Πούλακας Γιάννης (1)

Ο σκηνογράφος, ο θαλασσογράφος και αγιογράφος (Βίος-Σπουδές-Έργο-Μαθητές)

Ιωάννης Γ. Πούλακας

Ο Γιάννης Πούλακας γεννήθηκε στον Αϊ-Γιώργη Νηλείας και στη γειτονιά της Παναγίας, στα 1863.
[Σημ. Η καταγωγή όλων των Πουλακαίων είναι από την Κρήτη. Εδώ στα χωριά μας οικογένειες με το ίδιο επωνυμο υπάρχουν στον Αϊ-Γιώργη και στη Γατζέα, στον Αϊ-Βλάση και βέβαια στ’ Άνω Λεχώνια. Με το όνομα Γιάννης υπήρχαν στ’ Άνω Λεχώνια παλιότερα ξαδέλφια του. Το κτήριο δίπλα στο σταθμό που παλιά ήταν διώροφο και για χρόνια λειτουργούσε ως «Κέντρο» και καφενείο, ήταν το γνωστό «Πουλακέικο». Στα Λεχώνια, η οικογένεια ήταν γνωστή για χρόνια με το όνομα «Δασκαλογιάννη», όπως και το καφενείο. 
Ο λεχωνίτης Νώντας Τσ. μου έδωσε ακριβώς και τις παρακάτω σπουδαίες πληροφορίες: Κάποιοι απόγονοί του, έχουν ακόμη τα κουπιά του καϊκιού που ήρθαν από την Κρήτη! Η κατάληξη του επωνύμου δείχνει μη υποταγή  στους Βενετσιάνους και τους Οθωμανούς. Πχ ο αρχηγός της επιδρομής κατά του αγά Αληδάκη ήταν ο καπετάν Μανούσακας. Η οικογένεια Πούλακα στην Κρήτη είναι στον Αποκόρωνα. Οι Πουλακαίοι είναι και αυτοί Σφακιανοί (υπήρχε και Μακεδονομάχος, ο Ιωάννης Πούλακας). Στα Λεχώνια τους λένε και Δασκαλογιάννηδες, Ο πατέρας μου Νίκος Τσακνάκης έλεγε λοιπόν (χωρίς να έχει πάει ποτέ στην Κρήτη) ότι "ήταν συγγενείς του Δασκαλογιάννη και όταν εκείνος παραδόθηκε μπήκαν στα καράβια που είχαν και έφτασαν και στο Πήλιο". Η περιγραφή έχει πολλά ταυτοποιήσιμα στοιχεία : ο Δασκαλογιάννης (Ιωάννης Βλάχος γιατί είχε ζήσει και στη Βλαχία και Δάσκαλος γιατί είχε σπουδάσει) έκανε την περιουσία του με τη ναυτιλία. Το σπίτι του (σώζεται σήμερα) είναι στο κέντρο της Ανώπολης (600μ, υψ.) στο ομώνυμο οροπέδιο υπό τη σκιά των κορυφών των Λευκών Ορέων. Τα καράβια του τα είχε βέβαια στο Λουτρό το οποίο είναι το επίνειο της Ανώπολης και απέχει περίπου 4 χλμ ή μία ώρα και κάτι με τα πόδια. Είναι δηλαδή μια απόσταση που εύκολα κάνει κάποιος όταν υπάρχει ανάγκη να απομακρυνθεί. Όταν οι Ορλώφ τα "πατσάξαν" με τους Τούρκους οι Σφακιανοί αποφάσισαν να συνεχίσουν την επανάσταση μοναχοί τους. Οι Τούρκοι πληροφορούνται ότι τα γυναικόπαιδα έχουν σκοπό να επιβιβασθούν στα καράβια για να δραπετεύσουν κι αμέσως 6000 στρατός καταφθάνει στην Ανώπολη για να τα εμποδίσει. Εφτακόσιοι Σφακιανοί που βρίσκονται στην περιοχή τρέχουν για να τα προστατεύσουν. Πάνω από το Λουτρό γίνεται άγρια μάχη στήθος με στήθος, με το μαχαίρι, γιατί με τα όπλα υπήρχε κίνδυνος να κτυπήσουν τα γυναικόπαιδα. Από τους 700 Σφακιανούς οι 300 σκοτώθηκαν και οι Τούρκοι μπαίνουν στο τέλος στην Ανώπολη. Στη διάρκεια τούτης της φονικής μάχης ο Δασκαλογιάννης είχε στείλει τη γυναίκα του μαζί με τις δύο μεγάλες του κόρες, τη Μαρία και την Ανθούσα, στο Λουτρό για να μπουν στο καράβι του. Όμως στο δρόμο τραυματίστηκε η Σγουρομαλλίνη (η γυναίκα του Δασκαλογιάννη) και οι κόρες της νομίζοντας ότι σκοτώθηκε τρέχουν απελπισμένες, χωρίς να ξέρουν που πηγαίνουν, με αποτέλεσμα να πέσουν στα χέρια των Τούρκων, που όταν έμαθαν ότι είναι κόρες του αρχηγού, τις παρέδωσαν στο σερασκέρη. Όμως φαίνεται ότι η τρίτη κόρη γλύτωσε και έφυγε από το νησί με τα καϊκια, ίσως τα Πουλακέϊκα καϊκια. Το Πήλιο αποτελούσε ιδανικό τόπο για τους κατατρεγμένους όλης της Ελλάδας λόγω της ιδιότυπης ελευθερίας που είχαμε στα χωριά μας. Ο παππούς του πατέρα μου (από τη μητέρα του) Μιλτιάδης Πούλακας έκανε την ίδια δουλειά : εμπόριο με καϊκια (τρία) από τα Πλατανίδια !]

Η αγροτική οικογένειά του ήταν φτωχή. Αυτός όμως κατόρθωσε να τελειώσει το Σχολαρχείο του χωριού και στη συνέχεια  πήγε στην Κωνσταντινούπολη όπου και σπούδασε –για άγνωστο διάστημα-σκηνογραφία.

Μετά κατέβηκε στην Αθήνα και τον Πειραιά. Εκεί γνωρίστηκε με τον πολύ γνωστό  μεγάλο ζωγράφο και θαλασσογράφο Κων-νο Βολανάκη (εκπρόσωπο του ακαδημαϊκού ρεαλισμού- Σχολής του Μονάχου, που είχε ζαγοριανή σύζυγο και που πριν γίνει ζωγράφος, δούλευε στο κατάστημα του ζαγοριανού Αφεντούλη στο Πειραιά) και μαθήτευσε για κάποιο διάστημα κοντά του στην τότε Σχολή (Καλών) Τεχνών.

"Η Ράχη" του Αϊ-Γιώργη (πίνακας Πούλακα)

Γύρω στα 1901 -αριστούχος της ΑΣΚΤ- επέστρεψε στον Βόλο κι άρχισε να διδάσκει «Καλλιγραφία και Εικαστικά» σε σχολεία του Βόλου  ως τα 1920. Δίδαξε αρχικά στην Εμπορική Σχολή, στο Β΄ Σχολαρχείο και στο Ανώτερο Δημοτικό Παρθεναγωγείο (Δελμούζου) την πρώτη σχολική χρονιά της ίδρυσής του.

1911

Χ. Χαρίτου "Το παρθεναγωγείο του Βόλου", τομ. Α΄

 Δίδασκε και «κατ’ ιδίαν» στο σπίτι του που ήταν «τετρακόσια μέτρα από την παραλία κοντά στην Καρτάλη» όπως λέει ο  μαθητής του Αριστομένης. Αγγελόπουλος. 

Καταχώρηση στη βολιώτικη εφημερίδα ΘΕΣΣΑΛΙΑ -1905

Ταυτόχρονα ζωγράφιζε και πουλούσε θαλασσογραφίες. Τις «εξέθετε σε μια σε βιτρίνα, στην οδό Δημητριάδος» διηγείται πάλι ο μαθητής του  Αγγελόπουλος.

1911

Γύρω στα 1927, επέστρεψε στην Αθήνα, όπου και δίδαξε σαν καθηγητής για λίγα χρόνια «Τεχνικά» στη Β΄ Εμπορική σχολή και στο Α΄ Γυμνάσιο Αρρένων Αθηνών, καθώς και στον Φιλολογικό Σύλλογο «Ο Παρνασσός». 

Την επόμενη δεκαετία στα 1936, θα βρεθεί διορισμένος καθηγητής στην Εμπορική σχολή στη Σύρο. Από εκεί και πέρα για τη ζωή του δεν υπάρχουν στοιχεία.

Πέθανε στην Αθήνα, στο τέλος Φεβρουαρίου 1942, μέσα στο φοβερό χειμώνα της Κατοχής, από πείνα! (Το ίδιο πάμφτωχος στον Πειραιά στα 1907 είχε πεθάνει κι ο Βολανάκης!) 
Η ημερομηνία θανάτου του πιστευόταν πως ήταν νωρίτερα (1925 ή 1930), αλλά υπάρχει καταχώρηση στη «ΘΕΣΣΑΛΙΑ» της 25-2-1942, που το επιβεβαιώνει.

Πουλακας- Ιστιοφόρο και ατμόπλοιο

"Ψαράδες αυγή"

Οι θαλασσογραφίες του μοιάζουν πολύ με αυτές του δασκάλου του. Πολλοί κριτικοί λένε πως μιμήθηκε το Βολανάκη ή πως τον αντέγραψε. Όπως και να έχει, αυτό ήταν πολύ λογικό για τους μαθητές ενός τόσο μεγάλου καλλιτέχνη! Όμως ο Πούλακας ήταν κι αυτός ένας ζωγράφος σπουδαίος, ειδικά στη δύσκολη θαλασσογραφία!                                                
Αυτό είχε σαν συνέπεια να παρουσιάζονται και να διακινούνται (!) έργα του Πούλακα, σαν έργα του Βολανάκη. Γίνονταν με παραποίηση της υπογραφής του και τοποθέτηση του δασκάλου του, ως σπουδαιότερου και γνωστότατου! 
Αυτές οι ενέργειες των «ειδικών» και «εμπόρων» της Τέχνης, είχαν σαν αποτέλεσμα πολλά από τα έργα του Πούλακα να πουληθούν σαν έργα του Βολανάκη, αλλά κι ο πηλιορείτης ζωγράφος να μην τύχει της αναγνώρισης που του έπρεπε!

Στο δημαρχείο του Βόλου υπάρχει ο πολύ γνωστός πίνακάς του «Η Ναυμαχία του Βόλου-1827» που ζωγραφίστηκε επίσης στο Βόλο στα 1920. 

 Σήμερα οι λιγοστές εξαιρετικές θαλασσογραφίες του βρίσκονται σε διάφορες συλλογές και όταν δημοπρατούνται, οι τιμές τους είναι πολύ υψηλές!

Οι μαθητές του Γιάννη Πούλακα:

1. Αριστομένης Αγγελόπουλος. Στα 1901 τον είχε δάσκαλο Ιχνογραφίας στο Σχολαρχείο. Πήγαινε συχνά στο σπίτι του που ήταν στην Καρτάλη και έβλεπε τις θαλασσογραφίες του. Ο ίδιος ο Πούλακας, του έδινε και στο σπίτι του κάποια έργα του για να τα αντιγράφει κι έτσι να εξασκείται.

2. Ο γνωστός φωτογράφος και ζωγράφος Κώστας Ζημέρης, τον είχε δάσκαλο στην Εμπορική σχολή στα 1904.

3. Ο Αργύρης Πετρίδης που γεννήθηκε στα 1901 κι ήταν  γιος του αγιογράφου Πετρίδη.

4. Ο χρυσοχόος  Θεόδωρος Σουίπας, που γεννήθηκε στα 1901. Πήρε μαθήματα απ’ τον Πούλακα στο σχολείο. Ζωγράφιζε σκηνές της καθημερινότητας.