Κατά την ιδίαν πεδινήν οδόν μίαν ώραν προβαίνοντες (απὸ το Βόλο), ερχόμεθα εις τα Λεχώνια. Αυτά κείνται επί μιας με χωράφια, αμπέλους, κήπους νεραντζίων, κίτρων και άλλων διαφόρων οπωρίμων δέντρων φυτευμένης πεδιάδος...

(Νεωτάτη της Θεσσαλίας Χωρογραφία-Ιωάννης Αναστασίου Λεονάρδος, 1836)

Π Ρ Ο Σ Ο Χ Η ! Μπορείτε να αντιγράφετε κείμενα κ.ά. από το ιστολόγιο. Αυτό, ΔΕΝ αποκλείει αναφορά στην ΠΗΓΗ. - Φωτογραφίες άλλων να μην ΑΝΤΙΓΡΑΦΟΝΤΑΙ - Ιδιωτικά αρχεία να ΜΗΝ ΑΝΤΙΓΡΑΦΟΝΤΑΙ.

Κυριακή 28 Ιουλίου 2013

Πηλιορείτικα πανηγύρια Ιουλίου

Στο Πήλιο, όπως και σ'όλον τον ελλαδικό χώρο, οι καλοκαιρινοί μήνες είναι οι μήνες των πανηγυριών (παγγυριών) . Αυτά συνήθως ξεκινούν του Αγίου Γεωργίου ή στις 2 και 8 Μαΐου του Αγ. Αθανασίου και του Αγ. Ιωάννου Θεολόγου αντίστοιχα και τελειώνουν του Σταυρού στις 14 Σεπτεμβρίου ή αργότερα. 
 Ο Ζωσιμάς στον ΠΡΟΜΗΘΕΑ τού Ιουλίου 1890, γράφει για τα πηλιορείτικα πανηγύρια:
Σημείωση: Πανηγύρια έχουμε και στ' Άνω Λεχώνια την 1η, στις Πινακάτες στις 7,στον Άγ. Γεώργιο Νηλείας και στον Αγ. Λαυρέντη  στις 20  Ιουλίου.
Προσθήκη λεζάντας

Και μια ανταπόκριση μεταγενέστερη, από το πανηγύρι στον Άγιο Βλάσιο, μας δίνει τον παλμό της εποχής και των πανηγυριών που ήταν πανομοιότυπα σ' όλα τα χωριά μας.
 (Η ΘΕΣΣΑΛΙΑ 27-7-1934)

Υ.Γ. 1: Σήμερα μετά την εγγραφή, διάβασα στην εφημερίδα Η ΘΕΣΣΑΛΙΑ και στο κυριακάτικο ένθετο ΔΙΑΔΡΟΜΕΣ,  ένα δισέλιδο πολύ κατατοπιστικό άρθρο με θέμα τα παλιιά πηλιορείτικα "παγγύρια" του γνωστού μας πηλιορείτη συγγραφέα Κώστα Λιάπη.  
Υ.Γ. 2: Οι φωτογραφίες του 1960, είναι από ιδιωτική συλλογή, γι' αυτό και τα πρόσωπα "βαμμένα", να μην είναι  αναγνωρίσιμα.

Σάββατο 27 Ιουλίου 2013

Λαϊκή Τέχνη

Για τη Λαϊκή Τέχνη του Πηλίου έχουν γραφτεί κατά καιρούς πολλά. Όμως ο μεγάλος λαογράφος και ερευνητής του Πηλίου Κίτσος Μακρής στο ομώνυμο σπουδαίο του έργο κάνει την καλύτερη ανάλυση κι απεικόνιση.
 Τα κείμενα είναι αντίγραφα από το παραπάνω βιβλίο. Οι ασπρόμαυρες φωτογραφίες είναι παλιές φωτογραφίσεις-αποτυπώσεις διαφόρων ειδών, ενώ οι έγχρωμες τωρινές.

Ρόκες. Η δεξιά είναι λιναρόροκα

"Του κέντ'μα είνι γλέντ'μα κι η ρόκα είνι σιργιάν'' κι ι καημένους αργαλιός είνι σκλαβιά μιγάλ'"
Κασέλα, κούφες και δεξιά τ'λυγάδ'.

Ξύλινες "χλιαροθήκες" (=κουταλοθήκες)
Δύο ακόμη εργαλεία απαραίτητα μαζί με το αδράχτι, τη ρόκα, τα λανάρια, το τυλιγάδι, είναι η τσικρίκα κι η ανέμη.
Με την ανέμη το νήμα μετά το τ'λυγάδιασμα γινόταν "κούκλα". Αυτή η κούκλα έμπαινε στην ανέμη και ξετυλιγόταν σιγά σιγά για να μην μπερδεύεται και γινόταν-μαζευόταν σε κουβάρι. Ήταν εύκολη σχετικά δουλειά γι' αυτό και χωρίς ιδιαίτερη προσοχή, με αποτέλεσμα οι ιστορίες και τα παραμύθια να ...περισσεύουν! 
(Γνωστός κι στίχος "κόκκινη κλωστή δεμένη στην ανέμη τυλιγμένη, δώσε κλώτσο να γυρίσει παραμύθι ν'αρχινήσει!) 
Με την τσικρίκα οι γυναίκες της οικογένειας παλιότερα, έκλωθαν (=έστριβαν) και ετοίμαζαν το νήμα (μάλλινο ή βαμβακερό) για τα στρωσίδια τους (χράμια, διάφορα υφαντά, καρπέτες, σεντόνια κ.ά.) και τα κουρέλια για τις κουρελούδες.
Ήταν βασικά εξαρτήματα μαζί με τον αργαλειό και τα "΄σέϊα" του, όπως το αντί, οι σαΐτες, τα χτένια...
Αριστερά τσικρίκα και δεξιά ανέμη
Τσικρίκα ή τσικρίκι

Τρίτη 23 Ιουλίου 2013

Το βουνό Πήλιο

Από τον "Αρχαιολογικό και Ιστορικό Οδηγό Θεσσαλίας" 1998 
των Βαγγέλη Σκουβαρά-Κίτσου Μακρή

Σάββατο 20 Ιουλίου 2013

Σκεύη & εργαλεία (2)

Σ' αυτό το θέμα που είναι συνέχεια προηγούμενου (ΕΔΩ), παρουσιάζονται ενδεικτικά κάποια εργαλεία κ.ά που έχουν σχέση με τις ασχολίες των κατοίκων των χωριών μας. 
Δείτε τις επεξηγήσεις και τις λεζάντες των φωτογραφιών:
"Λάμπα" ή "δακοπαγίδα": ένα άγνωστο σε πολλούς αγροτικό σκεύος-εργαλείο
Δακοπαγίδα:  Κατά τους καλοκαιρινούς μήνες που ο δάκος "χτυπά" τον ελαιόκαρπο, οι γεωργοί με "συνεργεία διαβροχής" που οργανώνονται απ' τη Δ/ση Γεωργίας, ραντίζουν ελάχιστα (δολωματικά) τα λιόδεντρα για να σκοτωθεί το έντομο που χαλά τις ελιές και κατά συνέπεια και το λάδι, ανεβάζοντας την οξύτητά του. Το πότε κι εάν πρέπει να γίνει 'διαβροχή" το γνωρίζουν οι γεωπόνοι του υπουργείου Γεωργίας, από το πλήθος των εντόμων που συγκεντρώνονται σε κάθε παγίδα που είναι τοποθετημένη ψηλά στα λιόδεντρα και σ' όλες τις περιοχές της κάθε ελαιοκομικής περιφέρειας. Τη δουλειά αυτή την έκανε και την κάνει με πλαστικές πια παγίδες του εντόμου-δάκου, ο "λαμπαδόρος" ή παγιδοθέτης" ο οποίος βάζει μέσα στην παγίδα υγρή αμμωνία, δόλωμα που έλκει το δάκο. Ο πάτος του δοχείου είναι ανοιχτός και γυριστός προς τα μέσα, για να παγιδεύονται τα έντομα και μετά να καταμετριούνται. 

Αν δείτε λοιπόν, κάποιον μ' ένα καλάμι στο χέρι κι ένα μπιτόνι να γυρνά στους ελαιώνες κατακαλόκαιρο, να ξέρετε πως δεν κυνηγά ...τζιτζίκια, παρά "αλλάζει" τις δακοπαγίδες μετρώντας "μύγες", τους δάκους (αρσενικούς και θηλυκούς) και προσδοκώντας χρόνια τώρα, πάντα ανεπιτυχώς, να πιάσει τον αρχηγό τους, τον...Αρχιδάκο, όπως λένε σκωπτικά οι Πηλιορείτες!
Στάμνα πήλινη για αποθήκευση ελιών ή τουρσί

Πιθάρια πήλινα για αποθήκευση ελιών και λαδιού.
Υπήρχαν σε διάφορα μεγέθη και σχέδια ανάλογα με το πού κατασκευάζονταν
Δαμιτζάνα ή τραμιτζάνα: Γυάλινο δοχείο για αποθήκευση λαδιού, κρασιού, τσίπουρου κλπ
Δαμιτζάνα ή τραμιτζάνα ντυμένη με πλεχτή λυγαριά από καλαθοποιό (κοφινά)
για προστασία από σπάσιμο και φως.
 Υπήρχαν σε διάφορα μεγέθη σύμφωνα με τη χωρητικότητά τους σε οκάδες κι όχι λίτρα. 

Αρκάδα από λυγαριά και σχίζα καστανιάς 
Οι "αρκάδες" δηλαδή τα μεγάλα κοφίνια για τη μεταφορά ελιών ή φρούτων, υπήρχαν σ' όλα τα χωριά μας. Η κατασκευή τους ήταν τέχνη που την έκαναν οι "κοφ'νάδες -καλαθοπλέκτες. Ήταν ακριβές στην αγορά τους αυτές που ήταν από λυγαριά ή καστανιά γιατί ήταν αντοχής, ενώ οι "καλαμένιες" ήταν φτηνότερες. Οι αρκάδες φορτώνονταν στα ζώα (αλογογαϊδουρομούλαρα) δεξιά κι αριστερά (μεριές) του σαμαριού για να υπάρχει ισορροπία. Υπήρχαν σε πολλά μεγέθη, άρα και βάρους, ανάλογα με το ζώο του καθενός. Τις μικρές τις έλεγαν "αρκαδιά" ή "αρκαδάκια".
Κουσιά και τσικ'ράκι
Λεπτομέρεια σφραγίδα: Σουπλιώτης-Βόλος.
Ο κατασκευαστής των περίφημων γεωργικών εργαλείων
Δύο άροτρα με διαφορετικά υνιά. 
Λεπτομέρεια-χτυπημένη σφραγίδα στο υνί:
"Μηχανουργείον Κ Χ ΚΑΡΑΛΗ Παλαιά Βόλος"
Τα παραπάνω άροτρα έχουν διαφορετικό υνί. Το πίσω είναι απλό για κανονικό όργωμα και το μπροστινό για κατασκευή αυλακιάς. Η αυλακιά ήταν για την άρδευση (πότισμα) του κτήματος ή για την καλλιέργεια λαχανικών (φρύδια ή σάγια). Όταν όργωναν, οι αυλακιές καταστρέφονταν. Έπρεπε να γίνουν νέες κι αυτό έκανε, αυτό το υνί. Τα άροτρα αυτά ήταν για να "ζευτούν" σε άλογο/α ή βόδια. Ο άνθρωπος που έκανε "ζευγάρι" (=το ζεύγος των βοδιών), ήταν ειδικός κι έμπειρος, ο γνωστός ζευγολάτης. 
Τα άροτρα κατασκευάζονταν σε πολλές πόλεις της Ελλάδας. Ο Βόλος όμως είχε αρκετά μηχανουργεία κι εργοστάσια (Γκλαβάνη, Σταματόπουλου, Δημηκιούνη κ.ά) που έφτιαχναν άροτρα αρχικά για τα ζώα κι έπειτα διαφορετικά, αλλά πάντα της ίδιας φιλοσοφίας, για τα τρακτέρ
"Αδράχτ' μι σφουντύλι" για γνέσιμο 
(ο άτρακτος των αρχαίων=κλωστικόν όργανον εκ μικράς εκ ξύλου ή εκ καλάμου 
ράβδου φερούσης εις μεν το κάτω άκρον σφόνδυλον, εις δε το άνω άγκιστρον ή εγκοπήν,
 εις ό, περιστρεφόμενον  δια της χειρός συλλέγεται ως νήμα 
το εν τη ηλακάτη έριον ή άλλη κλώσιμος ύλη -Λεξικό Δημητράκου) 
"Τ'λυγάδ'" χειροποίητο ξύλινο

Η επεξεργασία του μαλλιού στα αγροτόσπιτα (οικιακή βιοτεχνία) ήταν μια ιστορία αιώνων., που τώρα εξέλειπε. Όλες οι οικογένειες έτρεφαν πρόβατα και κατσίκια για να παίρνουν τα προϊόντα διατροφής δηλαδή γάλα, κρέας αλλά και μαλλί, δέρματα, κοπριά. Με το μαλλί των προβάτων έφτιαχναν ρούχα και σκεπάσματα. Με τις προβιές χαλιά και με το τραγόμαλλο απ' τα γίδια κάπες και στρωσίδια. Το τραγόμαλλο το χρησιμοποιούσαν επίσης και σαν συνεκτική ύλη στο ασβεστοκονίαμα (σοβάτισμα του τσιατμά). 

Το αδράχτι ήταν το εργαλείο που εκεί έγνεθαν- έστριβαν το μαλλί που έπαιρναν απ' τη ρόκα και δημιουργούσαν το νήμα. Οι καλύτερες "γνέστρες" ήταν αυτές που έφτιαχαν το ψιλότερο και ισόπαχο νήμα... Η δουλεία αυτή βέβαια, ήταν των γυναικών ...

Το σφοντύλι (συνήθως στρογγυλό) το έβαζαν κάτω απ' τ' αδράχτι όταν αυτό ήταν άδειο -χωρίς νήμα-γνέμα- για να βαραίνει και να στρίβει/γυρίζει εύκολα. Όταν γέμιζε σιγά σιγά νήμα και βάραινε, το έβγαζαν. 

Απ' εδώ βγήκε κι παροιμία: Είδε τον ουρανό σφοντύλι (γυρίζει το κεφάλι -ζαλίστηκε)! 

Μετά, το νήμα το πέρναγαν στο τυλιγάδι (το τύλιγαν στις δυο άκρες του τ'λυγαδιού) για να ισώσει κι αφού βραχεί, να γίνει η γνωστή "κούκλα". Τότε το "ξιτ'λιγαδιάζανι" (το έβγαζαν) και το βάφανε στο επιθυμητό χρώμα. 
Απ' τα πρώτα ηλεκτρικά σίδερα. Το κουμπί για μεγαλύτερη πίεση αριστερά μπροστά,
περιστρεφόταν ανάλογα, για δεξιόχειρες ή αριστερόχειρες χρήστες
Σίδερο σιδερώματος με κάρβουνα.
 Έχει πετούγια (κατσιαμπίδ') ασφάλειας για το άνοιγμά του
Ένα παιδικό παιχνίδι: Χειροποίητο, κουνιστό, ξύλινο αλογάκι

Πέμπτη 18 Ιουλίου 2013

Σκεύη & εργαλεία (1)

Αφορμή για τη σημερινή δημοσίευση, μου έδωσε ο καλός φίλος Αντώνης Ζ. που διατηρεί την κοινότητα του FB "Η Μαγνησία στο Πέρασμα του Χρόνου" (ΕΔΩ) κι (ΕΔΩ), με τη δική του ανάρτηση.
 Έτσι παρακάτω θα δείτε ενδεικτικά, αντικείμενα  (εργαλεία και σκεύη) παλιότερων εποχών που σήμερα ελάχιστα χρησιμοποιούνται και ξεπεράστηκαν, αφού έχουν αντικατασταθεί από άλλα σύγχρονα, με υλικά νέα, που "φορτώνουν" το περιβάλλον μας. Είναι σίγουρα περισσότερο λειτουργικά τα καινούρια και χωρίς να χρειάζονται τη δύναμη του χρήστη, αφού τα περισσότερα έγιναν ηλεκτρικά.
 Όμως η τέχνη της κατασκευής των παρωχημένων αυτών αντικειμένων και το μεράκι του τεχνίτη είναι απαράμιλλα. Ας τα θυμηθούν οι παλιότεροι, λοιπόν κι ας τα μάθουν οι νέοι: 
1. Οικιακά σκεύη:
Ξύλινο γουδί σκαφτό και μπρούντζινο χαβάνι 
Μπρούντζινος μύλος για άλεσμα καφέ
Μπακιρένιο (χάλκινο) μπρίκι με σπαστό χερούλι
Ξύλινη σκαφτή αλατοπιπεριέρα
Μπακιρένια καραβάνα μαγειρέματος
Λεπτομέρεια της καραβάνας. Το μεράκι του τεχνίτη ...παρόν!
Λάμπα πετρελαίου ΠΙΤΣΟΣ- μπρούτζινη
Λάμπα από γυαλί, εισαγωγής ( τμήμα πολυελαίου σαλονιού) 
Γυάλινο τασάκι με τον τότε βασιλιά!!!!
Ζύγια οκάδων μπρούντζινα. Οι προσθήκες από μόλυβδο ήταν από τον
έλεγχό τους για σωστό ζύγισμα από την τότε Αγορανομία.
Τα ζύγια είναι κατά σειρά μεγέθους: 1 οκά, μισή οκά, 100 δράμια
και 50 δράμια 
Λεπτομέρεια (χτύπημα) χρονολογιών από τον περιοδικό, ετήσιο συνήθως, έλεγχο.
 Η οπή στο κέντρο χρησίμευε για την τοποθέτησή τους σε κάθετη βάση
και πάντα δίπλα στη ζυγαριά.
 
Μεταλλικός καρυοθραύστης
Καζάνι αποθήκευσης νερού και ζεστάματός του για πλύση ρούχων.
Συνήθως τα μπακίρια ήταν προίκα της νύφης.
 Στη λεπτομέρεια του σκαλίσματος είναι χαραγμένα τ' αρχικά του ονόματος της κοπέλας.
Καζάνι επίσης μπακιρένιο, κυλινδρικό.
Αυτά είχαν συνήθως και καπάκι
Μπακράτσι χάλκινο για άρμεγμα (μικρό καρδάρι)
Λάμπα πετρελαίου ΛΟΥΞ, καφενείου 
Λανάρια μαλλιού για τράβηγμα του μάκρου.
Η δουλεία αυτή ήταν ειδική και την έκαναν εξειδικευμένες γυναίκες.
(μάκρος= οι μακρύτερες τρίχες μαλλιού προβάτου,
που μ' αυτές έγνεθαν το στημόνι της ύφανσης)
Ρόκα γνεσίματος (η ηλακάτη των αρχαίων). 
Προσέξτε τη λεπτομέρεια στο σκάλισμα!
Πλαστάρι ξύλινο μονοκόμματο, για πλάσιμο και άνοιγμα φύλλων
Ταψί, σινί, γαβάθα μπακιρένια και παλιά κουτάλια 
Πυροστιά και μασιά 
 2. Εργαλέια:
Εργαλεία: Χειροπλάνη (ροκάνι) γυφτοκάρφι, καλέμι και τανάλια
Γεωργικά εργαλέια: σκαλίδι, τσάπα, πριόνι, τσαπί και κλαυδετήρα
Λεπτομέρεια: Η κλαδευτήρα είναι κεντημένη!
3.  Άλλα χρειώδη:
Μπαούλο-κασέλα ξύλινη ζωγραφιστή. Κι αυτή ήταν προίκα της νύφης!
Ραπτομηχανή ποδοκίνητη. Ήταν σπουδαίο να κατέχεις μια τέτοια!