλησίες και τα ξωκλήσια της Ζαγοράς αναφέρεται και στο εκκλησάκι του Αϊ-Νικόλα Χορευτού:
Το ίδιο λέει και ο Κ. Λιάπης που γράφει για τα πανηγύρια στο Πήλιο:
Επίσης, λόγω του δυσπρόσιτου της ακρογιαλιάς και της αδυναμίας ελλιμενισμού των «ζαγοριανών καραβιών» κατά τις μέρες της τρικυμίας, υπάρχει και μια άλλη εκδοχή (ευφημισμός) για την ονομασία: Τα καράβια «χορεύουν» άθελά τους από τη θαλασσοταραχή ευρισκόμενα αρόδο, χωρίς να μπορούν να ποδίσουν!  

Χορεύτρα:
Η «χορεύτρα» (=χοροστάσι) είναι ο τόπος που τον λέμε στο Πήλιο «παζάρ΄» ή πλατεία.
Λήμμα ΠΗΛΙΟΝ σελ. 430-432
Εκεί στο χώρο αυτό, δίπλα από την εκκλησία, γινόταν και γίνεται κάθε χρόνο -συνήθως το καλοκαίρι- το λαϊκό πανηγύρι. (ΕΔΩ) 
Με τη συνοδεία «νταουλιών» στηνόταν ο γενικός (κυκλικός) χορός, που άρχιζε μετά το μεσημέρι της γιορτής και κρατούσε ως το βράδυ. 
Χορεύτρες υπήρχαν και στον περίβολο κάποιων ξωκλησιών, που κι εκεί στο πανηγύρι του εορταζόμενου αγίου, στηνόταν χορός μετά από τη λειτουργία και το φαγητό που μοιράζονταν οι πανηγυριστές (κουρμπάνι). Οι ντόπιοι οργανοπαίκτες έπαιζαν σκοπούς και τραγουδούσαν. Οι άνθρωποι χόρευαν τιμώντας τον άγιο «εν χορδαίς και οργάνοις» και «εν τυμπάνω και χορώ» υποβοηθούμενοι όπως λέει και ο Κ. Λιάπης, από τα πηλιορείτικα «κρασοράκια» ! 
Και ο Γιαν. Κορδάτος δεν ήταν δυνατόν να μην αναφερθεί στα πηλιορείτικα «πανγκύρια» και τη  «χορεύτρα» τους:
Συμπέρασμα: Το κοινό μεταξύ Χορευτού και χορεύτρας είναι σίγουρα...ο χορός !
Έχουμε επίσης με το ίδιο όνομα:

α) την τοποθεσία «Χορεύτρα» (Δέλτα) στο κεντρικό Πήλιο όπου συναντιούνται οι αυτοκινητόδρομοι από τις Μηλιές, το Νεοχώρι και το Καλαμάκι (Πρόπαν).
(Αντιγραφή από το ΚΠΕ Μακρινίτσας)








β) την κρήνη «Χορεύτρα» στην Κουκουράβα της Μακρινίτσας, όπου δίπλα της παλιά γίνονταν χοροί.



Να θυμηθούμε τέλος, τις πηλιορείτικες παροιμίες και τις φράσεις τις σχετικές με το «χουρό»:
-Αγαπούσι(ε) η Μάρου του χουρό, πήρι(ε) άντρα ζουρνατζή. (Έγινε το ταίριασμα)
-Άμα μπεις στου χουρό θα χουρέψεις. ( Θα αναγκαστείς να κάνεις υποχρεωτικά πράξεις)
-Αυτός είν’ ι χαβάς κι άμα θέλ’ς χουρεύ’ς! (Ακολουθείς αναντίρρητα, αναγκαστικά, υποχρεωτικά)  
-Διάουλους θα σι χουρέψ’. (Θα δυσκολευτείς)
-Θα χουρέψ’ τουν Ησαΐα! (Θα παντρευτεί)
-Κατά τουν κιρό κι του χουρό. ( Βαδίζεις, ενεργείς αναλόγως την περίσταση)
-Λείπ’ ι γάτους, χουρεύ’νι(ε) τα πουντίκια. ( Όταν κάποιος συμπεριφέρεται ανεξέλεγκτα ή παραμελεί τα καθήκοντά του λόγω έλλειψης ελέγχου)
-Μαναχός χόριψι(ε) κι όσου θέλ’ς πήδα! ( Όταν είσαι ανεξάρτητος κάνεις ό,τι θες)
-Μπήκι(ε)ς στου χουρό; Θα χουρέψι(ε)ς!  (Όταν υπάρχει συμμετοχή σε κάποια υπόθεση, χωρίς δυνατότητα απεμπλοκής)
-Νηστ’κό αρκούδ’, δε χουρεύει. ( Όποιος πεινά δεν μπορεί να δουλέψει)
-Όπους σι βαράν’, χουρεύεις. (Ακολουθείς αναγκαστικά-υποχρεωτικά χωρίς αντίδραση)
-Όπχιους είν’ όξου απ’ του χουρό, πουλλά τραγούδια λέει. (Όταν κάποιος δεν ανέλαβε ευθύνες, εύκολα μπορεί να κάνει κριτική)
-Του ‘παν πως καλά χουρεύ’, κάθιτι κι συγκαθάει. (Πιστεύει άκριτα στα λόγια των άλλων)
-Τουν χόριψι(ε) στου ταψί. (Τον έκανε ό,τι ήθελε, του φέρθηκε βασανιστικά)
-Τρεις λαλούν κι δυο χουρεύνι(ε) (Όταν υπάρχει πλήρης ασυνεννοησία)
-Χουρεύ’ς  γειτόν’σσα; Στα νύχια στέκουμι! ( Όταν κάποιος/α βρίσκεται σε ετοιμότητα ή έχει μεγάλη επιθυμία και προσμονή για κάτι). 

 (1) Τα παραπάνω έγραψε τότε- με κάθε επιφύλαξη- ο Ζαγοριανός λόγιος  Απόστολος Κωνσταντινίδης στο «ΘΕΣΣΑΛΙΚΟΝ ΗΜΕΡΟΛΟΓΙΟΝ 1927», σελ. 200. 
Επίσης το ίδιο θέμα υπάρχει στο 10σέλιδο άρθρο-ιστορικό σημείωμά του στο Ημερολόγιο του «Φάρου της Ανατολής», Κάιρο 1925 (Ανάτυπο), με τίτλο «ΠΟΘΕΝ Η ΕΠΩΝΥΜΙΑ ΓΕΡΩΝΙΚΟΣ». 

Σάββατο 27 Ιουνίου 2015

Ρήγας Καμηλάρις (2)

Αυτά έγραφε στα 1961 ο Γιάνης Κορδάτος στο 1ο μέρος (ΕΔΩ), για το Ρ. Καμηλάρι. 
Σ’ αυτά τα σπουδαία, ας προσθέσουμε:
1.  Φαίνεται πως εισακούστηκε ο Κορδάτος, αφού με την 135/1995 απόφαση του δημάρχου Βόλου Δημήτρη Πιτσιώρη, δόθηκε το όνομά του σε οδό του Βόλου και στη συνοικία του Αγίου Γεωργίου, από οδό Αργαλαστής έως οδό Βυζίτσης. Είναι παράλληλος της οδού Τηλεφάνους και έχει ΤΚ 38221.
2.  Ο Ρ. Καμηλάρις ήταν παντρεμένος με τη Στεριανή και είχε αποκτήσει τέσσερα παιδιά *: Το Νικόλαο, τη Μυρτώ (σύζυγο του σπουδαίου δασκάλου Χρήστου Παπαζήση), την Κυρατσώ (σύζυγο Ζαχαρούλη) και τη Μηλίτσα (σύζυγο του δικηγόρου Σωτ. Τσούγκου).
Από αριστερά Μηλίτσα-Κερασία Μυρτώ Καμηλάρι 1931-
(αντιγραφή από το βιβλίο της Ν. Κολιού "Ενθύμιον Εκπαιδεύσεως Θηλέων")
Μηλίτσα Καμηλάρι
Η Μυρτώ Καμηλάρη τελείωσε το Δημοτικό και τις δύο πρώτες τάξεις του Σχολαρχείου στις Μηλιές. Στην Τρίτη τάξη ήρθε στο 4ο  Ελληνικό σχολείο Θηλέων Βόλο. Στο ίδιο Ελληνικό Σχολείο φοίτησαν και οι αδελφές της Κυρατσώ και Μηλίτσα. Μετά για τέσσερα χρόνια φοίτησε στο Γυμνάσιο Θηλέων Βόλου και  αμέσως στο μονοετές τότε Διδασκαλείο της Λάρισας.
Σαν εκπαιδευτικός υπηρέτησε διδάσκοντας στα σχολεία της Μαγνησίας Κάπουρνα, Τσαγκαράδα, Νεοχώρι, Άνω Βόλο, 14ο και 4ο Βόλου.
Στα 1934 βοήθησε τον πατέρα της στην καταγραφή των μοναστηριών, εκκλησιών και εξωκκλησιών του Κεντρικού και Νοτίου κυρίως Πηλίου, που δημοσίευσε στα ΘΕΣΣΑΛΙΚΑ ΧΡΟΝΙΚΑ, όπως αναφέρει και ο Γ. Κορδάτος.
3.   Το βιβλίο του Καμηλάρι τυπώθηκε στα 1897, στον καιρό της τουρκικής κατοχής της Θεσσαλίας. Η μεταφορά των βιβλίων ως τις Μηλιές έγινε με μουλάρια και νύχτα από την Μπούφα(=Κορόπη) όπου έφτασαν με καΐκι. Αυτό γιατί υπήρχε ο φόβος των Τούρκων που καταδίωκαν κάθε πνευματική κίνηση.
Ο συγγραφέας στην πρώτη σελίδα έχει βάλει τη φράση του αγίου Γρηγορίου του Θεολόγου: «κρεῖσσον τὸ κατὰ δύναμιν εἰσενεγκεῖν ἢ τὸ πᾶν ἐλλείπειν» (= είναι προτιμότερο να συνεισφέρεις το κατά δύναμιν, παρά να μην κάνεις τίποτε) [Περί της εν διαλέξεσιν ευταξίας, PG 36, 173A]. Αυτό δείχνει την ταπεινοφροσύνη του! 
Απόσπασμα από την Εισαγωγή του βιβλίου
Ολόκληρο το βιβλίο μπορείτε να το βρείτε  (ΕΔΩ)  ή πατώντας παραπάνω πάνω στο εξώφυλλο.
4.   Ο καθηγητής είχε στην κατοχή του το αρχείο του λόγιου Αγιολαυρεντίτη Πάτροκλου Δ. Παλαμηδά με αρχεία και στοιχεία από τα πηλιορείτικα Επαναστατικά Κινήματα, που του εμπιστεύτηκαν οι κόρες του. Όταν στην Κατοχή από τους Γερμανούς πυρπολήθηκε το χωριό των Μηλεών στις 4 Οκτωβρίου 1943, μαζί κάηκε και το σπίτι του Ρήγα Καμηλάρι. Τότε δυστυχώς καταστράφηκε και αυτό το πολύτιμο υλικό!
5.   Τέλος ας δούμε ενδεικτικά και μια από τις πάμπολλες δημοσιεύσεις του καθηγητή στις βολιώτικες εφημερίδες:  
ΤΑΧΥΔΡΟΜΟΣ, Βόλος 28-1-1939


ΥΓ 1: (20-7-201)5
Ζήτησα από την κ. Μερ. Βούλγαρη -δισέγγονη του Ρήγα Καμηλάρι-  να συμπληρώσει τη δημοσίευση, αφού λόγω συγγένειας γνωρίζει καλύτερα από όλους το βιογραφικό του. Αμέσως ανταποκρίθηκε (και για τούτο την ΕΥΧΑΡΙΣΤΩ ΠΟΛΥ ! !) συμπληρώνοντας τα παρακάτω: 

1 . Η σύζυγός του ονομαζόταν ΣΤΕΡΙΑΝΗ (είναι λάθος η πρώτη αναφορά, είναι σωστή στη λεζάντα της φωτογραφίας).
* 2. Ο αριθμός των παιδιών είναι 5: Ελένη, Νίκος, Μηλίτσα-Φιλομήλα, Μυρτώ-Δάφνη, Ειρήνη-Κερασία (Κυρατσώ στα Πηλιορείτικα)
Τα διπλά ονόματα στα 3 νεότερα κορίτσια καταδεικνύουν τη λογιότητα του Ρ. Κ. Το ίδιο και ορισμένα ονόματα βαφτιστηριών του στην περιοχή, όπως Κάσσανδρος και Φοίβος.
Θα ήθελα επίσης να συμπληρώσω ότι η Κυρατσώ είχε επίσης βοηθήσει στην καταγραφή των μοναστηριών. Η ίδια είχε ολοκληρώσει και την Β' βάθμια εκπαίδευση της εποχής και στη συνέχεια έδωσε εξετάσεις (χωρίς όμως επιτυχία) για να εισαχθεί στην Οδοντιατρική Σχολή του Παν/μίου Αθηνών. Σας ευχαριστώ που θα λάβετε υπόψιν σας τις μικρές αυτές διορθώσεις/προσθήκες.
Επιφυλάσσομαι να σας στείλω και φωτογραφία της γιαγιάς μου Ειρήνης-Κερασίας.
Σας ευχαριστώ πολύ. Μερόπη Βούλγαρη.


Υ.Γ. 2  (24 Οκτ. 2015)
1. Η δισέγγονη του καθηγητή Ρ. Καμηλάρι κ. Μερόπη Βούλγαρη, μου έστειλε δύο φωτογραφίες της γιαγιάς της Ειρήνης-Κερασίας Καμηλάρι, για να συμπληρώσω το δημοσίευμα. Την ευχαριστώ πολύ.
Ειρήνη/Κερασία Καμηλάρι
Ειρήνη/Κερασία Καμηλάρι
2. Ο Ρήγας Καμηλάρις όταν πήρε σύνταξη, έμενε στο Βόλο, αλλά και στις Μηλιές. Σύχναζε στα μαγαζιά της πλατείας και έπινε τα κρασάκια του. Εκεί, έλεγε και ένα ποίημα για το κρασί, μέρος του οποίου ήταν το παρακάτω:
«…Φύγε από το σχολείο
Κι έλα στο κρασοπωλείο
Άμα θέλεις νου και γνώση
το κρασί θα σου τη δώσει…»
(Μου το είπε ο Μηλιώτης  κ. Νίκος Σ. Δεν το θυμότανε ολόκληρο, αν και παλιότερα το ήξερε!)
3. Ο Ρήγας στο χωριό του είχε το παρατσούκλι «Ρήγας Μπαστούνης»! Ήταν συνδυασμός του ονόματος του τραπουλόχαρτου με το μπαστούνι που ο ίδιος κρατούσε!
4. Μαρτυρία του γνωστού Μηλιώτη οδοντιάτρου κ. Θεόδ. Γκαβαρδινα, ήταν και η παρακάτω για το τέλος του καθηγητή: «Γεροντάκι πια, βάδιζε στην πλατεία Ελευθερίας στο Βόλο πηγαίνοντας προς το σπίτι του. Εκεί έπαθε εγκεφαλικό επεισόδιο και κατέρρευσε. Τρέξανε οι διαβάτες κοντά του και προσπαθούσαν να τον αναγνωρίσουν. Τον αναγνώρισα ο ίδιος και μετά τον μετέφεραν στο σπίτι του, όπου λίγες μέρες αργότερα κατέληξε».

5. Πριν λίγες μέρες γνώρισα μία κυρία 93χρονη που είχε δασκάλα στο Κεραμίδι την Μυρτώ! Μου είπε τα καλύτερα λόγια και τη θυμότανε με νοσταλγία!

ΠΗΓΕΣ:
1.  Ιστορία της Επαρχίας Βόλου και Αγιάς, Γιαν Κορδάτος, 20ος ΑΙΩΝΑΣ, Αθήνα 1960
2.  Ο Βόλος μέσα από την ομίχλη του χρόνου, Ελένη Τριάντου, ΓΡΑΦΗ, Βόλος 1994
3.  ΘΕΣΣΑΛΙΚΑ ΧΡΟΝΙΚΑ, Αθήνα 1934 & 1961
4.  Εφημερίδες
5.  ΓΡΗΓΟΡΙΟΥ ΚΩΝΣΤΑΝΤΑ  ΒΙΟΓΡΑΦΙΑ - ΛΟΓΟΙ - ΕΠΙΣΤΟΛΑΙ: Μετά περιγραφής των Μηλέων και της Σχολής αυτών, εκδιδόμενα υπό ΡΗΓΑ Ν. ΚΑΜΗΛΑΡΙ,  Αθήνα 1897
6.  Ενθύμιον Εκπαιδεύσεως Θηλέων, Νίτσα Κολιού, Θεσσαλικές Εκδόσεις, Βόλος 1997
7.  ΔΡΟΜΟ-ΛΟΓΙΟ ΒΟΛΟΥ, Δημήτρης Κωνσταντάρας-Σταθαράς, Ν. Ιωνία Βόλου 2009
8. Μαρτυρίες

Τετάρτη 24 Ιουνίου 2015

Το όνομα Κλήδονας

Τη νύχτα της παραμονής της γιορτής των Γενεθλίων του Αϊγιαννιού του  Προδρόμου (23-Ιουνίου), οι άνθρωποι γιορτάζουν τον Κλήδονα πηδώντας τις φωτιές και μαντεύοντας από τον «κλειδωμένο» Κλήδονα και όχι μόνον!
Κι όπως λέγαμε σ’ άλλη ανάρτηση για την παρετυμολογία κι εδώ υπάρχει τα ίδιο φαινόμενο. Η λέξη κλήδονας παράγεται από την αρχαία κληΐζω (κλεΐζω)=εγκωμιάζω, επαινώ, φημίζω. Ο λαός όμως τη συνέδεσε με τη λέξη κλείω=κλειδώνω>κλειδί. Απ’ αυτό και κλείεται-κλειδώνεται ( «Κλειδώνουμε τον Κλήδονα με τ' Αΐ γιαννιού τη χάρη κι όποια ' χει καλό ριζικό, να δώσει να το πάρει» και «Ανοίγουμε τον κλήδονα με τ' Αΐγιαννιού την χάρη, και όποια έχει καλό ριζικό σήμερα ναν το πάρει») και τα κλειδωμένα «κληδονιζόμενα» σύμβολα-αντικείμενα στο γεμάτο αμίλητο νερό αγγείο, είναι συνήθως  κλειδιά!  
Ας δούμε και τα παλιά Λεξικά:
Ο Κλήδονας είναι είδος μαντείας. 
Στην Π. Διαθήκη και στο Βυζάντιο συναντούμε τη λέξη Κλήδονας. Άρα και η συνήθεια της λαϊκής μαντείας είναι αρχαιότατη.
Εκτός από τους Έλληνες και οι Αλβανοί είχαν το έθιμο (συνήθεια) του Κλήδονα. Έτσι και αυτοί θέλουν να μάθουν την «τύχη» τους και προπαντός τα κορίτσια της παντρειάς, να «μάθουν» για το μελλοντικό γάμο τους!
Η καταγωγή λοιπόν του Κλήδονα είναι παλιά. Αντιστοιχεί στην αρχαία γιορτή των «ηλιοστασίων» και τη λατρεία του θεού  Ήλιου-Βάαλ. 
Οι Χαναναίοι άναβαν φωτιές προς τιμήν του Βάαλ και τις πηδούσαν. 
Ο άγιος Επιφάνιος αναφέρει πως και οι αρχαίοι Αιγύπτιοι τελούσαν γιορτές της φωτιάς, καθώς και οι Σαρακηνοί που είχαν ανάλογο έθιμο. 
Στους Ρωμαίους υπήρχε παραπλήσια γιορτή προς τιμήν της ντόπιας θεότητας (των κοπαδιών) Πάλης. Τότε τα παιδιά και αυτοί που γιόρταζαν πηδούσαν τις μεγάλες φωτιές. 
Στο Βυζάντιο που ήταν πολύ διαδεδομένη η συνήθεια του ανάμματος των πυρών, οι τελετές ήταν «καταραμένες» και απαγορεύτηκαν από την Πενθέκτη Σύνοδο εν Τρούλλω , το 961μ.Χ
Περισσότερα δείτε κι (ΕΔΩ) 

Δευτέρα 22 Ιουνίου 2015

Ρήγας Καμηλάρις (1)

Ο Ρ. Καμηλάρις με τη σύζυγό του Στεριανή καθιστή μπροστά του
(ο πρώτος αριστερά με το κουστούμι) στην αναμνηστική φωτογραφία 

στις Μηλιές, στο εκκλησάκι της Αγ. Τριάδος. 
Δεξιά του ο δήμαρχος και βουλευτής Αργύρης Φιλιππίδης.
Ήταν η ημέρα αναχώρησης των Μακεδονομάχων με αρχηγό τον Κ. Γαρέφη 
μάλλον στα 1906, όταν έγινε η γιορτή.
(Η φωτογραφία από το αρχείο του κ. Θ. Γκαβαρδίνα)
Σήμερα (*) θα γνωρίσουμε το σπουδαίο Μηλιώτη καθηγητή, λόγιο, ιστοριοδίφη και συγγραφέα Ρήγα Καμηλάρι, όπως μας τον παρουσιάζει ο Γιάνης Κορδάτος, σε δημοσίευσή του στον βολιώτικο ΤΑΧΥΔΡΟΜΟ της Κυριακής 23 Απριλίου 1961.
«Μου δόθηκε πολλές φορές η ευκαιρία από τις στήλες του «Ταχυδρόμου» να μνημονεύσω τους πνευματικούς ανθρώπους του Πηλίου που στα περασμένα χρόνια πρόσφεραν ανεχτίμητες υπηρεσίες στον τόπο μας. Ανάμεσα σ' αυτούς εξαιρετική θέση έχει και ο ιστοριοδίφης Ρ ή γ α ς Κ α μ η λ ά ρ η ς που η σημερινή γενεά τον έχει λησμονήσει .
Τον εγνώρισα το καλοκαίρι του 1933 όταν πήγα στις Μηλιές για να γνωρίσω από κοντά την πατρίδα του Γαζή και Κωνσταντά, να ιδώ τη Βιβλιοθήκη της και να συγκεντρώσω ορισμένες πληροφορίες από τους γεροντότερους του χωριού. Έμεινα τρεις μέρες στις Μηλιές και θα μου μείνει αλησμόνητη η εκδρομή μου αυτή. 
Από τους πρώτους που με πλησίασαν ήταν ό Ρήγας Καμηλάρης. Είχα διαβάσει τη βιογραφία του Κωνσταντά που από χρόνια πριν είχε γράψει, γι' αυτά χάρηκα πολύ που τον γνώρισα από κοντά και έτσι είχα ένα άριστο γνώστη της τοπικής ιστορίας του χωριού και φωτισμένο ιστοριοδίφη. Μου στάθηκε πολύτιμος φίλος και ξεναγός. Με γύρισε σ' όλο το χωριό και μου έδειξε τα παλιά αρχοντικά σπίτια, τις παλιές εκκλησιές, πήγαμε στη Βιβλιοθήκη και στην πλατεία, μου αναπαράστησε πώς οργανώθηκε η εθνική εξέγερση και πώς υψώθηκε η σημαία του Εθνικού Σηκωμού.
Ύστερα από μερικά χρόνια ήρθε στην Αθήνα. Με επισκέφτηκε στο σπίτι μου και πάντα η κουβέντα μας ήταν για την ιστορία του Πηλίου στα χρόνια της τουρκοκρατίας. Πολύ ωφελήθηκα από τη γνωριμία του. Όπως έγραψα στον Πρόλογο της «Ιστορίας Επαρχίας Βόλου και Αγιάς» αν δεν είχαμε τις ιστοριοδιφικές έρευνες του Ζωσιμά Εσφιγμενίτη και του Ρήγα Καμηλάρη, δεν θα ξέραμε πολλές λεπτομέρειες για την ιστορία του τόπου μας στα μαύρα χρόνια της σκλαβιάς.
Ο Καμηλάρης από τα μικρά του χρόνια ήταν ελληνολάτρης.  Ποτίστηκε με τα νάματα της αρχαιολατρείας και πνευματικός του δάσκαλος ήταν ο Γρηγόριος Κωνσταντάς. Αν και είχαν περάσει πολλά χρόνια από θάνατο του μεγάλου δασκάλου του Γένους, όμως ο Καμηλάρης γνώρισε τον Κωνσταντά όχι μόνο από τη «Νεωτερική Γεωγραφία» αλλά κυρίως από τα χειρόγραφά του που βρίσκονταν στη Βιβλιοθήκη Μηλεών. Αν είχαν την ίδια έφεση και οι σύγχρονοί του φιλόλογοι Ν. Καπετανάκης, Παπαγεωργίου, Νάσος και άλλοι, θα γίνονταν συστηματική έρευνα στις βιβλιοθήκες Μηλεών και Ζαγοράς καθώς και έρευνες στα Μοναστήρια του Πηλίου και έτσι θα διασώζονταν πολύτιμα χειρόγραφα και ενθυμήσεις που θα έριχναν άπλετο φως στην ιστορία της περιοχής μας. Αυτοί έπεσαν με τα μούτρα στο διάβασμα της γραμματικής και συντακτικού. Έγιναν καλοί φιλόλογοι αλλά δεν πρόσεφεραν τίποτα στην πατρίδα μας. Οι πνευματικοί άνθρωποι δεν πρέπει να κλείνονται στον εαυτό τους και να περιορίζονται στο επάγγελμά τους.  Ο τέτοιος προσανατολισμός τους και η μονομέρειά τους τούς κάνει  σ χ ο λ α σ τ ι κ ο ύ ς. Θυμάμαι με πικρία τη χρονιά 1909 -1910 μαθητής στη Γ΄ τάξη του Γυμνασίου Βόλου. Ενώ σ' άλλα Γυμνάσια ήμουν από τους πρώτους μαθητές στα 'Ελληνικά, στο Γυμνάσιο Βόλου ήμουν από τους τελευταίους. Ο καθηγητής μου Κέκκος μου έλεγε και ξανάλεγε πως  πρέπει να πάω στο χωριό μου στη Ζαγορά, να κόβω ξύλα γιατί δεν είμαι για γράμματα. Και κοροϊδεύοντας μου έλεγε πως η γλώσσα που έγραφα στις εκθέσεις «είνε γλώσσα των ανθρακέων της Μακρινίτζας!»  Και ο Καμηλάρης ήταν καθαρευουσιάνος, αλλά ο «άσημος και παραγκωνισμένος», από τους συναδέλφους του φιλολόγους, είχε και άλλα ενδιαφέροντα  και το έδειξε με τις έρευνές του και με το έργο που άφησε.
 Ας ρίξουμε μια ματιά στη σταδιοδρομία του.
Γεννήθηκε στις Μηλιές το 1869. Άμα έβγαλε το γυμνάσιο φοίτησε στο Πανεπιστήμιο της Αθήνας και πήρε πτυχίο φιλολογικού φροντιστηρίου. Διορίστηκε τότε ελληνοδιδάσκαλος στη Κρίκελο Ευρυτανίας. Αργότερα γράφτηκε πάλι στο Πανεπιστήμιο για να συμπληρώσει τις φιλολογικές σπουδές του. Διάβαζε πολύ, έδωκε εξετάσεις και πήρε πτυχίο φιλολογίας με άριστα. Υπηρέτησε στα σχολεία Μηλεών και Τσαγκαράδας και επί πολλά χρόνια στο Β ' Ελληνικό Σχολείο Βόλου ως σχολάρχης. Εργάστηκε ως εκπαιδευτικός ως το 1930.

Σχολαρχείο Μηλεών 1911-12
Ο Ρ. Καμηλάρις καθιστός με το άσπρο κουστούμι κρατώντας το γιο του Νικόλαο.
(Επίσης φωτογραφία από το αρχείο του κ. Θ. Γκαβαρδίνα)
Στο αναμεταξύ δημοσίεψε πολλά άρθρα και μελέτες ιστορικού και αρχαιολογικού περιεχομένου. Μερικές από τις μελέτες του αυτές  όπως η «Βιογραφία του Κωνσταντά»  κάνανε εντύπωση. Αντίθετα άλλα του άρθρα που θίγουν αρχαιολογικά και γλωσσικά ζητήματα -ετυμολογίες τοπωνυμίων, καθορισμούς αρχαιολογικών τόπων κλπ. έχουν λαθεμένες γνώμες.
Όταν αποσύρθηκε από την ενεργό υπηρεσία, περιόδευε τα χωριά του Ανατολικού Πηλίου επισκέφτηκε τις παλιές εκκλησίες, τα παλιά εξωκκλήσια και τα Μοναστήρια  και κατέγραψε από παλιά εκκλησιαστικά βιβλία ενθυμήσεις (σημειώσεις ιστορικού περιεχομένου), χρονολογίες του χτισίματος των εκκλησιών κλπ, έχοντας συμπαραστάτη την κόρη του Μυρτώ. Το υλικό αυτό που μέρος δημοσιεύτηκε στα «Θεσσαλικά Χρονικά» είνε πολύτιμο.
Ο ίδιος στα χρόνια της Κατοχής έγραψε άρθρα για τους μαυραγορίτες των χωριών του Πηλίου της παλαιότερης εποχής. Στα 1943 όταν οι Γερμανοί έκαψαν τις Μηλιές όχι μόνο για λίγες μέρες κρατήθηκε όμηρος, αλλά είδε το σπίτι του να καίεται και μαζί και τη βιβλιοθήκη του.
Ο πόνος του ήταν μεγάλος. Δε γονάτισε όμως. Στάθηκε κολώνα αλύγιστος ως τις τελευταίες του μέρες, ως το Φλεβάρη του 1954 που έκλεισε τα μάτια. Πρέπει να σημειώσω, πως ότι ήξερε από τις έρευνές του και ότι είχε αντιγράψει από τα χειρόγραφα της βιβλιοθήκης  Μηλεών , δεν το κρατούσε για τον εαυτό του. Σε μένα ήταν ανοιχτοχέρης, Μου έστειλε πολλά  από τα  αντίγραφα αυτά και τον ευγνωμονώ.
Στα πριν της Κατοχής χρόνια είχαμε ταχτική αλληλογραφία και πάντα ήταν πρόθυμος να με εξυπηρετήσει.  Αυτός ήταν ο Ρήγας Καμηλάρης. Πνευματικός άνθρωπος με μεγάλα ενδιαφέροντα και πολύπλευρη δράση. Δεν ξέρω αν η κοινότητα Μηλεών τον τίμησε δίνοντας το όνομά του σ’ ένα δρόμο. Αν δεν το έκανε,  θυμίζω στους κοινοτάρχες το χρέος τους προς το άξιο πνευματικό τέκνο των Μηλεών. Ακόμα και ο Δήμαρχος Βόλου και το Δημοτικό Συμβούλιο, πρέπει, με τον ίδιο τρόπο να τιμήσουν το Ρήγα Καμηλάρη.
Είνε ντροπή να ξεχνούμε τις πνευματικές φυσιογνωμίες του Πηλίου που αφιέρωσαν τη ζωή τους ερευνώντας την ιστορία του τόπου μας. Θέλω να πιστεύω πως η εισήγησή μου θα εισακουσθή.»

Γ. ΚΟΡΔΑΤΟΣ
(*) Με αφορμή τη λήξη του διδακτικού έτους των σχολείων Α/θμιας & Β/θμιας Εκπαίδευσης.
                                                                                             (Συνεχίζεται)

Σάββατο 20 Ιουνίου 2015

Ιαματικές πηγές !

-Έχουμε στην περιοχή μας ιαματικές πηγές- μεταλλικά νερά; 
-Βεβαίως ! 
...μας λέει ο Νικ. Λέκκας, Δ/ντής της Δ/νσεως Ιαματικών Πηγών & Εκθέσεων στο βιβλίο του: "ΑΙ 750 ΜΕΤΑΛΛΙΚΑΙ ΠΗΓΑΙ ΤΗΣ ΕΛΛΑΔΟΣ" Αθήναι 1936. 
Δείτε πόσες, πού και ποιες είναι αυτές:


Τρίτη 16 Ιουνίου 2015

Λαϊκή ετυμολογία

Σε λίγες μέρες (Κυριακή 21 Ιουνίου 2015 στις 19:38΄ ώρα Ελλάδος) μπαίνουμε στο θερινό ηλιοστάσιο. 
Αφορμή για τη σημερινή ανάρτηση έδωσε μια σχετική αναφορά του Ζωσιμά Εσφιγμενίτη στον ΠΡΟΜΗΘΕΑ του (Ιούνιος 1899). Εκεί λέει για μια πρόληψη (1) που έχει βεβαίως σχέση με την αμάθεια (και των Πηλιορειτών) και το θερινο ηλιοστάσιο!
Ας δούμε και την παρετυμολογία αναλυτικά:
Η παρετυμολογική σημασία των λέξεων είναι ένα φαινόμενο που συμβαίνει συχνά στις λαϊκές δοξασίες. Είναι η γνωστή σαν λαϊκή ετυμολογία.
Όταν δηλαδή γίνεται λανθασμένη σύνδεση ανάμεσα στη μορφή και τη σημασία της λέξης. 
Ο αγράμματος λαός στα παλιότερα χρόνια προσπαθούσε να εξηγήσει από το άκουσμα της λέξης (αφού δεν ήξερε γραφή και πολύ περισσότερο ορθογραφία) τι δηλώνει αυτή.  Έτσι μέσα από την συμπτωματική ομοιότητα έδινε τον ορισμό της και βέβαια λάθος!
Και στο Πήλιο, για πολλά κύρια ονόματα -ειδικά αγίων, τοπωνύμια, κ.ά- πιστευόταν κάτι εντελώς άσχετο με την αληθινή σημασία τους!  
Έχουμε λοιπόν, ενδεικτικά:
1.   Ο άγιος Τρύφωνας που γιορτάζει την 1η Φεβρουαρίου, είναι ο προστάτης των λαχανόκηπων δηλαδή των «τρυφερών» λαχανικών (Τρύφωνας >τρυφερά)! Επίσης εικονίζεται κρατώντας κλαδευτήρι ως προστάτης και των αμπελουργών.
2.   Ο άγιος  Φανούριος> φανερώνω-φανέρωση είναι ο άγιος που στη γιορτή του, του προσφέρεται η «φανουρόπιτα» μαζί με την «προσευχή-παράκληση» να φανερώσει κάτι που χάσαμε και αναζητούμε! Γιορτάζει στις 27 Αυγούστου.
3.   Ο άγιος Μηνάς που γιορτάζει στις 11 Νοεμβρίου, «μηνάει», δηλαδή με «μήνυμα» φανερώνει κι αυτός (χωρίς πίτα!), γενικά τα χαμένα αντικείμενα και τα κλεμμένα!
4.   Ο άγιος Ονούφριος. Τότε τη μέρα της γιορτής του στις 12 Ιουνίου, οι θεριστάδες σταματούσαν το θερισμό για ξεκούραση δική τους και των ζώων τους και κρεμούσαν τα δρεπάνια ανάποδα πιστεύοντας πως ο άγιος "ρουφά τα στάχυα"!
Από αυτό και το Αϊ -Ρούφης <Ονούφρης <Ονούφριος !
5.   Ο άγιος Προκόπιος  που γιορτάζει στις 8 Ιουλίου,  έγινε ο προστάτης των νέων ζευγαριών! (Προκόπιος> Προκόπης> προκοπή> προκόβω ).
Σε πηλιορείτικο προικοσύμφωνο της τουρκοκρατίας  διαβάζουμε:
«Εις το όνομα του Πατρός και του Υιού και του Αγ. Πνεύματος αμήν. Της Αγίας Τριάδος Προκοπίου και πάντων των αγίων. Αμήν. Δια του παρόντος ημών προικοδοτικού γράμματος γίνεται δήλον ότι εγώ ο Δημήτριος Ευαγγελινός έχοντας δηγατήρ μου ονόματος Λενιώ και εις ηλικίαν γάμου ελθούσαν εσυμφώνησα […] δίδω […] 7 Νοεμβρίου 1842»
6.   Ο άγιος Ανδρέας που γιορτάζει στις 30 Νοεμβρίου, «αντρειεύει»(=δυναμώνει) το κρύο! Απ’ αυτό και ο Νοέμβριος λέγεται και «Αντριάς». (Ανδρέας> αντρειεύω> Αντριάς).
7.   Ο άγιος Συμεών ο Θεοδόχος, (γιορτάζει την 3η μέρα του Φλεβάρη την επόμενη της Υπαπαντής).
Ο λαός μας ονομάζει τον άγιο  Συμεών,> Συμιός > Σημιός> σημειώνω, σημείο, σημάδι >σημείωμα! Πίστευαν -και στο Πήλιο- πως ο άγιος είναι αυτός που «σημαδεύει» τα παιδιά όντας στην κοιλιά της μητέρας τους, αν οι ίδιες και η οικογένειά τους δεν τον τιμούσαν! Έτσι οι έγκυες τιμούσαν ή φοβόντουσαν τον άγιο και δεν εργάζονταν ανήμερα της γιορτής του, μη και «σημειώσει-σημαδέψει» τα έμβρυα! 
8.   Ο άγιος Ελευθέριος πάλι (15 Δεκεμβρίου), ελευθερώνει τις έγκυες αλλά και φυλακισμένους!.Από αυτό έγινε κι ο προστάτης των κρατούμενων! Ελευθέριος> ελευθερώνω>ελευθερία. «Καλή λευτεριά» είναι η γνωστή ευχή στις εγκυμονούσες!
9.   Ο άγιος Στυλιανός που γιορτάζει στις 26 Νοεμβρίου είναι προστάτης των βρεφών όπως εικονίζεται και αναφέρει κι ο συναξαριστής. (Στυλιανός> στυλώνει τα μωρά)
10.   Η προσωνυμία της εικόνας και του μοναστηριού της Παναγίας Κουνίστρας στη Σκιάθο. Αυτή προέρχεται από τη λέξη εικόνα> Εικονίστρια> Κουνίστρα!  Καμία σχέση με την κούνια! 
Εκτός των ονομάτων των αγίων που οι παλιοί «άλλαζαν» τη σημασία τους έχουμε και άλλα:
1.  Το «ρύζι» που έριχναν (και ακόμη ρίχνουν) στους γάμους έχει σχέση με τη ρίζα> ριζικό> ρύζι. «Καλορίζικοι» είναι η ευχή, δηλαδή να ριζώσουν-στερεωθούν σαν οικογένεια με απογόνους κλπ.
2.     Ο Φεβρουάριος> Φλεβάρης  πίστευαν πως χρωστάει το όνομά του, στο ότι τότε «ανοίγουν οι φλέβες της γης», δηλαδή αρχίζουν να τρέχουν οι πηγές. Είναι όμως γνωστό πως προέρχεται από το λατινικό februo(= εξιλεώνω, εξαγνίζω) και  Febroualia(=ρωμαϊκή γιορτή κάθαρσης).
3.   Ο Μάης είναι ο μήνας με τα μάγια (Μάης> Μάγια).Έτσι υπάρχει α) το δημοτικό τραγούδι «Πρωτομαγιά μου τάριξες τα μάγια και με μάγεψες…» και β) ότι δεν γίνονται γάμοι το μήνα αυτόν! 
4.   Ο Ιανουάριος >Γενάρης (γέννα !), γιατί τότε γεννούν τα πρόβατα.
5.   Το όνομα και επώνυμο Πάντος προέρχεται από τους αγίους Πάντες (πολλοί) > άγιος Πάντος (ένας).
6.   Η Μαγδαληνή (από τα Μάγδαλα της Γαλιλαίας) έγινε Μυγδαληνή> Μυγδαλιώ & Μαγδάλω από το αμύγδαλο>μύγδαλο!


(1) Να κι η απόδοση στη δημοτική:
Πρόληψη από αμάθεια
Στις 9 του παρόντα μήνα Ιουνίου (βλ. παλιό ημερολόγιο) γίνεται η θερινή τροπή του ήλιου. Πολλοί όμως στα χωριά του Πηλίου, που δεν γνωρίζουν γράμματα, πιστεύουν πως η τροπή του ήλιου γίνεται στις 20 τρέχοντος
μηνός.
Αναλύοντας, ισχυρίζονται πως αυτή τη μέρα είδαν πολλές φορές με τα ίδια τους τα μάτια τον ήλιο να πηδά προς τα μπροστά!
Λένε πως το χειμερινό ηλιοστάσιο που είναι στις 20 Δεκεμβρίου την ημέρα της γιορτής του αγίου Ιγνατίου (*), ο ήλιος «αγναντεύει» κι άμα δει πως έφτασε στο τελευταίο σημείο στρέφεται προς τα πίσω και πηδά!
Και αυτοί που δεν έχουν ρολόγια διαιρούν το μερόνυχτο σε 24(;) διακριτικά σημεία, αρχίζοντας από το βράδυ λέγοντας: α) αποβραδίς β) ώρα για «πλάγιασμα» γ) μεσάνυχτα δ) λάλημα πετεινού ε) αυγή στ) ώρα της εκκλησίας ζ) χαράματα η) ανατολή ήλιου θ) κολατσιό ι) γεύμα ια) μεσημέρι ιβ) δειλινό ιγ) ώρα του εσπερινού ιδ) βασίλεμα ήλιου.
(*) βλ. Ιγνάτιος >αγνάντι >αγναντεύω! Άρα έξι μήνες μετά (20/12 – 20/6) ο ήλιος πάλι «αγναντεύει» και πηδά μπροστά !