Άγιος Νικόλαος Βόλου (2)

                                     Ο μητροπολιτικός Ναός του Αγίου Νικολάου,

αφού μετά από πολλές προσπάθειες δεν κατόρθωσε να οικοδομηθεί αντάξιος της μεγάλης πια πόλης, το κατάφερε στα 1934. Όμως απ' την κατεδάφιση των θεμελίων στα 1908 (ΕΔΩ) ως την κατασκευή του σημερινού μεγαλοπρεπούς και περικαλλούς Ναού, κύλισε πολύ νερό...μέχρι ο "πολιός άγιος Νικόλαος" να βρει τη μόνιμη στέγη του! 

Μετά από το «έγκλημα των θεμελίων» και την κατεδάφιση του πολύπαθου Ναού –δημοσίου έργου(!)-που μόλις είχε αρχίσει να οικοδομείται, σε σχέδια του Δημάδη (πατέρα Κων-νου & γιου Νικολάου), έπρεπε ν’ ανεγερθεί οπωσδήποτε νέος. Ο πληθυσμός της πόλης αυξανόταν κι οι λατρευτικές ανάγκες επίσης. 

Με τον ερχομό στη Δημαρχία του Κωστή Γκλαβάνη στα 1908, η ανέγερση μπήκε στα επείγοντα σχεδιαζόμενα έργα της πόλης κι ανέθεσε στον κορυφαίο τότε στο είδος του Αριστοτέλη Ζάχο(*) τα σχέδια. Ο δήμος για το σκοπό αυτό πήρε νέο δάνειο. 

Ο  αρχιτέκτονας Ζάχος, απ’ τους καλύτερους στη ναοδομία κι όχι μόνον (Αγ. Στυλιανός  Θεσ-νίκης, Αγ. Δημήτριος Σιάτιστας, Νίκων Μεταννοείτε Σπάρτης, Αγ. Παύλος Κορίνθου, Αγ. Κων-νος & Μεταμόρφωση Βόλου κ.ά), τότε είχε αναλάβει και την ανακατασκευή του ναού του Αγίου Δημητρίου Θεσσαλονίκης, που κάηκε στις 5/6 Αυγούστου 1917. 

Τα σχέδιά του για το μητροπολιτικό ναό, ήταν πολύ σπουδαία και μεγαλόπρεπα σχεδόν όπως και του σημερινού, αλλά και πολύ δαπανηρά! Υπολογίστηκε τότε η δαπάνη στο ένα εκατομμύριο χρυσές δραχμές ή δεκαπέντε εκατομμύρια δραχμές! 

Η πρόσοψη στα πρώτα σχέδια Ζάχου

Η πλαϊνή όψη στα πρώτα σχέδια Ζάχου

Η κάτοψη στα πρώτα σχέδια Ζάχου

Οι βαλκανικοί πόλεμοι που ήρθαν μετά, ανάγκασαν το δήμο να χρησιμοποιήσει το ποσό του δανείου για τις ανάγκες των οικογενειών των εφέδρων.

1930-Θεοφάνεια
 Ο παλιός ναός μπροστά και πίσω ο τωρινός υπό κατασκευή

Έτσι οικοδομήθηκε αναγκαστικά ένας μικρός ναός, που φαίνεται στη φωτογραφία της θεμελίωσης και στα σχέδια της πολεοδομίας του 1930.

Η θεμελίωση -και με τον αρχιτέκτονα Ζάχο παρόντα
(πρώτος στην κάτω δεξιά γωνία)

(Θεμελίωση 1928-από το αρχείο του ΔΗΚΙ, 
όπου υπάρχουν κι άλλες σχετικές φωτογραφίες της εποχής)

(από το αρχείο πολεοδομίας του δήμου Βόλου)

Δεκαπέντε περίπου χρόνια μετά, ένας άλλος δήμαρχος Παγασών, ο Σπύρος Σπυρίδης καλώντας πάλι τον αρχιτέκτονα Ζάχο, έφτιαξε (1928) άλλα σχέδια λιγότερο δαπανηρά (προϋπολογίστηκε τότε στα οκτώ εκατομμύρια δραχμές). Η θεμελίωση  του Ναού έγινε στις 9 Δεκεμβρίου του 1928 

Η πρόσοψη στα νέα σχέδια του Ζάχου

Πλάγια όψη νέων σχεδίων Ζάχου

Κατόψεις παλιών & νέων σχεδίων του Ζάχου

Απόσπασμα από τη συνέντευξη του Αριστ. Ζάχου:
ΤΑΧΥΔΡΟΜΟΣ 13 & 14-12-1928

Επί δημαρχίας Σπύρου Σπυρίδη, αλλά και του Κων-νου Καρτάλη αποπερατώθηκε -μετά από εντατική δουλειά- τελικά η μητρόπολη του Βόλου!

Τα εγκαίνια έγιναν στις 2 Δεκεμβρίου 1934, παραμονές της γιορτής του Αγίου, επί δημαρχίας Κωστή Σπυρίδη και πάλι απ' το δεσπότη Γερμανό.

Παλιότερη καρτποστάλ

Ο Ναός είναι βυζαντινού ρυθμού και υπήρχε πρόβλεψη να χτιστεί στο μέλλον νέο καμπαναριό στον ίδιο ρυθμό, αφού το υπάρχον (που κτίστηκε μεταξύ των ετών 1886-1890 από Ιταλούς τεχνίτες με σχέδια του Εβαρίστο Ντε Κίρικο) θα κατεδαφιζόταν. 
Τα υλικά των εξωτερικών τοίχων είναι φυσικά (μάρμαρο-πέτρα- τούβλο-κεραμίδι), χωρίς επιχρίσματα. Οι τρούλοι είναι χαρακτηριστικό του βυζαντίου, με κεντρικό το δεσπόζοντα μεγαλύτερο, διπλού τοιχώματος. Σκάλες υπάρχουν στις τρεις πλευρές, καθώς και δυο παρεκκλήσια δίπλα στο ιερό. Ο ναός έχει υπόγειο(κατακόμβη) για τις διάφορες αποθηκευτικές ανάγκες κλπ.    

Σήμερα ο ναός κι ο περιβάλλων χώρος,
από αεροφωτογραφία

Σχέδιο του Ζαχαρία Παπαντωνίου

Πηγές:

  - «Ιστορία επαρχίας Βόλου-Αγιάς» Γιαν. Κορδάτος –Αθήνα 1962

  - «Βολιώτικαι αναμνήσεις» Νικ. Γάτσος – Αθήνα 1998- ΔΗΚΙ

  - «Άγιος Νικόλαος- Πολιούχος του Βόλου»- Σταυρούλα Μίχου - Βόλος 2002

  - Ψηφιακό αρχείο ΔΗΚΙ & Δήμου Βόλου

  - Εφημερίδες 

  - Περιοδικό «ΠΡΟΜΗΘΕΥΣ» Βόλος 1898-1901

(*) Τον αρχιτέκτονα Ζάχο (Κοζάνη 1871- Αθήνα 1939) (ΕΔΩ) ανακάλυψε διαβάζοντας κάποιο σχετικό περιοδικό, ο ίδιος ο Κων-νος Καρτάλης-τότε γραμματέας του δήμου- διαβλέποντας νωρίς την αξία του. 
Ο ίδιος ο Ζάχος είχε περιοδεύσει αρκετές φορές τα πηλιορείτικα χωριά μελετώντας την αρχιτεκτονική τους και η χαρά του –σύμφωνα με τα λόγια του μηχανικού και μετέπειτα δημάρχου Παγασών-Βόλου Γεωρ. Κοντοστάνου, ΤΑΧΥΔΡΟΜΟΣ 25-4-1939- ήταν μεγάλη που επιτέλους θα γινόταν πραγματικότητα ο ναός, πάνω σε δικά του σχέδια που δούλευε και διαρκώς παράλλαζε κοντά στην εικοσαετία!

Άγιος Νικόλαος Βόλου (1)

Ο μητροπολιτικός Ναός του Αγίου Νικολάου στο Βόλο (*),

Σήμερα ένα στολίδι αρχιτεκτονικής, δεν ήταν μια τόσο απλή υπόθεση για την πόλη (διοικούντες και κατοίκους) όπως μάλλον θα έπρεπε να ήταν . Είναι μια πολύπαθη ιστορία αυτή της ανέγερσης, που κράτησε περίπου ογδόντα (!) χρόνια, μέχρι να φτάσει στη μορφή που όλοι βλέπουμε. Έτσι: 

Ο πρώτος ναός «στήθηκε» πολύ απλός στα 1855-56 επί τουρκοκρατίας και μετά από ενέργειες Βολιωτών προς το Σουλτάνο. Πριν απ' αυτό όμως γίνανε κι άλλες προσπάθειες οικοδόμησης ναού. Το ξεκίνημα "ανέγερσης" ενός ναού για τις λατρευτικές ανάγκες των κατοίκων της πόλης που ως τότε εκκλησιαζόντουσαν στον κοντινότερο Αϊ-Γιάννη Άνω Βόλου ή στα γύρω χωριά, γέμισε χαρά τους χριστιανούς.
Το πώς έγινε ακριβώς, μας το λέει ο Νικόλαος Γάτσος στις "Βολιώτικες αναμνήσεις"του, αλλά κι άλλοι:

Ο Νικ. Γάτσος ήταν εγγονός του Νικ. Γάτσου, οικιστή του Βόλου
που αναφέρεται στα κείμενα. Οι "αναμνήσεις" του δημοσιεύτηκαν
σε συνέχειες στη βολιώτικη εφημερίδα ΣΗΜΑΙΑ,
το Μάρτιο & Απρίλιο του 1931

Τα ίδια περίπου γράφει κι Αριστοτέλης Κουρτίδης που επισκέφτηκε τότε την πόλη, στο άρθρο του "Μέχρι Βόλου" στο περιοδικό ΕΣΤΙΑ στα 1887, τχ 607:

 Ο Γιάννης Κορδάτος στην "Ιστορία της Επαρχίας Βόλου και Αγιάς" σ. 825 γράφει για το ίδιο θέμα, δανειζόμενος απ' τον ειδικό όπως αναφέρει- Διονύση Μολοχάδη:

Ο "προσωρινός" ναός έγινε μέσα σε διάστημα σαράντα ημερών. 
Οι οικιστές του Βόλου επέβλεπαν συνεχώς την ανέγερση φοβούμενοι την κατεδάφιση απ' τους ντόπιους οθωμανούς μέχρι που εγκαινιάστηκε στις 21-4-1856 : 

Ν. Γάτσος "Βολιώτικαι αναμνήσεις"

Ο ναός έμεινε εκεί 42 (!) χρόνια, ως κάποιο μεσημέρι Κυριακής ή γιορτής που έγινε στάχτη. Ο Ζωσιμάς κάνει μια εκτενή αναφορά στο περιστατικό στον ΠΡΟΜΗΘΕΑ- Ιούλιος 1898 (ΕΔΩ):

Σώθηκαν μόνον κάποιες εικόνες και τα λάβαρα! Αυτός λοιπόν, ο απλός ναός κάηκε, μια χρονιά μετά την απελευθέρωση της δεύτερης τουρκικής κατοχής του Βόλου, μετά τον ατυχή πόλεμο του 1897. 

Έπρεπε να φτιαχτεί αμέσως άλλος μητροπολιτικός ναός, γιατί ο εκκλησιασμός γινόταν στη Μεταμόρφωση και στους Αγ. Θεοδώρους Παλαιών (στο Κάστρο) κι επειδή οι ανάγκες όμως αύξαναν με την διαρκή επέκταση της πόλης. 

Οι Βολιώτες τότε θαύμαζαν τις αναγεννησιακού ρυθμού εκκλησίες, γι' αυτό και τα σχέδια που προκρίθηκαν ήταν τέτοιου τύπου!

Ο ναός σε σχέδια των Κ. & Ν. Κ. Δημάδη,
που ποτέ δεν υλοποιήθηκαν

Κάτοψη του Ναού, στα σχέδια των Κ. & Ν. Δημάδη

Έγγραφο-απόφαση στα 1898, με τις υπογραφές
Γρηγορίου, Γάτσου, Αντ. Καρτάλη, Χαρισιάδη, Σαραφόπουλου, Κ. Τοπάλη κλπ
μελών της επιτροπής ανέγερσης.

Εν τω μεταξύ στήθηκε πάλι παράπηγμα ναού, για τις λατρευτικές ανάγκες της συνοικίας και πάρθηκε δάνειο γα την κατασκευή.

 Έγινε δημοπρασία του έργου και μπήκε εργολάβος. 
Στις 21 Μαΐου 1901 και επί δημαρχίας Ν. Γεωργιάδη, θεμελιώθηκε ο νέος ναός, αυτή τη φορά. (Πρέπει να αναφερθεί εδώ, πως τα χρόνια εκείνα οι Δήμοι ήταν υπεύθυνοι για τη ναοδομία και γενικά τη λειτουργία των ενοριών) 

Ο ίδιος ο Γεωργιάδης στην λογοδοσία της πρώτης δημαρχιακής περιόδου (1903) σε ιδιαίτερο κεφάλαιο, μας δίνει στοιχεία αναφέροντας:

Αυτή η κατασκευή, δημιούργησε απ’ την αρχή προβλήματα στην πόλη κι έγινε πολύς λόγος. Αρχικά ο Ζωσιμάς στον ΠΡΟΜΗΘΕΑ  Μαΐου 1901 λέει για την τοποθέτηση του ναού στο χώρο: 

Γίνανε βεβαίως- όπως πάντα-και έρανοι για να συμπληρωθεί το ποσόν που χρειαζόταν:

Αυτή η κατάσταση με τη δόμηση του ναού συνεχίστηκε και στη δεύτερη θητεία (1903-1907) του Ν. Γεωργιάδη. Ωστόσο κι η αντιπολίτευση του δήμου ασκούσε συνεχώς κριτική:

Η βολιώτικη εφημερίδα ΠΑΝΘΕΣΣΑΛΙΚΗ μέσω του σπουδαίου δικηγόρου Σοφ. Τριανταφυλλίδη, κάνει σφοδρή -κι όχι μόνον-κριτική: (Σημ. Η κατάσταση ανεπαίσθητα διαφέρει από σήμερα!) 

Κάποια στιγμή είδαν πως η οικοδόμηση δεν μπορούσε να συνεχιστεί γιατί δεν είχε γίνει η σωστή θεμελίωση (!) και το οικοδόμημα ήταν επισφαλές! 

Τότε κατεδαφίστηκε πριν καν ολοκληρωθεί, με τους τοίχους να έχουν φτάσει ως τότε, στα δύο περίπου μέτρα απ' την επιφάνεια της γης. 

Σάλος μέγας ξέσπασε στην πόλη και το αποτέλεσμα ήταν παραπομπή σε δίκη του δημοτικού μηχανικού, απόσυρση του Ν. Γεωργιάδη απ' την τοπική πολιτική ζωή και η εκλογική ήττα-του σπουδαίου κατά τα άλλα δημάρχου- στις επόμενες εκλογές, απ’ το σίγουρα δημιουργηθέν σκάνδαλο. Η ζημιά για σχέδια, οικοδομή, αποζημιώσεις και κατεδάφιση ήταν τότε 500.000 χρυσές δραχμές!

Έτσι τελειώνει άδοξα το πρώτο μέρος της "ζωής" του μητροπολιτικού Ναού. Αυτό μέχρι που ο νέος δήμαρχος Κωστής Γκλαβάνης βάλει σκοπό να οικοδομήσει πάλι τον Αϊ-Νικόλα...

(*) Αφορμή για αυτές τις αναρτήσεις μου έδωσε ο καλότατος Αντώνης Ζ. όταν ασχολήθηκε πριν μια εβδομάδα,  με την ευκαιρία της γιορτής του Αγίου Νικολάου (ΕΔΩ),  (ΕΔΩ) κι (ΕΔΩ)